ორგანოთა პათოლოგიები, კვლევის მეთოდები
გამოკვლევის მეთოდები. ნაწლავების დაავადებების დიაგნოსტირებაში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ანამნეზს. დგინდება ადგილობრივი (ნაწლავური) და ზოგადი ჩივილები. ყურადღება ექცევა კუჭის მოქმედების თავისებურებებს (განავლოვანი მასების რაოდენობა და ხასიათი, დეფეკაციების სიხშირე, დეფეკაციის შემდეგ შვების შეგრძნების არსებობა, მისი თანმხლები მოვლენები), მუცლის არეში ტკივილების არსებობას და ხასიათს, მათ კავშირს საკვების მიღებასთან და კუჭის მოქმედებასთან, მეტეორიზმს, მუცელში ყურყურის ან შხეფის ხმიანობას. დგინდება ამა თუ იმ საკვების (რძე, რძის პროდუქტები, ბოსტნეულის და სხ.) აუტანლობა, ფსიქიკური ფაქტორების ზემოქმედება (ემოციური გადაძაბვა, კონფლიქტები) და მათი კავშირი ნაწლავური დარღვევების გაჩენასთან. ავადმყოფი უნდა გამოიკითხოს სიმპტომების დღე–ღამური რიტმულობის შესახებ (მაგ., ღამის ტკივილები, დილის დიარეა), პროცესის გახანგრძლივებისას – მათი დინამიკის შესახებ. ზოგადი ჩივილების გაცნობის შემდეგ უნდა დადგინდეს მაგ., წვრილი ნაწლავის დაზიანებისთვის დამახასიათებელი სიმპტომები. მათ რიცხვს მიეკუთვნება საერთო სისუსტე და წონაში დაკლება, კანის სიმშრალე, თმების ცვენა, ფრჩხილების მტვრევადობის მატება, მენსტრუაციის მოშლა, ლიბიდოს დაქვეითება და სხ.
ავადმყოფის დათვალიერებისას ყურადღება ექცევა მუცლის ფორმას, ნაწლავების პერისტალტიკას. ზედაპირული პალპაციის მეშვეობით დგინდება მტკივნეული ზონები, მუცლის წინა კედლის კუნთების დაჭიმულობა. წვრილი ნაწლავის გასინჯვა, თეძოს ნაწლავის ტერმინალური ნაწილის გარდა, ვერ ხერხდება. ღრმა პალპაცია გამოიყენება მსხვილი ნაწლავის პათოლოგიის გამოვლენის მიზნით. ამასთან, თანმიმდევრობით ხორციელდება მისი დამახასიათებელი თავისებურების განსაზღვრა (ფორმა, ზომა, მოძრაობის უნარი, მტკივნეულობა, შხეფის ხმიანობა). აუსკულტაცია საშუალებას იძლევა დადგინდეს ნაწლავების ყურყური, რაც განპირობებულია პერისტალტიკით და ნაწლავებში აირების გავლით და, რომელიც ძლიერდება მაგ., სტენოზის და სუსტდება ნაწლავების პარეზის დროს. ფასეული დიაგნოსტიკური მნიშვნელობა გააჩნია სწორი ნაწლავის თითით გამოკვლევას. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება კოპროლოგიურ გამოკვლევას, რომელიც მოიცავს მაკროსკოპულ, მიკროსკოპულ, ქიმიურ, ბაქტერიოლოგიურ გამოკვლევას, აგრეთვე ჰელმინთების და უმარტივესების განსაზღვრას.
შემუშავებულია ფუნქციური გამოკვლევის სხვადასხვა მეთოდები, რომლებიც საშუალებას იძლევიან შეფასდეს ნაწლავების ძირითადი ფუნქციების მდგომარეობა. საჭმლის მომნელებელი ფუნქციის შესწავლის მიზნით სისხლში ხდება შაქრის დონის განსაზღვრა ლაქტოზით და სხვა დისაქარიდებით დატვირთვის ფონზე. სხვა უფრო ზუსტი მეთოდები ეფუძნება ნაწლავების ლორწოვან გარსში ნაწლავური ფერმენტების აქტივობის განსაზღვრას ენტერობიოფსიის გზით. ნაწლავების შემწოვი ფუნქციის გამოკვლევისთვის გამოიყენება საკვები მონომერებით (მონოსაქარიდები, ამინომჟავები და სხ.) დატვირთვა სისხლში მათი შემცველობის შემდგომი განსაზღვრით. აგრეთვე კეთდება D-ქსილოზის სინჯი, რომლის უტილიზაციაც ორგანიზმის ქსოვილების მიერ პრაქტიკულად არ ხდება. დროის გარკვეული პერიოდის შემდეგ (ჩვეულებრივ მისი მიღებიდან 5 საათის შემდეგ) შარდთან ერთად გამოყოფილი D-ქსილოზის რაოდენობის მიხედვით მსჯელობენ წვრილ ნაწლავში მიმდინარე შეწოვითი პროცესების შესახებ. დიაგნოსტიკური მნიშვნელობა გააჩნია აგრეთვე სისხლში D-ქსილოზას კონცეტრაციის განსაზღვრას. აგრეთვე გამოიყენება გამოკვლევის რადიოიზოტოპური მეთოდები, რომლებიც მდგომარეობენ რადიოაქტიური ნივთიერებებით (მაგ., ნიშანდებული რაიოაქტიური იზოტოპებით) დატვირთვიდან გარკვეული პერიოდის შემდეგ განავლის რადიოაქტიურობის განსაზღვრაში. რაც მეტია განავლის რადიოაქტიურობა, მით უფრო დარღვეულია წვრილი ნაწლავის შემწოვი ფუნქცია.
ნაწლავების მოტორული ფუნქციის შესწავლა ხორციელდება ბალონურ–კიმოგრაფიული მეთოდით ან ღია კათეტერების საშუალებით ნაწლავშიდა წნევის ცვლილებების და ელექტრული პოტენციალების რეგისტრაციის მეშვეობით, რაც დაკავშირებულია ნაწლავების მოტორულ აქტივობასთან. მოტორული აქტივობის შესახებ ასევე შეგვიძლია ვიმსჯელოთ რენტგენოკონტრასტული ნივთიერების ნაწლავებში გადაადგილების სიჩქარით ან განავალთან ერთად არაშეწოვადი მარკერების – კარმინის, კარბოლენის და სხ. გამოყოფის ვადების მიხედვით.
ნაწლავების ზოგიერთი ფუნქციის, მათ შორის საჭმლის მომნელებელი და შეწოვითი პროცესების, უფრო დეტალური შესწავლის მიზნით გამოიყენება ნაწლავების სხვადასხვა ნაწილის ზონდირება (ინტუბაცია) მრავალარხიანი ზონდების მეშვეობით, რომლებიც შეყავთ პირის ღრუდან ან სწორი ნაწლავიდან. ზონდის ერთ–ერთი არხი მთავრდება თხელკედლიანი ბალონით, რომლის გაბერვის შედეგად ნაწლავების ამა თუ იმ ნაწილში იქმნება დახურული სეგმენტი, რომელშიც შეყავთ გამოსაკვლევის ნივთიერების და არაბსორბირებადი მარკერის (ჩვეულებრივ პოლიეთილენგლიკოლის) შემცველი ხსნარი. ასპირაციულ შიგთავსში გამოსაკვლევის ნივთიერების და მარკერის კონცეტრაციების შედარება საშუალებას გვაძლევს განვსაზღვროთ აბსორბციის ინტენსივობა (ეუნოპერფუზიის მეთოდი).
რენტგენოლოგიური გამოკვლევა წამყვან როლს თამაშობს ნაწლავების დაავადებების დიაგნოსტიკაში. ნაწლავების გამოკვლევის რენტგენოლოგიური მეთოდები იყოფიან უკონტრასტო და კონტრასტულ მეთოდებად. პირველ მათგანს მიეკუთვნება მუცლის ღრუს მიმოხილვითი რენტგენოსკოპია და რენტგენოგრაფია, რომლებიც საშუალებას იძლევიან გამოვავლინოთ თავისუფალი აირი მუცლის ღრუში ნაწლავის კედლის პერფორაციის შემთხვევაში, უცხო სხეულები, ნაწლავებში აირის და სითხის პათოლოგიური დაგროვება მისი გაუვალობის შემთხვევაში და სხ.
წვრილი ნაწლავის კონტრასტული გამოკვლევა ჩვეულებრივ ტარდება ბარიუმის სულფატის ხსნარით მისი შევსების გზით. რენტგენოსკონტრასტული ნივთიერების შიგნით მიღებიდან 10–15 წუთის შემდეგ ჩნდება წვრილი ნაწლავის პირველი მარყუჟების გამოსახულება, ხოლო 1,5–2 საათის შემდეგ – წვრილი ნაწლავის დარჩენილი ნაწილების გამოსახულებაც. რენტგენოკონტრასტული ნივთიერებით ნაწლავის შევსების დაჩქარების მიზნით (იმ პირობებში, თუკი არ ხდება მოტორული ფუნქციის შესწავლა) ბარიუმის სულფატის ხსნარს წინასწარ აცივებენ 4–5˚ ტემპერატურამდე, აგრეთვე შეყავთ ნაწლავების მოტორული ფუნქციის მასტიმულირებელი პრეპარატები (0,5 მგ. პროზერინი კანქვეშ, 20 მგ. მეტოკლოპრამიდი ინტრავენურად). წვრილი ნაწლავის გამოკვლევა ტარდება ავადმყოფის როგორც ვერტიკალურ, ასევე ჰორიზონტალურ მდებარეობაში; რენტგენოსკოპიასთან ერთად კეთდება მიმოხილვითი და დამიზნებითი რენტგენოგრაფია.
ზოგიერთ შემთხვევაში (მაგ., წვრილი ნაწლავის თანაბრად და მჭიდროდ შევსების ან მისი ორმაგი კონტრასტირების მიზნით) გამოიყენება ზონდისმიერი ენტეროგრაფია – წინასწარ პირის ღრუდან წვრილ ნაწლავში შეყვანილი ზონდის მეშვეობით რენტგენოსკონტრასტული ნივთიერების შეყვანა. ნაწლავების მარყუჟების შევსება ხორციელდება რენტგენოსკოპიის კონტროლის ქვეშ, სურათების გადაღება მიმდინარეობს ავადმყოფის სხვადასხვა მდებარეობაში. წვრილი ნაწლავის მოდუნების მიზნით გამოკვლევამდე 10–15 წუთით ადრე ინტრავენურად შეყავთ 1მლ. 0,1%–ანი ატროპინის სულფატი ან 2 მლ. 0,1%–ანი მეტაცინის ხსნარი კანქვეშ.
წვრილი ნაწლავის რენტგენოლოგიური გამოკვლევა უკუნაჩვენებია ავადმყოფის ძალიან მძიმე ზოგადი მდგომარეობის დროს; შედარებით უკუჩვენებას წარმოადგენს ნაწლავების მწვავე, მექანიკური გაუვალობა.
ბარიუმის სულფატის ხსნარის შეყვანიდან 5–7 საათის შემდეგ შესაძლებელია გამოვიკვლიოთ ილიოცეკალური კუთხე, ხოლო 24 საათის შემდეგ – მსხვილი ნაწლავი. პირის ღრუდან შეყვანილი რენტგენოკონტრასტული ნივთიერებით მსხვილი ნაწლავის შევსება საშუალებას იძლევა შეფასდეს მისი მოტორულ–ევაკუატორული ფუნქცია, აგრეთვე სანათურის ფორმა, მდებარეობა, ცდომა, ჰაუსტრაცია. მსხვილი ნაწლავის პირის ღრუდან გამოკვლევას, ჩვეულებრივ, მიმართავენ ხანგრძლივად მიმდინარე შეკრულობები ან დიარეის, ილიოცეკალური მიდამოს სავარაუდო პათოლოგიის, კერძოდ ქრონიკული აპენდიციტის ან კრონის დაავადების შემთხვევაში. მსხვილი ნაწლავის რელიეფის შესწავლის ძირითად რენტგენოლოგიურ მეთოდს წარმოადგენს ირიგოსკოპია.
ნაწლავების დაზიანების რენტგენოლოგიურ ნიშნებს შეადგენენ მისი კონტურების ცვლილება, ავსების დეფექტების არსებობა, ლორწოვანი გარსის რელიეფის შეცვლა, ტონუსის, პერისტალტიკის, რენტგენოკონტრასტული ნივთიერების პასაჟის დარღვევა.
დიდი მნიშვნელობა ენიჭება გამოკვლევის ენდოსკოპიურ მეთოდებს – ინტესტინოსკოპია, კოლონოსკოპია, რექტორომანოსკოპია. ნაწლავების ლორწოვანი გარსის მირფოლოგიური გამოკვლევა ტარდება ბიოფსიის მეშვეობით ან ასპირაციული მეთოდიკით.
პოსტი წარმოადგენს, ლალი დათეშიძისა და არჩილ შენგელიას სამედიცინო ენციკლოპედიის ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია.
- გაფრთხილება
- წყაროები: 1. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით. 2. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა. ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.
.
