”პრობლემური წამლები” . ენდრიუ ჩეტლი

ყოველწლიურად  დიარეული (ფაღარათით) დაავადებებით 4 მილიონი ბავშვი იღუპება [2]. ამ სიკვდილიანობის ნახევრის აცილება შეიძლება უბრალო, მაგრამ მაღალეფექტური მკურნალობით – პერორალური რეჰიდრატაციული თერაპიის (პრთ) გამოყენებით, რეგულარულ კვებასთან ერთად [3], რაც მოითხოვს ერთ ბავშვზე 50 ცენტზე ოდნავ მეტ დანახარს [4]. ამის მაგივრად კი, ასობით მილიონი დოლარი ფუჭად იხარჯება ეგრეთწოდებულ ფაღარათის საწინააღმდეგო წამლებზე, რომლებიც, უკეთეს შემთხვევაში, არაფექტურია, ხოლო უარეს – სახიფათო. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის დასკვნით, „ასეთი ხარჯების გამართლება შეუძლებელია“ [5].

კუჭის აშლის გამომწვევი წამლები:

• ანტიმიკრობული საშუალებები (სულფანილამიდები, ტეტრაციკლინები, ფართო სპექტრის მქონე ანტიბიოტიკები)
• ქოლინერგული ანტსგონისტები და ქოლინესთერაზის ინჰიბიტორები
• ოსმოსური კუჭში გამხსნელები, ე. ი. ნაწლავის შიგთავსის მოცულობის მომმატებელი და გამათხიერებელი საშუალებები (სორბიტოლი, მარილის კუჭში გამხსნელები)
• ანტიკინეტიკური საშუალებები, ე. ი. კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მოქმედების სტიმულატორები (მეტოკლორპრამიდი, დომპერიდონი)
• პროსტაგლანდინები
• მასტიმულირებელი კუჭში გამხსნელები, ე. ი. ნაწლავების ლორწოვანი გარსის რეცეპტორების ქიმიური გაღიზიანების გამომწვევი საშუალებები

ლიტერატურა:  Adapted from Gilman, A.G., Rall, T.W., Nies, A.S., and Taylor, P., Goodman and Gilman’s The Pharmacological Basis of Therapeutics, New York, Pergamon Press, (8th end) 1990, p924.

განვითარებად  ქვეყნებში ფაღარათი  დაავადებებისა და სიკვდილიანობის ერთ-ერთ მთავარ მიზეზს წარმოადგენს [6], სადაც მეფობს სიღარიბე, ცუდი სანიტარული პირობები, სუფთა წყლის უკმარისობა და ინფექციის მომატებული რისკი. ფაღარათი განვითარებულ ქვეყნებშიც სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს. დასავლეთ ევროპასა და ჩრდილო ამერიკაში ჩატარებულმა არჩევნებმა აჩვენა, რიმ ფაღარათი წარმოადგენს  ბავშვების ჰოსპიტალზაციის მეორე უმთავრეს მიზეზს [7]. მაგალითად, აშშ-ში მთელი ქვეყნის მასშტაბით სიკვდილიანობაზე ათწლიანი დაკვირვების შემდეგ. ატლანტაში არსებულმა დაავადებათა კონტროლის ცენტრებმა 1988 წელს დაასკვნეს, რომ „ფაღარათით გამოწვეული სიკვდილიანობის შემთხვევები წარმოქმნიან ამერიკელ ბავშვებში პოსტნეონატალური სიკვდილიანობის სერიოზულ, მაგრამ აცილებად წილს“ და უდრის საბავშვო ასაკში აცილებადი  სიკვდილის რაოდენობის დაახლოებით 10%-ს [8].
კუჭის აშლილობას მრავალი მიზეზი იწვევს [9]. მსოფლიო სტატისტიკის თანახმად,  მისი შემთხვევების 50%-ის მიზეზი ვირუსებია; ისინივე არიან სიკვდილის იმ 40%-ის მიზეზები, რომელიც აღრიცხულნია არიან როგორც ფაღარათის შედეგად გამოწვეული სიკვდილი [10]. ახალშობილესა და ბავშვებში კუჭის აშლას ყველაზე ხშირად როტავირუსები იწვევენ [11]. ვირუსული ინფექციები განსაკუთრებით განვითარებულ ქვეყნებშია გავრცელებულია, მაშინ, როდესაც განვითარებად ქვეყნებში უფრო მეტად გავრცელებულია კუჭის აშლა ისეთი ბაქტერიებით, როგორებიცაა შიგელები და Escherichia coli (E. coli – ნაწლავის ჩხირი (მთარგმ. შენ.), ან კიდევ პარაზიტებითა და სხვადასხვა ამებებით [12]. მიუხედავად ამისა, ჩინეთის, ინდოეთის, მექსიკის, მიანმისა  (ყოფილი ბირმა) და პაკისტანის 5 საავადმყოფოში, მწვავე  ფაღარათით დაავადებული ბავშვებზე ორწლიანმა დაკვირვებებმა აჩვენა, რომ სიცოცხლის პირველ წელს კუჭის აშლის ყველაზე ხშირი მიზეზი როტავირუსია [13]. კუჭის აშლა ასევე შესაძლებელია განვითარდეს გარკვეული ტიპის მედიკამენტური მკურნალობის შედეგად; მაგალითად, თითქმის ყველა ანტიობიოტიკს შესწევს ფაღარათის გამოწვევის უნარი [14]. კუჭის აშლა ყველაზე ხშირად ისეთ ახალშობილებში გვხვდება, რომელთაც კვებავენ არა ძუძუთი, არამედ ხელოვნურად [15]. სტრესს, ემოციურ დაძაბულობასა და კვების რაციონის შეცვლას ასევე შეუძლია ფაღარათის შეტევების გამოწვევა. წითელას შემთხვევების 20-60%-ში თან სდევს კუჭის აშლილობა, და წითელადან 6 თვის მერეც კი ისეთი ბავშვების 10-20%-ს აღენიშნება კუჭის აშლილობები, რომლებიც სხვანაირად ვერ გაჩნდებოდნენ [16].
ჩვეულებრივ, დიარეულ დაავადებებს ყოფენ მწვავედ, რომელიც რამდენიმე საათიდან რამდენიმე დღის განმვალობაში გრძელდება. და გაჭიანურებულად, რომელიც 2 კვირასა და მეტ ხანს გრძელდება, ან შედგება რეგულარულად განმეორებადი შეტევებისაგან. ფაღარათის შემთხვევათა უმრავლესობა მწვავედ მიმდინარეობს და თვითონ, სპეციალური მკურნალობის გარეშე გადიან. კუჭის აშლა – ეს დაავადება კი არა, სიმპტომია [17]. მარტივად რომ ვთქვათ,  კუჭის აშლა – ეს არის საშუალება, რომლითაც ორგანიზმს დევნის გარეთ უცხო ტოქსინებს, ბაქტერიებს ან სხვა ისეთ ნივთიერებებს, რომლებიც არღვევენ კუჭ-ნაწლავის ნორმალურ მოქმედებას. კუჭის აშლა იმითაა საშიში (და ეს წარმოადგენს სიკვდილის ყველაზე უფრო ხშირ მიზეზს, განსაკუთრებით კი ახალშობილებსა და პატარა ბავშვებში), რომ მას თან სდევს ორგანიზმის გაუწყლოება (დეჰიდრატაცია), რის გამოც იგი კარგავს წყლისა და მარილების (ელექტროლიტების) დიდ რაოდენობას [18]. „ფაღარათით დაავადებული ძალზე ბევრი ახალშობილი იღუპება არა დაავადებისგან, არამედ არასწორი მკურნალობის შედეგად – და სიკვდილის მთავარ მიზეზად გაუწყლოება გვევლინება“ [19].

პერორალური რეჰიდრატაციული თერაპია (პრთ)

 პრობლემის ხანგრძლივად ყველაზე საუკეთესო გადაჭრა იქნებოდა, ფაღარათის ადრეული, წინასწარი თავიდან აცილება (ნახე ჩანართი ქვემოთ). მაგრამ, თუკი ეს მაინც ხდება, პირველი ამოცანაა დეჰიდრატაციის პროფილაქტიკა და მკურნალობა [20]. პრთ ეფექტურია თხიერი კუჭის აშლის შედეგად გამოწვეული დეჰიდრატაციის (არა სისხლოვანის) თითქმის ყველა ყველა შემთხვევაში, ქოლერის ჩათვლით [21].

ფაღარათის პროფილაქტიკა
სიღარიბემა და ძირითადი სამსახურების არარსებობამ, შესაძლოა, გააძნელოს ოჯახებში ფაღარათის თავიდან აცილება. მაგრამ არსებობს მისი პროფილაქტიკის ეფექტური საშუალებები, რომლებიც ძვირი არაა, ან საერთოდ არ მოითხოვს არანაირ ხარჯებს.
ჩარევის ეკონომიურად ყველაზე ეფექტური პროფილაქტიკური საშულებებია: ახალშობილთა მხოლოდ ძუძუთი კვებისასთვის ხელშეწყობა; მკერდიდან ახალშობილთა მოშორების პრაქტიკის გაუმჯობესება; სუფთა წყლის უხვად მოხმარება; ხელების დაბანა; ტუალეტების გამოყენება; ექსკრემენტების სწორად მოშორება, განსაკუთრებით ახალშობილებსა და ბავშვებში; და წითელას საწინააღმდეგო აცრა.

• ახალშობილის კვება მხოლოდ დედის რძით პირველი 4-6 თვის განმავლობაში. დედის რძე ახალშობილებს ეხმარება ფაღარათისა და სხვა დაავადებებისაგან თავდაცვაში.
• ძუძუთი კვების პარარელურად, ბავშვს 4-6 თვის ასაკში უნდა მიეცეს სუფთა, ყუათიანი, კარგად გახეხილი ნახევრად თხიერი საკვები.
• სასმელად უნდა გამოიყენებოდეს ყველაზე სუფთა წყალი. წყალი ჭებიდან, წყაროებიდან ან მდინარეებიდან აუცილებლად უნდა ავადუღოთ. წყალი უნდა შევინახოთ სუფთა ჭურჭელაში და მის შიგნითა ზედაპირს ხელებით არ უნდა შევეხოთ. ჭურჭლიდან წყალი სუფთა ჩამჩით ან ქილით უდნა ამოვიღოთ.
• საკვები თერმულად გულდმოდგინედ უნდა დამუშავდეს, ასევე აუცილებელია, რომ მომზადდეს უშუალოდ ჭამის წინ. ის არ უნდა იდოს თეფშზე დიდი ხნის განმავლობაში, მასზე მიკრობების დაგროვების თავიდან ასაცილებლად. თუ საჭმლის მომზადებიდან ორ საათზე მეტია გასული, ის უშუალოდ ჭამის წინ უნდა შევათბოთ.
• ადამიანის, და განსაკუთრებით ბავშვების ექსკრემენტების მოსაშორებლად ყოველთვის გამოყენებულ უნდა იქნეს ტუალეტი ან სპეციალური ორმო (ან კიდევ ბავშვთა ექსკრემენტები დაუყოვნებლივ უნდა ჩაიფლას).
• ტუალეტის სარგებლობის შემდეგ დაუყოვნებლივ ხელების საპნით დაბანა, ასევე ბავშვის გამოწმენდის შემდეგაც, საკვების მომზადებისა და მიღების წინ, და აგრეთვე ბავშვისათვის საკვების მიცემის წინ.
• გაუკეთდეს ბავშვებს წითელას საწინააღმდეგ აცრა, რადგან ის ხშირად იწვევს ძალზე ძლიერ კუჭის აშლილობას. ეს ხელს უწყობს ფაღარათის ერთ-ერთი უმთავრესი მიზეზის თავიდან აცილებას, თუმცა, ფაღარათის საწინააღმდეგო საერთო ვაქცინა არ არსებობს.

წყაროები:  UNICEF, WHO and UNESCO, Facts for Life: A Communication Challenge, New York, UNICEF, 1989, pp47-8; Feachem, R., «Preventing diarrhoea: what are the policy options?», Health Policy and Planning, Vol 1, No 2, 1986, pp109-17

არასწორად შერჩეული წამალი

მიუხედავად იმისა, რომ პრთ-ს ეფექტურობას ანალოგი არ გააჩნია, მას არც ისე ფართოდ უნიშნავენ. რატომ? ერთ-ერთი ფაქტორი, უეჭველია ისაა, რომ გრძელდება აგრესიული რეკლამის ფონზე მრავალფეროვანი „ფაღარათის საწინააღმდეგო“ საშუალებების ფართოდ გავრცელება, მათი გამოშვება და დანიშვნა.

 მარილები პერორალური დეჰიდრატაციისათვის

თუმცა,  ეჭვგარეშეა ფაღარათიან ბავშვებში დაკარგული სითხის შეცვლის რაციონალობა, მიუხედავად ამისა, აქამდე მიდის კამათი იმის შესახებ, თუ როგორ მივაღწიოთ ამას საუკეთესო საშუალებებით. მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციამ და უნისეფ-მა შეიმუშავეს პერორალური რეჰიდრატაციისათვის მარილების შედგენილობა, რომელიც შედგება მარილის, შაქრის, სასმელი წყლისა და კალიუმისაგან; ამ ფხვნილის წყალთან შერევის შემდეგ მიიღება დაბალანსებული ხსნარი, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია დაკარგული სითხისა და მინერალური მარილების შეცვლა, და ასევე შემდგომი დაკარგვის თავიდან აცილება [1]. ამ მარილებთან დაკავშირებული ერთ-ერთი პრობლემაა, რომ ისინი, როგორც  წესი, დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ  გაუწყლოების მკურნალობის სამედიცინო ხასიათს და – თუმცა ისინი ძვირი არაა – მათ შესაძენად მაინც ფულია საჭირო. საზოგადოების ჯანდაცვის სპეციალისტმა დავიდ ვერნერმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ თუ დედებს ვასწავლით ოჯახურ პირობებში სათანადო შესაბამისი ხსნარების მომზადებას, სიტუაცია გახდება უფრო „სტაბილური და კონტროლს დაქვემდებარებული“ და აიძულებს მათს, დაეყრდნონ საკუთარ თავს [2]. ბავშვების მიერ სითხის მოხმარების გაზრდის ერთ-ერთი საშუალებაა – მიეცეს მათ სახლში  სორგოს, ბრინჯის, ხორბლის, ქერის, სიმინდისაგან, კარტოფილის საფუძველზე დამზადებული ნახარში, რომლებიც  განვითარებად ქვეყნებში კვების ძირითად პროდუქტებს წარმოადგენენ. თანამედროვე გამოკვლევებმა აჩვენა,რომ ასეთი სასმელი შველის ფაღარათის დროსაც, მაშინ, როდესაც ზემოთ აღნიშნული მარილები ასეთ ეფექტს არ იძლევა [3].

წყაროები: 

1.        WHO, The treatment and prevention of acute diarrhoea: Practical quidelines, Geneva, WHO, (2nd end) 1989, p18
2.        Werner, D., “Egypt another approaching storm on the desert”, Newsletter from the Madre, No 24, June 1991, p5
3.       Molla, A.M., Molla, A., Nath, S.K., et al, “Food-based oral rehydration salt solution for acute childhood diarrhoea”, Lancet, 19 Aug 1989, pp429-31; Carpenter, C.C.J., Greenough, W.B., Pierce, N.F., “Oral-rehydration therapy – the role of polymeric substrates”, New England Jornal of Medicine, Vol 319, No 20, 17 Nov 1988, pp1346-8; WHO, “Research Findings support use of rice-based ORS”, Essential Drug Monitor, No 10, 1990, p18; Sack, D.A., “Use of oral rehydration in acute watery diarrhoea: a practical quide”, Drugs, 41:4, 1991, pp566-73

 ფაღარათის სამკურნალოდ (ხშირად არასწორად) გამოყენებული წამლებისძირითადი ჯგუფებია: ნაწლავების მოტორიკის დამაქვეითებელი წამლებილ ანტიმიკრობული საშუალებები; ადსორბენტები; ჰიდროქსიხინოლინები; ნაწლავური ბაქტერიების პრეპარატები.

ნაწლავების მოტორიკის შემანელებელი წამლები

ნაწლავების მოტორიკის შემანელებელი წამლები იქიდან გამომდინარე მოქმედებენ, რომ უნდა აღიკვეთოს აღნიშნული სიმპტომი (კუჭის აშლილობა). სინამდვილეში, ეს პრეპარატები თრგუნავენ ნალავების მიქმედებას. მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაცია ამტიცებს, რომ ეს პროდუქტები არ თამაშობენ არავითარ როლს ბავშვებში ფაღარათის მკურნალობაში [41], და რომ ისინი „შესაძლოა მავნებელნი იყვნენ 5 წლამდე ასაკის ბავშვებში. ისინი …. ანელებენ ორგანიზმიდან ფაღარათის გამომწვევების გამოდევნას და რომ მათ შეუძლიათ დაავადების გახანგრძლივება. ახალშობილებში მათი არასწორი გამოყენება ძალზე სახიფათოა და შესაძლოა ამან სიკვდილიც კი გამოიწვიოს [42]“.

ანტიმიკრობული პრეპარატები

  20 წელზე მეტი ხანი ფაღარათის სამკურნალოდ ანტიმიკრობული პრეპარატები გამოიყენებოდა. თუმცა, ახლა არსებობს ავტორიტეტული აზრი ინფექციური დაავადებებისას მათი გამოყენების საწინააღმდეგოდ, მათი ზოგიერთი განსაკუთრებული სახის გარდა. ეს იმით აიხსნება, რომ ანტიმიკრობულ პრეპარატებს შემდეგი მოვლენების გამოწვევა შეუძლიათ:

• ნაწლავებში ბაქტერიების ნორმალური შედგენილობის შეცვლა, რამაც, შესაძლოა, სოკოვან ინფექციებამდე და რეზისტენტული ბაქტერიების გადამეტებულ ზრდამდე მიგვიყვანოს;
• გაახანგრძლივოს ის დრო, როდესაც ინფიცირებულ პაციენტს შეუძლია როგორც ინფექციის მატარებელს, მისი გადაცემა;
• რეციდივის რისკის მომატება;
• ხელი შეუშალოს მომდევნო ბაქტერიოლოგიურ დიაგნოზს [44].

მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის თანახმად, „ანტიბიოტიკები არაფექტურია ფაღარათის გამოწვევი ორგანიზმების უმეტესი ნაწილის მიმართ. ისნი იშვიათად შველიან, და საბაოლოო ჯამში შეუძლიათ ზოგიერთი ადამიანის მდგომარეობის გაუარესებაც. მათი დაუსაბუთებელ გამოყენებას შეუძლია ანტიბიოტიკების მიმართ ზოგიერთი გამოწვევი ორგანიზმის რეზისტენტობის გაძლიერებაც. გარდა ამისა, ანტიბიოტიკები ძვირი ღირს, ასე რომ ფული ტყუილად იხარჯება. ეს ყველაფერი იმაზე ლაპარაკობს, რომ რომ ანტიბიოტიკები არ უნდა გამოიყენებოდნენ, როგორც მკურნალობის სტანდარტული საშუალება და სახე [45]“. (იხ. ცხრილი 5.5, რეკომენდაციებით კონკრეტული ანტიბიოტიკების გამოყენების შესახებ დიზენტერიისა და ქოლერის დროს).
ცხრილი 5.4. მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის მიერ რეკომენდებული, ბავშვებში ფაღარათის სპეციფიური მიზეზების სამკურნალო  ანტიმიკრობული პრეპარატები

 შენიშვნები:

თუ განსაკუთრებულად არ არის მითითებული, ყველა დოზა ეძლევა პერორალურად მისაღებად. თუ წამლები არ არსებობს ბავშვებისათვის სითხის სახით, შესაძლოა, საჭირო გახდეს დოზების მიახლოებითი გამოთვლა ამ ცხრილის შესაბამისად.

ანტიბიოტიკის შერჩება დამოკიდებულია მოცემულ რეგიონში ანტიბიოტიკებისადმი რეზისტენტობის მაჩვენებელზე.

ანტიბიოტიკებით მკურნალობა არ არის წარმატების გადამწყვეტი ფაქტორი, მაგრამ ის ამცირებს ავადმყოფობის ხანგრძლივობას და მძიმე შემთხვევების დროს მიკროორგანიზმების სხეულიდან გამოდევნის დროს.

სხვა ალტერნატივას წამოადგენენ ერითრომიცინი და ქლორამფენიკოლი.

დამამზადებელი ფირმაბის რეკომენდაციების თანახმად, შესაძლებელია აგრეთვე ტინიდაზოლისა და ორნიდაზოლის გამოყენებაც.

წყარო: Источник: WHO, The rational use of drugs in the managment of acute diarrhoea in children, Geneva, WHO, 1990, p3.

ამ აზრს სხვა სპეციალისტების ეთანხმებიან. „ფაღარათის დროს  ანტიბიოტიკები შეზღუდულ როლს თამაშობენ [46]“. უმეტეს შემთხვევებში „ მწვავე ფაღარათით დაავადებული პაციენტების მხოლოდ ერთი მეათედის მკურნალობა ანტიმიკრობული პრეპარატებით“ [47].
ყველა იმ ანტიბიოტიკს, რომელიც დღეისათვის გამოიყენება ფაღარათის სამკურნალოდ, გააჩნია გვერდითი ეფექტები, რომელთაც გულდასმით დაკვირვება ესაჭიროებათ. ანტიბიოტიკების პროფილაქტიკური გამოყენებამ (ფაღარათის თავიდან აცილების მიზნით) შესაძლოა ხელი შეუწყოს ანტიმიკრობული წამლების მიმართ რეზისტენტობის გაჩენასა და ფართოდ გავრცელებას. სავარაუდოა, რომ ასეთი მიდგომით ხარჯები დიდი იქნება, მაგრამ მათ არ გააჩნდეთ ხანგრძლივი ეფექტი. ამიტომაც, არსებული ფაქტები საშუალებას გვაძლევენ ვივარაუდოთ, რომ ასეთი მიდგომა არ იქნება ეკონომიკურად დასაბუტებული ჩარევა დიარეული დაავადებების სამკურნალო ეროვნულ პროგრამებში [48].

ჰიდროქსიხინოლინები

აღმოჩენლ იქნა, რომ ჰიდროქსიხინოლინებს გააჩნიათ გარკვეული ეფექტი ამებური დიზენტერიის დროს, მაგრა, მათი გამოყენება გავრცელდა ფაღარათის სხვა სახეების უმრავლესობაზეც.
ტველა ჰიდროქსიხინოლინს ახასიათებს არასასურველი ეფექტების მაღალი რისკი, და ექსპერთა უმრავლესობა ერთიანია იმ აზრში, რომ უნდა ვერიდოთ მათ გამოყენებასმ რადგან ეს პრეპარატები არაეფექტური და საშიშია [51].

ადსორბენტები

 არსებობს აზრი, რომ ადსორბენტები უერთდებიან ტოქსინებსა და ინფექციების სხვა გამომწვევებს (ისევე, როგორ ზოგიერთ თერაპევტულ საშუალებას), და თეორიის თანახმად, ხელს უწყობენ ნაწლავების დეტოქსიკაციას. ფაღარათის დროს ადსორბენტად ძირითადად გამოიყენება კაოლინ (ჩვეულებრივ, პექტინთან  – მასტაბილიზებელ საშუალებასთან, ერთად), გააქტივებული ნახშირიდა ატაპულგიტი. მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაცია ამტკიცებს, რომ ამ პროდუქტებს „არ მოაქვთ სარგებლობა მწვავე ფაღარათის დროს“ [52].
ამერიკის სამედიცინო ასოციაცია აღწერს, როგორც „გაუმართლებელს“ ისეთი ნარევების გამოყენებას, რომლებიც შეიცავენ ოპიატებს ან ცუდი შეწოვის მქონე  ანტიბაქტერიულ საშუალებებს ისეთ ადსორბენტებთან, როგორიცაა კაოლინი და პექტინი, ასევე სპაზმოლიტიკებთან. ისინი აღნიშნავენ, რომ პაციენტი ექცევა  სხვადასხვა ინგრედიენტებით გამოწვეული კომბინირებული არასასურველი ეფექტების ქვეშ, და გარდა ამისა, უნდა გასწიოს დამატებითი ხარჯები.

ნაწლავური ბაქტერიების პრეპარატები

 ლაქტობაქტერიებისა და ნაწლავური ბაქტერიების სხვა პრეპარატების გამოყენების თეორიული საფუძველი იმაში მდგომარეობს, რომ კუჭაშლილობას მოვყავართ ნორმალური ბაქტერიების დაკარგვამდე, და მათი ჩანაცვლება ასეთი „მეგობრული“ ბაქტერიებით სასარგებლო იქნება. თუმცა, მარტინდეილის ფაქმაკოლოგიური ცნობარი გვიჩვენებს, არგუმენტები მათი გამოყენების მხარდასაჭერად შეზღუდულია“ [55].

მიზნის აცილება

შეგვიძლია გავაკეთოთ დამაჯერებელიდასვნა, რომ მსოფლიო ბაზარზე არსებული ფაღარათის საწინააღმდეგო პრეპარატების უმრავლესობა, უკეთეს შემთხვევაში, უსარგებლოა, ხოლო უარეს შემთხვევაში – არაეფექტური და ხშირად საშიშია.

სამოქმედო რეკომენდაციები

1. მთავრობებსა და ჯანმრთელობის დაცვის მუშაკებს მარტბთ დიარეული დაავადეებების კონტროლოს რაციონალური მართვის პოლიტიკის დამუშავება. მასში ასახული უნდა იყოს ნათელი და ობიექტური ინფორმაცია, და ასევე მაციენტებისა და მომხმარებლების განათლება ფაღარათის შესაბამისი მკურნალობის შესახებ.
2. ფარმაცებტული ბაზრიდან ამოღებულ უნდა იქნას ყველა ის პროდუქტი, რომელიც აღნინულია როგორც ფაღარათის საწინააღმდეგო და შეიცავს ანტიმიკრობულ საშუალებებს.
3. ფაღარათის მკურნალობისათვის ანტიმიკრობული პრეპარატების გამოყენება შეზღუდულ უნდა იქნას იმ წამლებითა და განსაკუთრებული ჩვენებებით, რომლებიც დადგენილია ჯანდაცვის მსოფლი ორგანიზაციის მიერ (იხ. ცხრილი 5,4).
4. ბაზრიდან ამოღებულ უნდა იქნას ყველა ის სამკურნალწამლო პროდუქტი, რომლებიც აქვეითებენ ნაწლავის მოტორიკას.
5. ასევე ამოღებულ უნდა იქნას ბაზრიდან ყველა ისეთი ფაღარათის საწინააღმდეგო პრეპარატი, რომელთა ეფექტურობა დამტკიცებული არაალ ასეთებია ადსორბენტები და ნაწლავური ბაქტერიების პრეპარატები.
6. ფაღარათის საწინააღმდეგო ყველა პრეპარატს ეტიკეტზე მსხვილი ასოებით და მკაფიოდ უნდა ეწეროს, რომ ფაღარათის დროს მკურნალობის ძირითად საშუალებას პრტ წარმოადგენს; ასეთივე ინფორმაცია უნდა იყოს ყველა სარეკლამო და თვალსაჩინო მასალაში.

ლიტერატურა

1.          Meyers, A., Siegel, В., and Vinci, R., “Economic barriers to the use of Oral Rehydration Therapy: a case report”, Journal of the American Medical Association, Vol 265, No13, 3 Apr 1991, p1724.
2.          WHO, The rational use of drugs in the management of acute diarrhoea in children, Geneva, WHO, 1990, p1 WHO, A manual for the treatment of diarrhoea, (WHO/CDD/ SER/80.2 Rev.2 1990), Geneva, WHO, 1990, p1.
3.          WHO/UNICEF, Lessons learned: management of childhood diarrhoea, paper prepared for Joint UNICEF/WHO CDD Strategy Meeting, 15 Apr 1991, p1.
4.          UNICEF, The State of the World’s Children 1991, Oxford and New York, Oxford University Press, 1990, p12 Anon., “$1 b wasted on useless drugs, says WHO”, Scrip, No 1633, 12 Jul 1991, p22.
5.          WHO, “Rational management of diarrhoea in children”, Essential Drugs Monitor, No 11, 1991, p10.
6.          SnydeJ.D., “Use and misuse of oral therapy for diarrhea: comparison of US practices with American Academy of Pediatrics recommendations”, Pediatrics, Vol 87, No 1, Jan 1991, p28
Edmundson, S.A., Edmundson, W.C., “Acute diarrhoeal disease in India and Indonesia”, Social Sciences and Medicine, Vol 29, No 8, 1989, pp991-7
Fujita, K., Kaku, M., Yanagase, Y., et al, “Physicochemical characteristics and flora of diarrhoeal and recovery faeces in children with acute gastroenteritis in Kenya”, Annals of Tropical Paediatrics, Vol 10, 1990, pp339-45
Mata, L., “How harmful is diarrhoea?”, World Health, Apr 1986, pp5-7.
7.          Balistreri, W.F., “Oral rehydration in acute infantile diarrhea”, American Journal of Medicine, Vol 88, No 6A, 20 Jun 1990, pp30S-33S
Conlon, C.P. and Peto, Т.Е.A., “Infectious diarrhoea”, International Journal of Colorectal Disease, Vol 5, 1990, pp236-40
Carpenter, C.C.J., Greenough, W.B., and Pierce, N.F., “Oral rehydration therapy – the role of polymeric substrates”, New England Journal of Medicine, Vol 319, No 20, 17 Nov 1988, pp1346-8
Fedorak, R.N., Field, M., “Antidiarrheal therapy: prospects for new agents”, Digestive Diseases and Sciences, Vol 32, No 2, Feb 1987, pp1195-205
Radetsky, M., “Laboratory evaluation of acute diarrhea”, Pediatric Infectious Disease, Vol 5, No 2, Mar 1986, pp230-8
Snyder, J.D., op cit
Glass, I., Lew, J.F., Gangarosa, E., et al, “Estimates of morbidity and mortality rates for diarrheal diseases in American children”, Journal of Pediatrics, Vol 118, No 4, Apr 1991, pp27-33
Meyers, A., Siegel, В., and Vinci, R., op cit.
8.          Но, M.S., Glass, I., Pinsky, P.P., et al, “Diarrheal deaths in American children: are they preventable?”, Journal of the American Medical Association, Vol 260, 1988, pp3281-4.
9.          AMA, Drug Evaluations, Philadelphia, W.B. Saunders Co., (6th edn) 1986, p959.
10.      Soriano-Brucher, H., Avendano, P., O’Ryan, M., et al, “Bismuth subsalicylate in the treatment of acute diarrhea in children: a clinical study”, Pediatrics, Vol 87, No 1, Jan 1991, pp18-27.
Henry, F.J., Bartholomew, K., “Epidemiology and transmission of rotavirus infections and diarrhoea, in St. Lucia, West Indies”, West Indies Medical Journal, Vol 39,1990, pp205-12.
Ansari, S.A., Springthorpe, S., and Sattar, S.A., “Survival and vehicular spread of human rotaviruses: possible relation to seasonality of outbreaks”, Reviews of Infectious Diseases, 13, 1991, pp448-61.
11.      Maldonado, Y.A. and Yolken, H., “Rotavirus”, Balliere’s Clinical Gastroenterology, Vol 4, No 3, Sep 1990, pp609-25.
12.      Po, A.L.W., Non-PreScription Drugs, Oxford, Blackwell Scientific, (2nd edn) 1990, pp210-11.
Cohen, M.B., “Etiology and mechanisms of acute infectious diarrhea in infants in the United States”, Journal of Pediatrics, Vol 118, No 4, Apr 1991, pp34-39.
Fujita, K., Kaku, M., Yanagase, Y., et al, op cit.
Nakano, Т., Binka, F.N., Atari, E.A., et al, “Survey of enteropathogenic agents in children with and without diarrhoea in Ghana”, Journal of Tropical Medicine and Hygiene, Vol 93, 1990, pp408-12.
Gorbach, S.L., “Bacterial diarrhoea and its treatment”, Lancet, 12 Dec 1987, pp1378-1382.
13.      Huilan, S., Lu, G.Z., Mathan, M.M., et al, “Etiology of acute diarrhoea among children in developing countries: a multicentre study in five countries”, Bulletin of the World Health Organization, Vol 69, No 5, 1991, pp549-55.
14.      Gilman, A.G., Rail, T.W., Nies, A.S., and Taylor, P., Goodman and Gilman’s The Pharmacological Basis of Therapeutics, New York, Pergamon Press, (8th edn) 1990, p924
Schorling, J.B., de Souza, M.A., and Guerrant, L., “Antibiotic use among children in an urban Brazilian slum: a risk factor for diarrhoea?”, American Journal of Public Health, Vol 81, No 1, Jan 1991, pp99-100.
Laurence, D. and Bennett, P.N., Clinical Pharmacology, London, Churchill Livingstone, (6th edn), 1987, p638.
15.      AHRTAG, Preventing and Treating Diarrhoea in the Community, undated
Popkin, B.M., Adair, L., Akin, J.S., et al, “Breast-feeding and diarrheal morbidity”, Pediatrics, Vol 86, No 6, Dec 1990, pp874-82
Victora, C.G., Vaughan, J.P., Lombardi, C., et al, “Evidence for protection by breastfeeding against infant deaths from infectious diseases in Brazil”, Lancet, 8 Aug 1987, pp319-22.
16.      Feachem, G., “Prevention better than cure”, World Health, Apr 1986, pp18-19.
17.      Rhode, J.E., “Selective Primary Health Care: Strategies for control of disease in the developing world. XV. Acute Diarrhoea”, Reviews of Infectious Diseases, Vol 6, No 6, Nov-Dec 1984, pp840-54.
18.      UNICEF, WHO and UNESCO, Facts for Life: A Communication Challenge, New York, UNICEF, 1989, p19.
19.      Elarabi, I.I., “Where drugs don’t help”, World Health, Apr 1986, pp10-11.
20.      Laurence, D. and Bennett, P.N., op cit at note 14, p633.
21.      Santosham, M., Reid, R., “Diarrhoea management”, World Health, Apr 1986, p8.
Claeson, M.E. and Clements, M.L., “Ridding the world of hydroxyquinolines”, British Medical Journal, Vol 299, 26 Aug 1989, pp527-8.
22.      Wittenberg, D.F., Ramji, S., Broughton, M., “Oral rehydration therapy revisited”, Lancet, Vol 337, No 8744, 30 Mar 1991, p798-9.
23.      Heymann, D.L., Mbvundula, M., Macheso, A., et al, “Oral rehydration therapy in Malawi: impact on the severity of disease and on hospital admissions, treatment practices and recurrent costs”, Bulletin of the World Health Organisation, Vol 68, No 2, 1990, pp 193-7.
24.      Phillips, M., Kumate-Rodr’guez, J., and Mota-Hernandez, F., “Costs of treating diarrhoea in a children’s hospital in Mexico City”, Bulletin of the World Health Organization, Vol 67, No 3, 1989, pp273-280.
25.      Hatch, D.L., Vreuls, C., Toole, M.J., et al, “The effective case management of childhood diarrhoea with oral rehydration therapy in the Kingdom of Lesotho”, International Journal of Epidemiology, Vol 19, No 4, 1990, pp1066-71.
26.      El-Rafie, M., Hassouna, W.A., Hirschhorn, N., et al, “Effect of diarrhoeal disease control on infant and childhood mortality in Egypt: Report from the National Control of Diarrheal Diseases: Project”, Lancet, 10 Feb 1990, pp334-8.
27.      Carriere, C., “India; ORT survey”, Dialogue on Diarrhoea, No 29, June 1987, p2.
28.      Soman, C., “Oral rehydration and the medical profession”, Dialogue on Diarrhoea, No 29, June 1987, p8.
29.      Cruz, H., Paredes, P., and Haak, H., Medicamentos Inapropiados en Diarrea: la magnitud del problema, Lima, Peru, Pan-American Health Organisation, Nov 1989.
30.      Ibid., pp41-2.
31.      Phillips, M., Kumate-Rodriguez, J., and Mota-Hernández, F., op cit, pp276.
32.      Bhardwa, C., “Iran: attitudes to treatment and use of antibiotics”, Dialogue on Diarrhoea, No 33, June 1988, p2.
33.      Nastasi, A., Massenti, M.F., Scarlata, G., et al, “A study on oral rehydration therapy of diarrheal disease in western Sicily”, European Journal of Epidemiology, Vol 3, No 2, June 1987, pp151-4.
34.      Tomson, G., Sterky, G., “Self-prescribing by way of pharmacies in three Asian developing countries”, Lancet, 13 Sep 1986, pp620-1.
35.      Yudkin, J.S., “Dispensing of inappropriate medicines for diarrhoea”, Lancet, 31 Mar 1990, p803.
36.      Goodburn, E., Mattosinho, S., Mongi, P., et al, “Management of childhood diarrhoea by pharmacists and parents: Is Britain lagging behind the Third World?”, British Medical Journal, Vol 302, 23 Feb 1991, pp440-3.
37.      Berih, A.A., McIntyre, L., Lynk, A.D., “Pharmacy dispensing practices for Sudanese children with diarrhoea”, Public Health, Vol 103, 1989, pp455-8.
38.      WHO, The treatment and prevention of acute diarrhoea: Practical Guidelines, Geneva, WHO, (2nd edn) 1989.
39.      UNICEF, WHO and UNESCO, op cit at note 18, p47.
40.      UNICEF, The State of the World’s Children 1991, Oxford and New York, Oxford University Press, 1990, p12.
41.      WHO, The rational use of …, 1990, op cit, pp13 & 20.
42.      WHO, 1989, op cit, p4.
43.      Chetley, A., Antibiotics: the wrong drugs for diarrhoea. The Hague: HAI, 1987.
44.      Parish, P., Medicines: a guide for everyone, London, Penguin, (6th edn, revised), 1989, p144.
45.      WHO, 1989, op cit, p3.
46.      Balistreri, W.F., “Oral rehydration in acute infantile diarrhea”, American Journal of Medicine, Vol 88 (Suppi 6A), 20 June 1990, pp6A:30S-33S.
47.      Gorbach, S.L., op cit at note 12, p1381.
48.      de Zoysa, I. and Feachem, G., “Interventions for the control of diarrhoeal diseases among young children: chemoprophylaxis”, Bulletin of the World Health Organization, Vol 63, No 2, 1985, pp295-315.
49.      Based on a world market of US $438 million (a 1983-84 figure) for all antidiarrhoeal products, derived from industry sources, and from a calculation made by an industry representative at a 1983 workshop on diarrhoea held in Frankfurt, that 34% of the total world market in antidiarrhoeals was made up of antibiotics and other antimicrobial agents.
50.      AMA, 1986, op cit at note 9, p964.
51.      Claeson, M.E. and Clements, M.L., op cit at note 21, pp527-8.
52.      WHO, 1989, op cit, p3.
53.      AMA, 1986, op cit at note 9, p971.
54.      Bhutta, T.I., “Agents for diarrhoea in children”, Lancet, 337:8746, 13 Apr 1991, p925.
55.      Reynolds, J.E.F. (ed.), Martindale: The Extra Pharmacopoeia, London, The Pharmaceutical Press, (29th edn) 1989, p1582.
56.      Medawar С. and Freese, В., Drug Diplomacy, London, Social Audit, 1982, p51.
57.      Lanza, O. and Kerkvliet, E., Ojo con los antidiarreicos: el abuso de antidiarreicos en America Latina, Montevideo, AIS/IOCU, 1991, pp35-40.