პანკრეასი – ორგანოთა პათოლოგიები, კვლევის მეთოდები (3)

ორგანოთა პათოლოგიები, კვლევის მეთოდები

დასაწყისი იხ. >>

პანკრეასის პარაზიტული დაზიანებები იშვიათად გვხვდება. უპირველეს ყოვლისა მათ რიცხვს მიეკუთვნებიან ჰელმინთოზები. ასკარიდები, ხვდებიან რა პანკრეასის სადინრებში, იწვევენ პანკრეასის წვენის დინების მოშლას და შეიძლება გახდნენ მწვავე პანკრეატიტის, ჯირკვლის კეროვანი ნეკროზების და აბსცესების განვითარების მიზეზი.

იშვიათ შემთხვევებში, პანკრეასის სადინრებში ასკარიდების ხანგრძლივი ინვაზია იწვევს ქრონიკული პანკრეატიტის განვითარებას. ძალიან იშვიათად მსგავსი გამოვლინებების მიზეზს წარმოადგენენ ტრემატოდები და სხვა ჰელმინთები. დიაგნოზის დასმა ხდება დავადებების ბუნებრივი კეროვნების გათვალისწინებით, განმეორებითი კოპროლოგიური გამოკვლევების, ულტრაბგერითი და რადიონუკლიდური გამოკვლევების, პანკრეასის ანგიოგრაფიის, აგრეთვე სპეციალური ლაბორატორიული ტესტების შედეგების საფუძველზე. მკურნალობა მოიცავს ანტიჰელმინთური საშუალებების გამოყენებას.
აღწერილია პანკრეასის ალვეოკოკოზის და ექინოკოკოზის შემთხვევები, რომელთა კლინიკური სურათი მოგვაგონებს ქრონიკულ პანკრეატიტს ან პანკრეასის სიმსივნეს.

პანკრეასის ტოქსიკური დაზიანებები უხშირესად ვითარდება აკლოჰოლით ან სუროგატებით მწვავე ან ქრონიკული ინტოქსიკაციის შედეგად და მიმდინარეობს მწვავე ან ქრონიკული პანკრეატიტის ტიპით. სამრეწველო ფაქტორებით განპირობებული ტოქსიკური დაზიანებები იშვიათად გვხვდება, ძირითადად ნავთობ–ქიმიურ საწარმოებში უსაფრთხოების წესების დაუცველობის შედეგად. აღნიშნული წარმოების მომუშავეებს შესაძლებელია აღენიშნებოდეთ პანკრეასის ფუნქციის დარღვევა, რაც განპირობებულია მაღალი კონცეტრაციებით (5 და მეტჯერ აღემატება დასაშვებ ნორმას) დივინილის და სტეროლის ზენოქმედებით და აღინიშნება ე.წ. მცირე სიმპტომების განვითარება – ტკივილის შეგრძნებები მარცხენა ნეკნქვეშა სივრცეში, მეტეორიზმისკენ და დიარეისკენ მიდრეკილება. მუშაობის ხანგრძლივი სტაჟის შემთხვევაში შესაძლებელია დაირღვეს პანკრეასის ინკრეტორული ფუნქცია, გამოვლინდეს ჰიპერამილაზემია ან (იშვიათად) ჰიპოამილაზემია. პანკრეასის გარესეკრეტორული ფუნქციის დარღვევა აღენიშნებათ პლასტმასის მრეწველობაში მომუშავე პირებს. რადიოაქტიური ნივთიერებების ზემოქმედებით შესაძლებელია განვითარდეს ჯირკვლის ფუნქციის დარღვევა. პანკრეასის პროფესიური დაავადებებისთვის (უფრო ხშირად, ვიდრე სხვა სახის დაზიანებების დროს) დამახასიათებელია პათოლოგიურ პროცესში ნაღვლის ბუშტის და ღვიძლის ჩართვა, რაც კლინიკურად გამოიხატება ღვიძლის გადიდებით და ღვიძლის ფუნქციური სინჯების ცვლილებებით. პანკრეასის პროფესიული დაავადებების მკურნალობა იგივეა, რაც პანკრეატიტის დროს. აუცილებელია მავნე ფაქტორთან კონტაქტის შეწყვეტა. პროფილაქტიკა მოიცავს უსაფრთხოების წესების დაცვას, სისტემატურ პროფილაქტიკურ დათვალიერებებს ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული გამოკვლევების ჩატარებით, რაც საშუალებას იძლევა გამოვავლინოთ დაავადების ადრეული ნიშნები.

პანკრეასის კენჭები (პანკრეოლითიაზი) იშვიათად გვხვდება. ისინი წარმოიქმნებიან პანკრეასის სადინრებში და 85–95%–ით შედგებიან ნახშირმჟავა და ფოსფორმჟავა კალციუმის მარილებისგან. მათ შემადგენლობაში აგრეთვე არის მაგნიუმის, კრემნიუმის, ალუმინის მარილები და ორგანული ნივთიერებები (ქოლესტერინი, პიგმენტები). კენჭები შეიძლება იყოს ერთეული და მრავლობითი, მცირე და დიდი ზომის, განსხვავებული ფორმის (მრგვალი, ოვალური, ქიცვისებური წანაზარდებით, სოკოს ფორმის და სხ.) და ფერის (თეთრი, ყვითელი, ყავისფერი). უხშირესად პანკრეასის კენჭების გაჩენა დაკავშირებულია გადატანილ პანკრეატიტთან, რომლის დროსაც აღინიშნება კალციუმის მომატებული შემცველობა პანკრეასის წვენში და ამ უკანასკნელის დინების მოშლა. თავის მხრივ, სადინრების სანათურში წარმოქმნილი კენჭები ხელს უწყობენ ანთებითი და სკლეროზული პროცესების განვითარებას ჯირკვლის ქსოვილში, რაც იწვევს ორგანოს ატროფიას და შეჭმუხვნას.
პანკრეოლითიაზის კლინიკურ გამოვლინებებს წარმოადგენენ ძლიერი ტკივილები ეპიგასტრიუმის და მარცხენა ნეკნქვეშა არეებში, არც თუ იშვიათად შემოსარტყვლითი ხასიათის, ირადიაციით ზურგში და მარცხენა ბეჭში. ისინი ატარებენ შეტევით ხასიათს და ჩვეულებრივ წარმოიქმნებიან დიეტის დარღვევის დროს (ცხიმიანი საკვების, ალკოჰოლის გამოყენება). ტკივილები ისეთი ინტენსიური ხასიათისაა, რომ მათი კუპირება არ ხერხდება ნარკოტიკული ანალგეტიკებითაც კი; ტკივილებს თან სდევს გულისრევა, ღებინება. ავადმყოფებს აღენიშნებათ დიარეა, სტეატორეა, წონაში მნიშვნელოვანი დაკლება კახექსიამდეც კი. გამწავებების შემთხვევაში ეპიგასტრიუმის, მარცხენა ნეკნქვეშა არეებში და ჭიპის მარცხნივ პალპაცია მკვეთრად მტკივნეულია, აქვე შეიძლება გამოვლინდეს მუცლის წინა კედლის კუნთების დაჭიმულობა. პანკრეოლითიაზი ხასიათდება პროგრესირებადი მიმდინარეობით, იწვევს ჯირკვლის ფუნქციურ უკმარისობას, მათ შორის ნახშირწყლოვანი ცვლის დარღვევას შაქრიანი დიაბეტის განვითარებით. დაავადება შესაძლებელია გართულდეს პანკრეასის კისტების და აბსცესების ჩამოყალიბებით, კუჭ–ნაწლავის ტრაქტიდან სისხლდენით. პანკრეასის პათოლოგიურად შეცვლილი თავით ნაღვლის საერთო სადინრის დისტალურ ნაწილზე ზეწოლის შედეგად ვითარდება სიყვითლე.

დიაგნოსტიკა, სპეციფიკური სიმპტომების არარსებობის გამო, გართულებულია. პანკრეასის ფერმენტების დონემ, მისი პარენქიმის ფიბროზის გამო, შეიძლება არ მოიმატოს პროცესის გამწვავების დროსაც კი. განსაზღვრული დიაგნოსტიკური მნიშვნელობა ენიჭება მიმოხილვით რენტგენოგრაფიას, რომლის დროსაც პანკრეასის საპროექციო ზონაში ვლინდება სხვადასხვა ფორმის და ზომის კონკრემენტები. არარენტგენოკონტრასტული კონკრემენტების შემთხვევაში მათი აღმოჩენა ხორციელდება რეტროგრადული პანკრეატოქოლანგიოგრაფიის მეშვეობით. ზოგჯერ ულტრაბგერითი გამოკვლევა და კომპიუტერული ტომოგრაფია საშუალებას იძლევიან დაზუსტდეს კენჭების ლოკალიზაცია, აგრეთვე მოხდეს პანკრეასის კენჭების დიფერენცირება ნაღვლის ბუშტის, სანაღვლე გზების, თირკმლების კონკრემენტებთან, მუცლის ღრუს კალციფიცირებულ ლიმფურ კვანძებთან. საეჭვო შემთხვევებში გამოიყენება მეზენტერული სისხლძარღვების არტერიოგრაფია. სარწმუნო მონაცემები მიიღება პანკრეასის დათვალიერების და პალპაციისას დიაგნოსტიკური ლაპარატომიის, აგრეთვე ინტრაოპერაციული პანკრეატიკოგრაფიის დროს.
მკურნალობა ოპერაციულია და ნაჩვენებია გამოხატული ალგიური სინდრომის, ტკივილის შეტევების გახშირების და გართულებების განვითარების დროს. ხდება კონკრემენტების მოცილება, ზოგჯერ ჯირკვლის სეგმენტთან ერთად; პარალელურად ხორციელდება პანკრეასის სეკრეტის სტაზის აღმოფხვრაც.

პანკრეასის ქსოვილების გაკირვა (კალცინოზი) არსებობს შემოფარგლული კერების ან დიფუზური დაზიანების სახით. უხშირესად აღენიშნებათ პირებს, რომლებმაც გადაიტანეს მწვავე პანკრეატიტი. პათოლოგია შესაძლოა განპირობებული იყოს პარათირეოიდული ჯირკვლების ადენომით. ვლინდება იგივე სიმპტომებით, რაც აღინიშნებოდა პანკრეასის კენჭების დროს. დიაგნოსტიკაც პანკრეოლითიაზის დიაგნოსტიკის ანალოგიურია. მკურნალობა ოპერაციული – დაზიანებული უბნის რეზექცია.
პანკრეასის კისტები იშვიათად გვხვდება, განლაგებულნი არიან ორგანოს პარენქიმაში ან მისი გარშემო ქსოვილებში; არიან ერთეული ან მრავლობითი. წარმოშობის მიხედვით მათ ყოფენ თანდაყოლილ და შეძენილ (ტრავმული, ანთებითი, პარაზიტული, სიმსივნური ბუნების) კისტებად. პანკრეასის შეძენილი კისტებიდან განასხვავებენ ჭეშმარიტ (რეტენციულ) და ცრუ (ფსევდოკისტები) კისტებს. პირველი მათგანნი წარმოადგენენ კისტურად გაგანიერებულ, პანკრეასის მაგისტრალურ სადინრებს და ყალიბდებიან აღნიშნული სადინრების კენჭით, სიმსივნით ან ანთებითი ინფილტრატით ოკლუზიის შედეგად. ჭეშმარიტი, ისევე როგორც, თანდაყოლილი კისტები ამოფენილნი არიან ეპითელიუმით, შეიცავენ გამჭვირვალე თხევად შიგთავსს პანკრეასის ფერმენტების მინარევებით, უხშირესად განლაგებულნი არიან ჯირკვლის თავის და სხეულის მიდამოში. ჭეშმარიტისგან განსხვავებით, ცრუ კისტები არ არიან ამოფენილნი ეპითელიუმით და არ უკავშირდებიან სადინრებს. მათი კედელი წარმოქმნილია შემაერთებელი ქსოვილით, ან შესაძლებელია წარმოადგენდეს მეზობელ ორგანოს. ცრუ კისტები შეიცავენ თხევად შიგთავსს, ზოგჯერ სისხლიანი მინარევით. არც თუ იშვიათად, ისინი აღწევენ დიდ ზომებს და იკავებენ მცირე ბადექონის მთელ ღრუს. პანკრეასის ცრუ კისტების წარმოქმნის ყველაზე ხშირი მიზეზია მწვავე დესტრუქციული პანკრეატიტი, რომელსაც თან სდევს ჰემორაგიული პანკრეონეკროზი, აგრეთვე პანკრეასის ტრამვა პარენქიმის გასკდომით. ამ დროს გამონთავისუფლებული პანკრეასის სეკრეტი იწვევს გარშემო ქსოვილების დაშლას და განაპირობებს ასეპტიურ ანთებას მცირე ბადექონის ღრუში; გრანულაციური ქსოვილიდან (რომელიც თანდათანობით ანაცვლებს სკლეროზირებულ შემაერთებელ ქსოვილს) წარმოიქმნება კისტის მკვრივი კედლები. იშვიათად ვხვდებით პარაზიტულ კისტებს, რომლებიც წარმოადგენენ ექინოკოკის ან ცისტიცერკის განვითარების ერთ–ერთ სტადიას. კისტური აგებულება შესაძლებელია გააჩნდეთ კეთილთვისებიან და ავთვისებიან სიმსივნეებსაც (ადენომები, ადენოკარცინომები, ჰემანგიომები და სხ.).
პანკრეასის კისტების ძირითადი კლინიკური გამოვლინებები – მუდმივი, ყრუ ან მკვეთრი ხასიათის, შეტევითი ტკივილები ფერდქვეშა მიდამოში, მარჯვენა ან მარცხენა ნეკნქვეშა არეში, ირადიაციით ზურგში ან შემოსარტყვლითი ხასიათის. კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის ამა თუ იმ ნაწილზე ზეწოლის შემთხვევაში შეიძლება აღინიშნებოდეს კუჭის სტენოზის ნიშნები, დუოდენოსტაზი, ნაწლავთა ნაწილობრივი ან სრული გაუვალობის ნიშნები, ნაღვლის საერთო სადინარზე ზეწოლის შემთხვევაში – სიყვითლე, კარის ვენაზე ზეწოლისას – ასციტი და პორტული ჰიპერტენზიის სხვა ნიშნები. მუცლის ზედა ნაწილში შესაძლებელია ისინჯებოდეს სიმსივნური წარმონაქმნი.

პანკრეასის სეკრეტორული ფუნქციის დარღვევა გამოიხატება წონაში დაკლებით, ადვილად დაღლილობით, დეფეკაციის დარღვევით, იშვიათად შაქრიანი დიაბეტის დართვით. ყველაზე მძიმე გართულებებია სისხლდენები კისტის კედლის ეროზირებული სისხლძარღვებიდან მის სანათურში, კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის ორგანოებში ან თავისუფალ მუცლის ღრუში, კისტის დაჩირქება, რომელიც მიმდინარეობს მუცლის ღრუს ან რეტროპერიტონეალური სივრცის აბსცესის სახით, რომლების წარმოიქმნებიან პანკრეასის ფისტულების კისტების პერფორაციის შედეგად. შესაძლებელია მოხდეს კისტის მალიგნიზაცია.
პანკრეასის კისტების დიაგნოსტიკა რთულია. ირიბ დიაგნოსტიკურ ნიშანს წარმოადგენს რენტგენოსკოპიით და ენდოსკოპიით გამოვლენილი კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის ორგანოების კედლების დეფორმაცია; ანგიოგრაფიით ვლინდება კისტის გარშემო არსებული სისხლძარღვების ცდომა. დიაგნოსტიკის მიზნით გამოიყენება რეტროგრადული პანკრეატოქოლანგიოგრაფია, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია დადგინდეს კისტის კავშირი პანკრეასის სადინრებთან. ყველაზე დიდი დიაგნოსტიკური მნიშვნელობა გააჩნია ულტრაბგერით გამოკვლევას და კომპიუტერულ ტომოგრაფიას, რომლებიც საშუალებას იძლევიან დაზუსტდეს კისტის ლოკალიზაცია, მისი ზომა, ფორმა, შიგთავსის ხასიათი, მეზობელ ორგანოებთან კისტის კავშირი. დიფერენციალური დიაგნოზი ტარდება ღვიძლის, თირკმლების, თირკმელზედა ჯირკვლების, ელენთის, რეტროპერიტონეალური სივრცის კისტებთან. მკურნალობა ოპერაციულია. დროული ჩარევის პირობებში პროგნოზი კეთილსაიმედოა.
პანკრეასის ფისტულები ყალიბდება მისი ტრავმის, მათ შორის ოპერაციის, ბიოფსიის დროს, აგრეთვე დესტრუქციული პანკრეატიტის შედეგად, რომელსაც თან სდევს პარენქიმის ნეკროზი, მეზობელ ღრუ ორგანოში კისტის პერფორაცია. არსებობენ გარეთა, შიგნითა და შერეული სახის ფისტულები. პანკრეასის გარეთა ფისტულიდან შეიძლება გამოვიდეს დიდი რაოდენობით (1500მლ–მდე) გამჭვირვალე ან შემღვრეული სითხე, ზოგჯერ მცირე ზომის დანეკროზებული პარენქიმის ნაწილებით (სეკვესტრებით), რომლებიც იწვევენ გარშემო კანის მაცერაციას. ფისტულის ხანგრძლივად არსებობის შემთხვევაში ვითარდება ფერმენტების, ცილების, მინერალური ნივთიერებების დაკარგვა, გაუწყლოვნება, რაც იწვევს ჰიპოპროტეინემიას, ჰიპოქლორემიას, საჭმლის მონელების პროცესების დარღვევას და ორგანიზმის მძიმე გამოფიტვას. შიგნითა ფისტულები, ჩვეულებრივ, უკავშირდებიან რომელიმე ღრუ ორგანოს (უხშირესად განივ კოლინჯს) და უმეტეს შემთხვევებში კლინიკურად არ ვლინდებიან.

პანკრეასის გარეთა ფისტულების დიაგნოსტიკა ეფუძნება გამონადენში პანკრეასის ფერმენტების არსებობას. ფისტულოგრაფია საშუალებას იძლევა დადგინდეს ფისტულის და პანკრეასის სადინრების ტოპოგრაფიული ურთიერთდამოკიდებულება, განისაზღვროს მათი ხასიათი, რაც აუცილებელია სამკურნალო ტაქტიკის შემუშავებისთვის. შიგნითა ფისტულების აღმოჩენა, როგორც წესი, ხდება შემთხვევით, სხვა მიზეზით ჩატარებული კუჭ–ნაწლავის რენტგენოლოგიური გამოკვლევის დროს.
გარეთა ფისტულების მკურნალობა თავდაპირველად კონსერვატიულია და მიმართულია ელექტროლიტური ბალანსის ნორმალიზაციისკენ, გაუწყლოვნების და გამოფიტვის წინააღმდეგ (სითხეების, ელექტროლიტების, ვიტამინების, სისხლის შემცვლელების ორგანიზმში შეყვანა), აგრეთვე პანკრეასის სეკრეციის დათრგუნვისკენ (ატროპინის პრეპარატების შეყვანა, ტუტე მინერალური წყლების, ვიკალინის, პენტოქსილის და სხ. დანიშვნა). აუცილებელია ფისტულის გარშემო არსებული მაცერირებული კანის საფუძვლიანი მოვლა – თუთიის მალამოებით, ლასარის პასტით შეზელვა. ფისტულაში შეყავთ მასკლეროზირებელი (იოდის სპირხსნარი, ვერცხლის ნიტრატი და სხ.) და ანტიფერმენტული პრეპარატები (ტრასილოლი, კონტრიკალი). 4 კვირის განმავლობაში კონსერვატიული ღონისძიებების უეფექტობის შემთხვევაში ნაჩვენებია ოპერაციული მკურნალობა.

გაგრძელება  იხ. >>


პოსტი წარმოადგენს, ლალი დათეშიძისა და არჩილ შენგელიას სამედიცინო ენციკლოპედიის ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია.

  • გაფრთხილება
  • წყაროები: 1. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით. 2. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა.  ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.

.