წვრილი ნაწლავი

ლალი დათეშიძე

ადამიანის ნორმალური ანატომია. წვრილი ნაწლავი Intestinum tenue;  Small intestine

წვრილი ნაწლავი – intestinum tenue, საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის ნაწილია, რომელიც იწყება კუჭის პილორუსიდან და მთავრდება თეძო-ბრმა ნაწლავის ხვრელით, იქ სადაც წვრილი ნაწილი გადადის მსხვილ ნაწლავში.

წვრილი ნაწლავი

წვრილ ნაწლავში არჩევენ სამ ნაწილს: თორმეტგოჯა ნაწლავი – duodenum, მლივი ნაწლავი – jejunum და თეძოს ნაწლავი – ileum. ბოლო ორი ნაწილი შეადგენს წვრილი ნაწლავის  ჯორჯლოვან ნაწილს. თორმეტგოჯა ნაწლავი თითქმის მთლიანად მდებარეობს რეტროპერიტონეულად, ხოლო ჯორჯლოვანი ნაწილი კი მდებარეობს ინტრაპერიტონეულად და აქვს ჯორჯალი – mesenterium.  წვრილი ნაწლავი საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის ყველაზე გრძელი ნაწილია (5 მ). მის ჯორჯლოვან ნაწილს უკავია მუცლის ღრუს თითქმის მთელი ქვედა სართული და ნაწილობრივ მცირე მენჯის ღრუ. წვრილი ნაწლავის დიამეტრი არათანაბარია: პროქსიმალურ ნაწილში 4 – 6 სმ-ია, დისტალურში – 2,5 – 3 სმ.

190

თორმეტგოჯა ნაწლავი – duodenum, იწყება გულმკერდის მეთორმეტე ან წელის პირველი მალის დონეზე, ხერხემლის სვეტის მარჯვნივ; აქედან ეშვება ქვევით და წელის პირველი ან მეორე მალის დონეზე გადადის მლივ ნაწლავში. თორმეტგოჯა ნაწლავი შედგება სამი ნაწილისაგან: ზემო ნაწილი – pars superior, მეორე – დასწვრივი ნაწილი – pars descendens, და ქვემო ნაწილი – pars inferior, რომელშიც თავის მხრივ გამოირჩევა – ჰორიზონტალური ნაწილი – pars horizontalis (inferior), და ასწვრივი ნაწილი – pars ascendens. ზემო ნაწილის გადასვლისას დასწვრივ ნაწილში წარმოიქმნება თორმეტგოჯა ნაწლავის ზემო ნაკეცი – flexura duodeni superior; დასწვრივი ნაწილის გადასვლისას ჰორიზონტალურში წარმოიქმნება თორმეტგოჯა ნაწლავის ქვემო ნაკეცი – flexura duodeni inferior,  და, ბოლოს, თორმეტგოჯა ნაწლავის გადასვლისას მლივ ნაწლავში წარმოიქმნება თორმეტგოჯა – მლივი ნაკეცი – flexura duodenojejunalis. თორმეტგოჯა ნაწლავის სიგრძე 27 – 30 სმ-ია. მისი დიამეტრი დასწვრივ ნაწილში 4,7 სმ; ზემო ნაწილი წარმოქმნის გაფართოებას და ეწოდება თორმეტგოჯა ნაწლავის ბოლქვი.

191

თორმეტგოჯა ნაწლავის კედელი შედგება სამი გარსისაგან – გარეთა სეროზული, შუა – კუნთოვანი და შიგნითა – ლორწოვანი. სეროზული გარსი – tunica serosa ფარავს ნაწლავის დასწვრივ ნაწილს წინ და გვერდებიდან; უკანა კედელს სეროზული გარსი არა აქვს და შემაერთებელი ქსოვილით მიმაგრებულია მუცლის უკანა კედელთან.
კუნთოვანი გარსი – tunica muscularis, შედგება ორი შრისაგან – გარეთა – გასწვრივი და შიგნითა – ირგვლივი.

192

თორმეტგოჯას შიგნითა – ლორწოვანი გარსი – tunica mucosa, შედგება ეპითელური შრისა და ლორწქვეშა ფაშარი შემაერთებელი ქსოვილისაგან, რომელიც ლორწოვან გარსს განაცალკევებს კუნთოვანი გარსისაგან. ლორწოვანი გარსი ზემო ნაწილში წარმოქმნის გასწვრივ ნაოჭებს, დასწვრივ და ქვემო ნაწილებში – ირგვლივ ნაოჭებს – plicae circulares. თორმეტგოჯა ნაწლავის დასწვრივი ნაწილის უკანა კედელზე მდებარეობს ერთად-ერთი გასწვრივი ნაოჭი – plica longitudinalis duodeni; მის დისტალურად აღინიშნება მორგვისმაგვარი შემაღლება – თორმეტგოჯას დიდი დვრილი – papilla duodeni major, რომლის მწვერვალზე მდებარეობს ნაღვლის სართო სადინრისა და პანკრეასის სადინრის ხვრელები. გასწვრივი ნაოჭის ზემოთ თორმეტგოჯას პატარა დვრილის – papilla duodeni minor მწვერვალზე მდებარეობს პანკრეასის დამატებითი სადინრის ხვრელი.
თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვანი გარსი, ისევე როგორც წვრილი ნაწლავის დანარჩენი ნაწილისა, თავის ზედაპირზე წარმოქმნის ნაწლავის ხაოებს – villi intestinales, რომელთა რიცხვი 1მმ2 -ზე 40-მდეა.

182

თორმეტგოჯას ხაოებს ფოთლისებრი ფორმა აქვთ და სიმაღლე 0,5 – 1,5 მმ, სისქე – 0,2 – 0,5 მმ-ია. მლივ ნაწლავში ხაოებს ცილინდრული ფორმა აქვთ, თეძოს ნაწლავში კი – ქინძისთავისებრი. ხაოს ირგვლივ ლორწოვანი გარსი წარმოქმის კრიპტებს, რომლებშიც იხსნება ნაწლავის ჯირკვლის – glandulae intestinales ხვრელები. თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვანი გარსი, ხაოები და კრიპტები ამოფენილია ერთშრიანი პრიზმული ან ცილინდრული ეპითელით; თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწქვეშა ქსოვილში მდებარეობს თორმეტგოჯა ნაწლავის ჯირკვლები – glandulae duodenales. თორმეტგოჯას ლორწოვანის მთელ გაყოლებაზე მოთავსებულია განკერძოებული ლიმფური ფოლიკულები – folliculi lymphatici solitarii.

მლივი და თეძოს ნაწლავი – წვრილი ნაწლავის თავისუფალი, მოძრავი ნაწილია და მუცლის ღრუში ქმნის მრავალ მარყუჟს, რომელიც წვრილი ნაწლავის ჯორჯლით – mesenterium ჩამოკიდებულია ხერხემალზე. მლივი ნაწლავის დასაწყისი მდებარეობს ხერხემლის მარცხნივ, წელის მეორე მალის დონეზე. თეძოს ნაწლავის ბოლო მდებარეობს მარჯვენა თეძოს ფოსოსთან, გავა-თეძოს სახსრის დონეზე, სადაც წვრილი ნაწლავი უერთდება მსხვილ ნაწლავს. აქ, ამ საზღვარზე ლორწოვანი გარსი ქმნის თეძო – ბრმა სარქველს – valva ileocecalis.

181

წვრილი ნაწლავის კედელი შედგება სამი გარსისაგან: გარეთა – სეროზული, რომელიც ფარავს ნაწლავს ყველა მხრიდან და გადადის ჯორჯალში; შუა – კუნთოვანი, რომელიც შედგება ორი შრისაგან – გარეთა გასწვრივი და შიგნითა ირგვლივი; შიგნითა – ლორწოვანი გარსი წარმოქმნის განივ ნაოჭებს, რომელთა რაოდენობა ზემოდან ქვემო მიმართულებით კლებულობს და თეძოს ნაწლავის ბოლოში თიითქმის აღარ გვხვდება. ლორწოვანში გაფანტულია განკერძოებული ლიმფური ფოლიკულები – folliculi lymphatici solitarii. ზოგ ადგილებში ეს ფოლიკულები ქმნიან გროვებს და მათ შეჯგუფული ლიმფური ფოლიკულები – folliculi lymphatici aggregati ეწოდება. წვრილი ნაწლავის ლორწოვან გარსზე გალაგებულია ნაწლავის ხაოები და ლორწოვანი ჯირკვლები – glandulae intestinales.


პოსტი წარმოადგენს, ლალი დათეშიძისა და არჩილ შენგელიას სამედიცინო ენციკლოპედიის ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია. ანატომიის ნაწილის მომზადებაზე მუშაობდნენ: ლალი დათეშიძე (1997 წლიდან), არჩილ შენგელია მანანა კიკნაძე (2006 წლიდან). 2008 და 2019 წლის ვერსიები მომზადდა მანანა კიკნაძის რედაქციით.
გაფრთხილება

.