პანკრეასი – ორგანოთა პათოლოგიები, კვლევის მეთოდები (2)

ორგანოთა პათოლოგიები, კვლევის მეთოდები

დასაწყისი იხ. >>>

პათოლოგიები. განვითარების მანკები. პანკრეასის ძირითადი განვითარების მანკებია – კისტოფიბროზი, რომელსაც გააჩნია მემკვიდრეობითი ხასიათი და წარმოადგენს მუკოვისციდოზის ერთ–ერთ ფორმას და რგოლისებური (ბეჭდისებური) პანკრეასი.

რგოლისებური პანკრეასის დროს ჯირკვლის თავი გარს ეხვევა თორმეტგოჯა ნაწლავის დაღმავალ ნაწილს. პათოლოგია შესაძლებელია უსიმპტომოდ მიმდინარეობდეს, თუმცა უხშირესად ახალშობილებში ვლინდება ნაწლავის მაღალი გაუვალობის ნიშნები (შეუჩერებელი ღებინება, რომელიც იწყება ბავშვის დაბადებიდან 1–2 დღის შემდეგ, მეკონიუმის მოცილების შეწყვეტა). იშვიათად რგოლისებული პანკრეასი იწვევს ნაწლავის სანათურის ნაწილობრივ სტენოზირებას. ასეთ შემთხვევებში გაუვალობა ატარებს ქრონიკულ, ზოგჯერ მორეციდივე ხასიათს და შეიძლება გამოვლინდეს უფრო მოზრდილ ასაკშიც. ასეთ შემთხვევებში ნაღვლის საერთო სადინარზე ზეწოლა იწვევს სიყვითლეს, შესაძლებელია განვითარდეს პანკრეატიტი ან თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლული. შესაძლებელია გამოვლინდეს რგოლისებური პანკრეასის ანომალიის შერწყმა საყლაპავის ატრეზიასთან, ანორექტალურ ანომალიებთან, თირკმლების დისპლაზიასთან; დაახლოებით შემთხვევათა 1/3–ში იგი წარმოადგენს ქრომოსომული დაავადებების, განსაკუთრებით დაუნის დაავადების, ერთ–ერთ გამოვლინებას. კუჭ–ნაწლავის ტრაქტის რენტგენოკონტრასტული გამოკვლევისას აღინიშნება თორმეტგოჯა ნაწლავის დაღმავალი ნაწილის ცირკულარული შევიწროება მის მცირე მონაკვეთზე, შევიწროების ადგილას ნაწლავის კედლის კონტურები თანაბარია, ლორწოვანი გარსის ნაოჭები შენარჩუნებული. დიაგნოზის დაზუსტება ხორციელდება ენდოსკოპიური რეტროგრადული პანკრეატოქოლანგიოგრაფიის შედეგებით (პანკრეასის სადინრის ტოტები გარს ერტყმიან თორმეტგოჯა ნაწლავს). მკურნალობა ოპერაციულია; დუოდენოდუოდენოანასტომოზის ფორმირება ან დუოდენოეუინოსტომია.

განვითარების იშვიათი მანკი – პანკრეასის ჰეტეროტოპია (დამატებითი ანუ აბერენტული პანკრეასი). ხასიათდება წვრილი ნაწლავის, კუჭის, ნაღვლის ბუშტის, მეკელის დივერტიკულის კედელში პანკრეასის ქსოვილის არსებობით და ჯირკვლოვანი ელემენტების და გამომტანი სადინრების, იშვიათად პანკრეასის კუნძულების სიჭარბით. პანკრეასის ქსოვილის ჰეტეროტოპიული უბნები შესაძლებელია გახდეს წყლულების წარმოქმნის მიზეზი, რომლებიც უხშირესად ვლინდებიან გასტრო–დუოდენალური სისხლდენებით ან ნაწლავის ინვაგინაციით. განვითარების აღნიშნული მანკი შესაძლოა გამოვლინდეს რენტგენოლოგიური გამოკვლევით მრგავლი ფორმის, მკვეთრი ავსების დეფექტის სახით, რომლის ცენტრშიც (გამომტანი სადინრის შესართავი) ხდება მცირე რაოდენობით რენტგენოკონტრასტული ნივთიერების აღმოჩენა. მკურნალობა ოპერაციულია – დაზიანებული ორგანოს რეზექცია.
ძალიან იშვიათად გვხვდება პანკრეასის ჰიპოპლაზია, მისი გაორება.

პანკრეასის დაზიანებები გვხვდება ძალიან იშვიათად, ისინი იყოფიან ღია და დახურულ, იზოლირებულ და შერწყმულ დაზიანებებად. პანკრეასის დახურული დაზიანება ვითარდება ბლაგვი საგნით დარტყმის ან მუცლის ზემოთა ნახევარზე წინა–უკანა მიმართულების ზეწოლის შედეგად (მაგ., ჩამოვარდნის, სამრეწველო ტრავმების, საავტომობილო ავარიების დროს), რასაც თან სდევს კაფსულშიდა ჰემატომის წარმოქმნა, ორგანოს ქსოვილის გახეთქვა, ზოგჯერ მისი კაფსულის და მსხვილი სადინრების დაზიანებით. ცეცხლნასროლი, ნაკვეთი ან ნაჩხვლეტი ჭრილობების შედეგად განვითარებული პანკრეასის ღია დაზიანებას, არც თუ იშვიათად, თან სდევს პანკრეასის გახეთქვა მის სრულ გაგლეჯამდე. ამ დროს გამონთავისუფლებული პანკრეასის სეკრეტი იწვევს მისი და გარშემო ქსოვილების და ორგანოების (ბადექონის, რეტროპერიტონალური სივრცის და სხ.) ნეკროზს.
კლინიკური სურათი და მდგომარეობის სიმძიმე დამოკიდებულია ტრავმის ხასიათზე (ღია, დახურული), ჯირკვლის და სხვა ორგანოების დაზიანების ხარისხზე, ტრავმული შოკის გამოხატულებაზე, სისხლდენის, პერიტონიტის ნიშნების არსებობაზე. პანკრეასის მსუბუქი დაზიანებებისას, რასაც თან სდევს მცირე სისხლჩაქცევა მის პარენქიმაში, ავადმყოფის მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია, პანკრეასის მიდამოს პალპაციისას აღინიშნება ზომიერი მტკივნეულობა, პერიტონეალური ნიშნები არ ვლინდება.
პანკრეასის დახურული ტრამვის დროს, რასაც თან სდევს მისი კაფსულის გასკდომა და დაზიანება, ორგანოს დაჩეჩქვა ან მოგლეჯა, დაზარალებულების მდგომარეობა, ჩვეულებრივ, მძიმეა, რაც განპირობებულია შოკით, შინაგანი სისხლდენის, პერიტონიტის განვითარებით. ავადმყოფები მოუსვენარნი არიან, უჩივიან ძლიერ, ხშირად აუტანელ ტკივილებს მუცლის არეში, ირადიაციით ზურგში. ენა მშრალია, პულსი გახშირებული (100–120 დარტყმა/წუთში), არტერიული წნევა 100/70 მმ.ვწ.სვ და დაბალი. სუნთქვის აქტში მუცელი არ მონაწილეობს, პალპაციით მკვეთრად მტკივნეულია, დაჭიმული, გამოხატულია პარიტონეალური სიმპტომები, აღინიშნება განავლოვანი მასების და აირების შეკავება, აგრეთვე სხეულის ტემპერატურის მომატება და ინტოქსიკაციის სხვა სიმპტომები.
პანკრეასის ღია დაზიანებების კლინიკური სურათი მეტწილად მუცლის შემავალი ჭრილობების დროს არსებული კლინიკური სურათის მსგავსია.
პანკრეასის ტრავმების დიაგნოსტიკა რთულია, განსაკუთრებით ორგანოს დახურული დაზიანებების დროს, როდესაც არ არსებობს სპეციფიკური სიმპტომატიკა მუცლის ღრუს სხვა ორგანოების დაზიანებებთან შედარებით. პანკრეასის დაზიანების გამოცნობას ხელს უწყობს ტრავმის შემდეგ მოკლე პერიოდში ჰიპერგლიკემიის განვითარება, ამილაზას დონის მატება სისხლში და შარდში, რომლებიც მეტყველებენ ორგანოს ინკრეტორული და ექსკრეტორული ფუნქციების დარღვევაზე. მუცლის ღრუს შემავალი ჭრილობების შემთხვევაში პანკრეასის დაზიანების დიაგნოსტიკას აადვილებს ჭრილობის არხის მიმართულების განსაზღვრის შესაძლებლობა და მისი თანხვედრა პანკრეასის პროექციასთან. საეჭვო შემთხვევებში კეთდება ლაპარასკოპია ან დიაგნოსტიკური ლაპარატომია.
პანკრეასის დაზიანებების მკურნალობა ოპერაციულია; მხოლოდ მსუბუქი დაზიანებები არ საჭიროებენ ოპერაციულ ჩარევას, თუმცა 3–5 დღის განმავლობაში დაზარალებულებს ესაჭიროებათ ექიმის მეთვალყურეობა ტრავმული პანკრეატიტის შესაძლებელი ჩამოყალიბების გამო. ოპერაციის მოცულობა, რომელიც უხშირესად კეთდება სასწრაფო ჩვენებით, დამოკიდებულია ორგანოს დაზიანების ხარისხზე. პანკრეასის ტრავმების გამო ჩატარებულ ოპერაციებს შესაძლებელია თან სდევდეთ გართულებები პანკრეასის გარეთა ფისტულების, აბსცესების და ფსევდოკისტების ჩამოყალიბების სახით, რაც, არც თუ იშვიათად, საჭიროებს განმეორებით ოპერაციულ ჩარევას. პროგნოზი, განსაკუთრებით შერწყმული დაზიანებების შემთხვევაში, სერიოზულია – ლეტალობა შეადგენს დაახლოებით 50%.

დაავადებები. პანკრეასის, ისევე როგორც, საჭმლის მომნელებელი სისტემის სხვა ორგანოების ფუნქციური დარღვევები მნიშვნელოვანწილად განპირობებულია ცნს–ის გავლენით. სხვადასხვა სტრესულს სიტუაციებს (განსაკუთრებით ხშირად განმეორებითს) შესაძლებელია თან ახლდეს პანკრეასის წვენის გამოყოფის გაძლიერება; ხანგრძლივ დეპრესიულ მდგომარეობებს – მისი დათრგუნვა. ამასთან, პანკრეასის წვენის გამოყოფის დაქვეითება მნიშვნელოვნად არ არის გამოხატული. არც თუ იშვიათად პანკრეასის ფუნქციური დარღვევები თან სდევს საჭმლის მომნელებელი სისტემის სხვა დაავადებებს. წყლულოვანი დაავადების დროს პანკრეასის დისფუნქციას ხელს უწყობს აღნიშნული დაავადებისთვის დამახასიათებელი თორმეტგოჯა ნაწლავის გამოხატული დისკინეზია, დუოდენიტის განვითარება და პროგრესირება, ხშირი რეციდივები. წყლულოვანი დაავადების დროს პანკრეასის ფუნქციური დარღვევების ხასიათი სხვადასხვა ავადმყოფებში არაერთგვაროვანია; უხშირესად აღინიშნება პანკრეასის ფერმენტების (α–ამილაზა, ტრიპსინი, ლიპაზა) აქტივობის დაქვეითება დუოდენალურ შიგთავსში და მისი ზომიერი მომატება სისხლში. ზოგიერთი მკვლევარის აზრით, დუოდენალურ შიგთავსში ლიპაზას აქტივობის დაქვეითების ფონზე აღინიშნება α–ამილაზას აქტივობის მომატება (ე.წ. პანკრეასის ფერმენტების გამოყოფის დისოციაცია). ზოგიერთ შემთხვევაში რამდენადმე ქვეითდება პანკრეასის ინკრეტორული ფუნქცია. მსგავსი მოვლენები აღინიშნება ქრონიკული ატროფიული გასტრიტების დროს. წყლულოვანი დაავადების და ქრონიკული გასტრიტის დროს საჭმლის მომნელებელი სისტემის ორგანოების მჭიდრო ფუნქციური ურთიერთკავშირით, პანკრეასის მოქმედების რეგულაციის ნერვული და ჰუმორული მექანიზმების დარღვევებით (გასტროინტესტინალური ჰორმონები) განპირობებული პანკრეასის ფუნქციური დარღვევები ხშირად ვითარდება კუჭში და თორმეტგოჯა ნაწლავში ხანგრძლივად მიმდინარე პროცესების ფონზე, თან არ ახლავთ მორფოლოგიური ცვლილებები პანკრეასში და ჩვეულებრივ გააჩნიათ შექცევადი ხასიათი. მხოლოდ იშვიათ შემთხვევებში, განსაკუთრებით პანკრეასში წყლულის პენეტრაციის, აგრეთვე ნაღვლის გამომყოფი სისტემის თანმხლები დაავადებების დროს, ფუქციური დარღვევების გამოსავალი შესაძლოა გახდეს ქრონიკული პანკრეატიტი.
ატროფიული დუოდენიტის დროს თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვანი გარსის მიერ პანკრეასის წვენის სეკრეციის ბუნებრივი სტიმულატორების სეკრეტინის და ქოლეცისტოკინინის გამომუშავების დაქვეითების გამო, ირღვევა პანკრეასის წვენის გამომუშავების პროცესი. პანკრეასის ფუნქციური დარღვევებს შესაძლებელია ადგილი ჰქონდეთ ქრონიკული ჰეპატიტების და ღვიძლის ციროზების დროს (ზოგ შემთხვევაში ღვიძლის ციროზების დროს ვლინდება ქრონიკული პანკრეატიტის და პანკრეასის ფიბროზის ტიპის მორფოლოგიური ცვლილებები). ქრონიკული კოლიტების, განსაკუთრებით არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის დროს, აღინიშნება პანკრეასის ფერმენტების დისოციაცია დუოდენალურ შიგთავსში (α–ამილაზას აქტივობის მომატება, ლიპაზას და ტრიპსინის აქტივობის დაქვეითება), ლიპაზას (ატაქსილრეზისტენტული) აქტივობის მატება სისხლის შრატში.
ფუნქციური დარღვევების დიაგნოზის დადგენა ხდება დაავადების კლინიკურად გამოხატული სიმპტომების და ორგანოს მორფოლოგიური ცვლილებების არარსებობის საფუძველზე, რაც დგინდება ულტრაბგერითი, რადიონუკლიდური და გამოკვლევის სხვა მეთოდების გამოყენებით. დიფერენციალური დიაგნოზი, პირველ რიგში, ტარდება ქრონიკულ პანკრეატიტთან და პანკრეასის კეროვან დაზიანებასთან. მკურნალობა და პროფილაქტიკა მიმართულია ძირითადი დაავადებისკენ, აგრეთვე რეკომენდირებულია რეგულარული, ბალანსირებული კვება.
შესაძლებელია აღინიშნებოდეს პანკრეასის ინკრეტორული ფუნქციის დარღვევები, რომლებიც გამოიხატება ფუნქციური ჰიპერინსულინიზმის სახით. ასეთი სახის მდგომარეობა უხშირესად აღენიშნებათ მსუქან ადამიანებს, განსაკუთრებით ქალებს, და კლინიკურად მჟღავნდება საერთო სისუსტით, ოფლიანობით და ჰიპოგლიკემიური სინდრომის სხვა სიმპტომებით, რომლებიც ვითარდებიან ადვილად ათვისებადი ნახშირწყლების შემცველი საკვების მიღებიდან 3–4 საათის შემდეგ. ინსულინური აპარატის ფუნქციური აქტივობის მომატება აგრეთვე აღენიშნებათ ჰიპერმუსკულარული ლიპოდისტროფიით, acanthosis nigricans-თან შერწყმული საკვერცხეების პოლიკისტოზის ზოგიერთი ფორმით დაავადებულებს, აგრეთვე სხვა პათოლოგიური მდგომარეობების დროს, რომელთა დროსაც აღინიშნება ინსულინური რეცეპტორების ანომალია და/ან ხდება მათ მიმართ ანტისხეულების გამომუშავება. ფუნქციური ჰიპერინსულინიზმის დიფერენციალური დიაგნოზი ტარდება ორგანული ხასიათი ჰიპერინსულინიზმთან, რომელიც უვითარდებათ ინსულინმაპროდუცირებელი სიმსივნეებით დაავადებულებს, აგრეთვე შედარებით ჰიპერინსულინიზმთან, რომელიც აღენიშნებათ ავადმყოფებს კონტრინსულინური ჰორმონის დაბალი დონით (ადისონის დაავადების, ჰიპოთალამო–ჰიპოფიზური უკმარისობის დროს). გაცხიმოვნებასთან დაკავშირებული ჰიპერინსულინიზმის შემთხვევაში რეკომენდირებულია ცილოვანი კვება რაციონიდან ადვილად ათვისებადი ნახშირწყლების ამოღების ფონზე. სხვა ფორმების დროს ტარდება ძირითადი დაავადების მკურნალობა.
პანკრეასში მიმდინარე დისტროფიული ცვლილებები, არც თუ იშვიათად, აღინიშნება ნივთიერებათა ცვლის პროცესების დარღვევების დროს. პანკრეასის დაზიანება ყველაზე მეტად ვლინდება ჰემოქრომატოზის დროს. პათოლოგიურ პროცესში კუჭუკანა ჯირკვალი ერთვის ამილოიდოზის დროსაც, როგორც წესი, სხვა ორგანოების გამოხატული ამილოიდური დაზიანების ფონზე. პანკრეასის არტერიების და ვენების კედლებში, აგრეთვე ჯირკვლის ცხიმოვან ქსოვილის უჯრედების გარშემო, წილაკების და კუნძულების სტრომაში აღინიშნება ამილოიდური ნივთიერების დაგროვება. კლინიკურად პანკრეასის ამილოიდოზი ვლინდება ინკრეტორული უკმარისობის ნიშნებით, კერძოდ შაქრიანი დიაბეტის სიმპტომებით ან პანკრეასის გარესეკრეტორული უკმარისობის ნიშნებით – პანკრეატოგენური დიარეა, გამოფიტვა. პანკრეასის დისტროფიული ცვლილებები შესაძლებელია აღინიშნებოდეს ენდოკრინული სისტემის ორგანოების დაავადებების დროსაც.
პანკრეასის სისხლმომარაგების დარღვევა (ქრონიკული ხასიათის) მოიცავს ვენური და არტერიული სისხლის მიმოქცევის პათოლოგიურ ცვლილებებს. ვენური უკუდინების დარღვევა აღინიშნება გულის შეგუბებითი უკმარისობის, პორტული ჰიპერტენზიის, ფილტვისმიერი გულის დროს. პანკრეასის საწყისი მორფოლოგიური ცვლილებები, რაც გამოიხატება მისი მოცულობის გაზრდით და შეშუპებით, შემდგომში შეიძლება დამთავრდეს ჯირკვლოვანი სტრუქტურების ატროფიით და ჯირკვლის ქსოვილის სკლეროზით. ჩვეულებრივ, კლინიკური სურათი ნაკლებად დამახასიათებელია, რამეთუ წინა პლანზე გამოდიან სხვა ორგანოების დაზიანების სიმპტომები, ასციტი. პანკრეასის გარესეკრეტორული უკმარისობის გამოვლენას ხელს უწყობს დუოდენალურ შიგთავსში ფერმენტების გამოკვლევა, არც თუ იშვიათად, აღინიშნება ამილაზას აქტივობის ზომიერი მატება სისხლში და შარდში.
ათეროსკლეროზის დროს პანკრეასის დაზიანება უხშირესად აღენიშნებათ 60 წელს გადაცილებულ პირებს. ამ დროს ჯირკვალში განვითარებული სკლეროზული ცვლილებები იწვევს მისი სეკრეტორული და ინკრეტორული ფუნქციის დარღვევას. ზოგიერთ შემთხვევაში ვითარდება პანკრესის სისხლძარღვების თრომბოზი და ინფარქტი, რომელიც მიმდინარეობს პანკრეონეკროზის კლინიკური სურათით. ორგანოს სისხლმომარაგების დარღვევები, აგრეთვე, აღინიშნება მიოკარდიუმის მწვავე ინფარქტის დროსაც. მსუბუქ შემთხვევებში აღნიშნულ ცვლილებებს გააჩნიათ ფუნქციური ხასიათი და ვლინდებიან მხოლოდ მსუბუქად გამოხატული ფუნქციური დარღვევებით. იშვიათად, მიოკარდიუმის ინფარქტს თან სდევს მწვავე პანკრეატიტი, ცალკეულ შემთხვევებში ვითარდება ჯირკვლის სისხლძარღვების მწვავე თრომბოზი მწვავე ჰემორაგიული პანკრეატიტის კლინიკური სურათით. პანკრეასის სისხლმომარაგების სხვადასხვა სახის დარღვევების დროს სწორი დიაგნოზის დასმა გართულებულია. როგორც წესი, ხდება ფონური დაავადებების სავარაუდო დიაგნოსტირება, რომლებიც მიმდინარეობენ სისხლმომარაგების დარღვევებით, მწვავე პანკრეატიტის უეცარი (ხილული მიზეზების გარეშე) განვითარების ან შაქრიანი დიაბეტის თანდათანობით ჩამოყალიბების ფონზე. დიაგნოზის დადასტურება ხდება ულტრაბგერითი გამოკვლევის და სისხლში, შარდში და დუოდენალურ შიგთავსში პანკრეასის ფერმენტების აქტივობის განსაზღვრის საფუძველზე. მკურნალობა იგივეა, რაც მწვავე პანკრეატიტის დროს; ჯირკვლის ინკრეტორული ფუნქციის დარღვევისას ინიშნება ანტიდიაბეტური საშუალებები. პარალელურად ტარდება ძირითადი პათოლოგიური პროცესის (გულის უკმარისობა, ათეროსკლეროზი და სხ.) წინააღმდეგ მიმართული მკურნალობა.
პანკრეასის ანთებითი დაავადებებიდან ყველაზე ხშირად გვხვდება მწვავე და ქრონიკული პანკრეატიტი. შესაძლებელია პანკრეასი დაზიანდეს ალერგიული რეაქციების დროს, მათ შორის კვებითი ალერგიის (რძით, ხორცით, ბოსტნეულით და სხ. გამოწვეული) ან აღნიშნულ პროდუქტებში ქიმიური ნივთიერებების (ინსექტიციდები, პესტიციდები, ანტიბიოტიკები და სხ.) არსებობის შემთხვევაში.

კლინიკურად ალერგიული დაზიანებები ვლინდება მწვავე პანკრეატიტის სიმპტომებით, დიაგნოზის დადგენა მარტივდება, თუკი ამავდროულად აღინიშნება კანის და სხვა ორგანოების ალერგიული დაზიანების (ჭინჭრის ციება, კვინკეს შეშუპება, ბრონქული ასთმის შეტევა) ნიშნები. მკურნალობის მიზნით გამოიყენება მწვავე პანკრეატიტის სამკურნალო საშუალებები, ჰიპომასენსიბილიზირებელი თერაპია.
პანკრეასის დაზიანება აღინიშნება შემაერთებელი ქსოვილის დიფუზური დაზიანების დროს. ასე მაგალითად, სისტემური სკლეროდერმიისას მორფოლოგიური ცვლილებები გამოიხატება სისხლძარღვების სკლეროზით, ჯირკვლოვანი სტრუქტურების ატროფიით, მძიმე შემთხვევებში – სისხლჩაქცევებით, პანკრეასის კეროვანი ნეკროზებით და ფიბროზით. კლინიკური სურათი ხასიათდება დისპეფსიური მოვლენებით (მეტეორიზმი, კუჭის მოქმედების დარღვევა და სხ.), ყრუ ხასიათის ტკივილებით მარცხენა ნეკნქვეშა მიდამოში, სხეულის წონის დაკლებით. დუოდენალურ შიგთავსში, სისხლში და შარდში ფერმენტების გამოკვლევისას ხშირად ვლინდება პანკრეასის გარესეკრეტორული უკმარისობის ნიშნები, ხოლო ულტრაბგერითი გამოკვლევისას ავადმყოფთა თითქმის 1/3–ში აღინიშნება ჯირკვლის დიფუზური ან კეროვანი ფიბროზის ნიშნები. სისტემური წითელი მგლურას დროს პანკრეასში იშვიათად ვლინდება სპეციფიკური ცვლილებები, რომლებიც მიმდინარეობენს მწვავე პანკრეატიტის ტიპით.

კვანძოვანი პერიარტერიიტის დროს შესაძლებელია დაზიანდეს პანკრეასის სისხლძარღვები, რაც კლინიკურად გამოიხატება მწვავე და ქრონიკული, მორეციდივე პანკრეატიტის სურათით. დაზიანება ძირითადად ფუნქციური ხასიათისაა, ცალკეულ შემთხევებში პანკრეატიტის სიმპტომები შეიძლება აღინიშნებოდეს რევმატიზმის დროს. ამ უკანაკნელის მძიმედ მიმდინარეობის შემთხვევაში პანკრეასში ვლინდება სკლეროზულ–ატროფიული ცვლილებები წილაკშიდა, კეროვანი ნეკროზის ჩათვლითაც კი.
მწვავე ინფექციური დაავადებების დროს პროცესში პანკრეასის ჩართვა, როგორც ჩანს, უფრო ხშირად გვხვდება, ვიდრე ხდება ამის დიაგნოსტირება, რამეთუ ჩვეულებრივ წინა პლანზე გამოდის მწვავე ინტოქსიკაციის და სხვა ორგანოების დაზიანებების სიმპტომები. უხშირესად პანკრეასის დაზიანება გვხვდება ეპიდემიური პაროტიტის დროს, რაც მორფოლოგიურად გამოიხატება უპირატესად ჯირკვლის ინტერსტიციული ანთებით, კლინიკურად კი – ტკივილებით ფერდქვეშა მიდამოში და მარცხენა ნეკნქვეშა არეში (ზოგიერთ შემთხვევაში შემოსარტყვლითი ხასიათის), ღებინებით, მეტეორიზმით, ჰიპერამილაზემიით და ჰიპერამილაზურიით.

პანკრეასის ტუბერკულოზი გაცილებით იშვიათად გვხვდება. ტუბერკულოზის მიკობაქტერიები პანკრეასში ხვდებიან ჰემატოგებური, ლიმფოგენური და კონტაქტური (მეზობელი ორგანოებიდან) გზით. დაავადება შეიძლება მიმდინარეობდეს მილიარული ხორკლების, სოლიტარული ტუბერკულების, კავერნების წარმოქმნით, აგრეთვე ინტერსტიციული პანკრეატიტის ფორმით ჯირკვლის შემდგომი სკლეროზით. კლინიკური სურათი პოლიმორფულია. ხშირად პანკრეასის დაზიანების სიმპტომები ნაკლებად ვლინდება, რაც განპირობებულია სხვა ორგანოების (მაგ., ფილტვების) მხრიდან სიმპტომების სიჭარბით. ავადმყოფები შესაძლოა უჩიოდნენ ბოყინს, მადის დაქვეითებას, გულისრევას, ტკივილებს მარჯვენა ზემო კვადრანტში, არც თუ იშვიათად, შემოსარტყვლითი ხასიათის ტკივილებს, დიარეას, წყურვილის გაძლიერებულ შეგრძნებას (კუნძულოვანი აპარატის დაზიანებისას). არც თუ იშვიათად, აღინიშნება პროგრესირებადი განლევა როგორც თვითონ ტუბერკულოზური პროცესის, ასევე პანკრეასის გარესეკრეტორული ფუნქციის დარღვევის გამო, რაც იწვევს საკვების გადამუშავების და შეწოვის დარღვევას. ავადმყოფის კანი ღებულობს მუქ შეფერილობას (როგორც ადისონის დაავადების დროს). პალპაციით ვლინდება პანკრეასის მტკივნეულობა, თუმცა ჯირკვლის გასინჯვა ჩვეულებრივ ვერ ხერხდება. ცალკეულ შემთხვევებში დაავადება უსიმპტომოდ მიმდინარეობს.
დიაგნოზის დასმა გართულებულია. პანკრეასის სპეციფიკურ დაზიანებაზე ეჭვის მიტანა შეიძლება ფილტვების ტუბერკულოზით დაავადებულებში ზემოთაღნიშნული სიმპტომების გამოვლენის, აგრეთვე მყარი ჰიპერამილაზემიის და ჰიპეამილაზურიის არსებობის შემთხვევაში. ულტრაბგერითი გამოკვლევისას დადგენილი კეროვანი დაზიანების დროს კეთდება დამიზნებითი ბიოფსია, რაც საშუალებას იძლევა დაზუსტდეს დიაგნოზი. დიდი დიაგნოსტიკური მნიშვნელობა ენიჭება ტუბერკულინურ სინჯებს. მკურნალობა სპეციფიკურია. აგრეთვე ინიშნება ხშირი (5–6–ჯერ დღეში) კვება, დამზოგავი დიეტა ცხიმების შეზღუდვით, რაციონიდან ცხარე საკვების ამოღება და ცილებით მდიდარი საკვების მიღება. გარესეკრეტორული უკმარისობის ნიშნების გაჩენისას ინიშნება პანკრეატინი, პანზინორმი, ფესტალი და სხვა ფერმენტული პრეპარატები.

პანკრეასის სიფილისური დაზიანება შესაძლებელია შეგვხვდეს თანდაყოლილი, ასევე შეძენილი სიფილისის დროს. პანკრეასის სპეციფიკური დაზიანება უვითარდებათ თანდაყოლილი სიფილისით დაავადებული ბავშვების დაახლოებით 10–20%–ს. ამასთან, უხშირესად ზიანდება პანკრეასის თავი. პანკრეასის თანდაყოლილი სიფილისის მორფოლოგიური სურათი მრავალფეროვანია, თუმცა უხშირესად გვხვდება დაავადების სამი ფორმა: გუმოზური, დიფუზურ–ინტერსტიციული და უპირატესად პანკრეასის სადინრების დაზიანებით მიმდინარე. ყველა შემთხვევაში აღინიშნება ჯირკვლოვანი ელემენტების ატროფია და შემაერთებელის ქსოვილის გაზრდა სკლეროზის განვითარებით.
პანკრეასის შეძენილი სიფილისი გაცილებით იშვიათად გვხვდება, მორფოლოგიური თავისებურებების გათვალისწინებით მიმდინარეობს სამი ფორმით – შეშუპებით–ინფილტრაციული, გუმოზური და სპეციფიკური მასკლეროზირებელი პანკრეატიტის სახით. კლინიკური სურათი მრავალფეროვანია; დაავადება შეიძლება მიმდინარეობდეს უსიმპტომოდ ქრონიკული პანკრეატიტის, პანკრეასის სიმსივნეების, აგრეთვე შაქრიანი დიაბეტის სიმპტომებით, რაც შემთხვევათა უმეტესობაში ვითარდება მასკლეროზირებელი ფორმის დროს. დაავადების ხშირი გამოვლინებებია ტკივილები ეპიგასტრიუმის და მარცხენა ნეკნქვეშა არეში, მეტეორიზმი, დიარეა, წონაში დაკლება. ზოგჯერ, ე.წ. სიმსივნური ფორმის დროს, შესაძლებელია სიმსივნური წარმონაქმნის პალპირება პანკრეასის საპროექციო მიდამოში. ჯირკვლის თავის დაზიანების შემთხვევაში, ნაღვლის საერთო სადინრის ინფილტრატით ზეწოლის შედეგად, შესაძლებელია ჩამოყალიბდეს ღვიძლქვეშა გენეზის სიყვითლე. პანკრეასის სიფილისურ დაზიანებაზე ეჭვის მიტანა შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, როდესაც პანკრეატიტის ან შაქრიანი დიაბეტის სიმპტომები ვლინდება სიფილისის სხვა გამოვლინებების ფონზე. ზოგიერთ შემთხვევაში დაავადების დიაგნოსტიკაში გვეხმარება ანამნეზური მონაცემები. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სეროლოგიური სინჯების შედეგებს. პანკრეასის დიფუზური ან კეროვანი დაზიანების არსებობის დადგენა ხორციელდება გამოკვლევის ულტრაბგერითი და რადიოიზოტოპური მეთოდებით. განსაკუთრებით რთულ შემთხვევებში გამოიყენება კომპიუტერული ტომოგრაფია. დიაგნოსტიკისთვის მნიშვნელოვანია სპეციფიკურ მკურნალობაზე დადებითი ეფექტის არსებობა (ფუნქციური ტესტების გაუმჯობესება, მათ შორის შაქრიანი დიაბეტის სიმპტომების გაქრობა, ანთებითი ინფილტრაციის კერების (გუმებისაც კი) გაწოვა). მკურნალობა სპეციფიკურია. გარესეკრეტორული უკმარისობის შემთხვევაში დამატებით ინიშნება ფერმენტული პრეპარატები, ინკრეტორული უკმარისობის დროს მკურნალობა ტარდება შაქრიანი დიაბეტის თერაპიის პრინციპებით.

გაგრძელება იხ. >>


პოსტი წარმოადგენს, ლალი დათეშიძისა და არჩილ შენგელიას სამედიცინო ენციკლოპედიის ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია.

  • გაფრთხილება
  • წყაროები: 1. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით. 2. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა.  ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.

.