ორგანოთა პათოლოგიები, კვლევის მეთოდები. ფილტვები
ფილტვების დაზიანებები იყოფიან ღია და დახურულ დაზიანებებად. დახურული დაზიანებები მოიცავს ფილტვის დაბეჯილობას, დახურულ დასკდომას, მასზე ზეწოლას და მის შერყევას. ფილტვების დაბეჯილობის დროს ყალიბდება ფილტვისმიერი სისხლჩაქცევა. ზოგჯერ ვითარდება ფილტვის ქსოვილის დაზიანება ნეკნის ბასრი ნატეხით. გულმკერდის ღრუს სისხლძარღვების დაზიანებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს ჰემოთორაქსის განვითარება, ხოლო ფილტვის ქსოვილის დაზიანებამ – პნევმოთორაქსის. ფილტვების დაბეჟილობა კლინიკურად ვლინდება ტკივილით გულმკერდის არეში, ზომიერი სისხლიანი ხველით; ფილტვების დახურული გასკდომის შემთხვევაში შესაძლებელია აღინიშნებოდეს კანქვეშა ემფიზემის, ჰემო– და პნევმოთორაქსის კლინიკური ნიშნები. რენტგენოლოგიურად დაბეჯილობის ზონაში შეიძლება გამოვლინდეს ინფილტრაციული დაჩრდილვა, ზოგჯერ ფილტვების ნაწილობრივი ჩავარდნა, პლევრის ღრუში აირის და სითხის არსებობა.
მკურნალობა მოიცავს ტკივილის მოხსნას (ნეკნების მოტეხილობის მიდამოს სპირტ–ნოვოკაინური ბლოკადა), პლევრის პუნქციის გზით პლევრის ღრუდან ჰაერის და სისხლის ასპირაციას. ბრონქულ ხეში სისხლის დაგროვების შემთხვევაში მისი ასპირაცია ხორციელდება ბრონქოსკოპიის დროს. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება პნევმონიის და ფილტვის ატელექტაზის განვითარების თავიდან აცილებისკენ მიმართულ ღონისძიებებს.
ფილტვზე ზეწოლა ვითარდება გულმკერდის (უხშირესად საგიტალური მიმართულებით) სწრაფად და ინტენსიურად შეკუმშვის შედეგად, უხშირესად საგიტალური მიმართულებით; არც თუ იშვიათად აღნიშნულ პათოლოგიას თან სდევს ნეკნების მრავლობითი, ორმხრივი მოტეხილობები. ფილტვებზე ზეწოლიოს დროს აღინიშნება ფილტვისმიერი წნევის მკვეთრი, უეცარი მომატება, ალვეოლების მრავლობითი გასკდომები, ფილტვისმიერი სისხლდენების განვითარება, ინტესტიციული შეშუპება. ”შოკური ფილტვის” განვითარების შედეგად ვითარება სუნთქვის მწვავე უკმარისობა, ხოლო გულმკერდის კედლის კარკასის დარღვევის შედეგად – ვენტილაციის დარღვევები. მსხვილი ბრონქების გასკდომის შემთხვევაში ვითარდება დაჭიმული პნევმოთორაქსი, შუასაყრის ემფიზემა, რაც კიდევ უფრო აღრმავებს ვენტილაციურ დარღვევებს. უეცრად განვითარებული ვენური ჰიპერტენზიის შედეგად შესაძლებელია აღინიშნებოდეს მრავლობითი კანქვეშა სისხლჩაქცევები, რაც კანს, განსაკუთრებით სახის და სხეულის ზედა ნაწილის მიდამოებში, აძლევს ციანოზურ შეფერილობას.
მკურნალობა მოიცავს ჟანგბადით თერაპიას, ბრონქული ხის სანაციას. არაკუპირებული ჰიპოქსემიის და ჰიპერკაპნიის შემთხვევაში აუცილებელია ფილტვების ხელოვნური ვენტილაცია დადებითი წნევით ამოსუნთქვის ბოლოს და რესპირატორული დისტრეს–სინდრომის აღმოფხვრისკენ მიმართული სხვა ღონისძიებების გატარება.
ღია დაზიანებები აღინიშნება გულმკერდის გამჭოლი ნაჩხვლეტ–ნაკვეთი ან ცეცხლნასროლი ჭრილობების დროს. ფილტვების ჭრილობების შემთხვევაში სასიცოცხლო ფუნქციების დარღვევები განისაზღვრება პნევმოთორაქსით, ჰემოთორაქსით, დაკარგული სისხლის მოცულობით, აგრეთვე სასუნთქ გზებში სისხლის მოხვედრით და ამ უკანასკნელთა ობტურაციით, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ჰემორაგიულ შოკთან შერწყმული სუნთქვის მწვავე უკმარისობის განვითარება. გულმკერდის არეში მიყენებული ჭრილობების დროს ფილტვების დაზიანების ნიშნებს წარმოადგენენ სისხლიანი ხველა, ჭრილობიდან აიროვანი ბუშტუკების გამოსვლა, კანქვეშა ემფიზემა მის გარშემო, სუნთქვასთან დაკავშირებული ტკივილები გულმკერდის მიდამოში, ქოშინი და სუნთქვის უკმარისობის და სისხლის დაკარგვის სხვა გამოვლინებები. ფიზიკალური გამოკვლევებით შეიძლება აღინიშნებოდეს პნევმო– და ჰემოთორაქსის ნიშნები, რომლებიც დასტურდება რენტგენოლოგიურად. გამოკვლევის ამ უკანასკნელი მეთოდის საშუალებით ფილტვებში შესაძლებელია უცხო სხეულების აღმოჩენა (ცეცხლნასროლი ჭრილობების დროს), ხოლო გულმკერდის რბილ ქსოვილებში – აირის ფენების გამოვლენა.
პირველადი დახმარება მოიცავს ნახვევის დადებას (ღია ან სარქვლოვანი პნევმოთორაქსის დროს იგი უნდა იყოს ჰერმეტული), ავადმყოფის ნახევრადმჯდომარე მდგომარეობაში გადაყვანას, ოქსიგენოთერაპიას. მკურნალობა ტარდება სტაციონარში და მოიცავს პნევნო– და ჰემოთორაქსის ლიკვიდაციისკენ მიმართულ ღონისძიებებს, დაზიანებული ფილტვის სრულ გაშლას და სისხლის დანაკარგის აღდგენას. ჰემოთორაქსის და პნევმოთორაქსის განვითარების გარეშე მიმდინარე მსუბუქი დაზიანებებისას მკურნალობა ატარებს სიმპტომატურ ხასიათს. უმნიშვნელო პნევმოთორაქსით და/ან ჰემოთორაქსით მიმდინარე ფილტვების მსუბუქი ჰერმეტული დაზიანების შემთხვევაში, ჰაერის და სისხლის ევაკუაციის მიზნით, როგოც წესი, საკმარისია პლვერის პუნქციის ჩატარება. უფრო მძიმე დაზიანებებისას და ფილტვის ქსოვილის არაჰერმეტულობის პირობებში, პლევრის ღრუს დრენირება ხორციელდება მსხვილი მილის მეშვეობით (შიგნითა დიამეტრით არანაკლებ 1 სმ), რომელიც შეყავთ უკანა აქსილარულ ხაზზე მერვე ნეკნთაშუა სივრცეში, რის შემდეგაც მას უერთებენ აქტიურ, საასპირაციო სისტემას. უმრავლეს შემთხვევაში აღნიშნული ღონისძიება უზრუნველყოფს ფილტვის გაშლას 1–3 დღის განმავლობაში. ოპერაციული მკურნალობის ჩვენებები იშვიათად გვხვდება. მათ რიცხვს მიეკუთვნებიან გულმკერდის კედლის დეფექტი, რომელიც მოითხოვს ოპერაციის გზით დახურვას (ღია პნევმოთორაქსი); გახანგრძლივებული სისხლდენა პლევრის ღრუში ან სასუნთქ გზებში; 2–3 დღის განმავლობაში პლევრის ღრუს შიგთავსის აქტიური ასპირაციის შედეგად ვაკუუმის შექმნის შეუძლებლობა; არაკუპირებული დაჭიმული პნევმოთორაქსი; პლევრის ღრუში მასიური სისხლის კოლტის ჩამოყალიბება (”შედედებული პნევმოთორაქსი”), რომლის დაშლაც ფიბრინოლიზური პრეპარატების ადგილობრივად შეყვანის შედეგად ვერ ხერხდება; დიდი ზომის უცხო სხეულების არსებობა. ოპერაციული ჩარევა მოიცავს გულმკერდის ჭრილობის ქირურგიულ დამუშავებას და შრეობრივ გაკერვას, თორაკოტომიას, ჰემოსტაზს, ფილტვის ჭრილობის გაკერვას. ფილტვის ქსოვილის მასიური გამრავლების შემთხვევაში, ზოგჯერ, ტარდება ფილტვის ატიპიური რეზექცია, იშვიათად – ლობექტომია და პნევმონექტომია. ფილტვის ჭრილობების ყველაზე ხშირ გართულებებს წარმოადგენენ პლევრის ემპიემა, ბრონქული ფისტულები, რომლებიც, როგორ წესი, ყალიბდებიან ფილტვების დროულად გაშლის და დარჩენილი ღრუს ლიკვიდირების შეუძლებლობის შემთხვევებში, აგრეთვე ასპირაციული პნევმონიები. პროგნოზი, უმეტეს შემთხვევაში, კეთილსაიმედოა. მშვიდობიან პერიოდში ლეტალობა არ აღემატება 2–4%.
ბიოლოგიურად პათოგენურ გამომწვევებთან (ბაქტერიები, ვირუსები, სოკოები, უმარტივესები, ჰელმინთები) ეტიოლოგიურად დაკავშირებული დაავადებები. აღნიშნული დაავადებებიდან ყველაზე დიდი მნიშვნელობა გააჩნია პნევმონიას, აგრეთვე ფილტვის აბსცესს და განგრენას.
ფილტვის აბსცესი და განგრენა წარმოადგენენ ფილტვების მწვავე ინფექციურ–დესტრუქციულ პროცესებს. ფილტვის აბსცესი ეწოდება ფილტვის ქსოვილის ჩირქოვანი გალხობის შედეგად ჩამოყალიბებულ შემოფარგლულ ღრუს. განგრენა ხასიათდება ფილტვის ქსოვილის მასიური, როგორც წესი, არაშემოფარგლული და ლპობითი დაშლით. აგრეთვე გამოყოფილია გარდამავალი ფორმა – განგრენული აბსცესი, რომლის დროსაც ფილტვის ქსოვილის ლპობითი დაშლა ატარებს შედარებით შემოფარგლულ ხასიათს; ამასთან, ყალიბდება ღრუ თანდათანობით ლპობადი ქსოვილოვანი სეკვესტრებით.
ფილტვების აბსცესის და განგრენის გამომწვევებს, უპირველეს ყოვლისა, წარმოადგენენ ანაერობული მიკროორგანიზმები (ბაქტეროიდები, ფუზობაქტერიები, ანაერობული კოკები და სხ.), ჩირქმბადი აერობული კოკები, აგრეთვე გრამუარყოფითი ჩხირები (პნევნომიის კლებსიელა, ლურჯ–მწვანე დაჩირქების ჩხირი, ენტერობაქტერიები, პროტეები და სხ.). გამომწვევები ფილტვის ქსოვილში უხშირესად ხვდებიან ბრონქოგენული გზით, იშვიათად – ჰემატოგენურად (მაგ., სეფსისის დროს). აღნიშნული გამომწვევების განვითარების და დესტრუქციული პროცესის ჩამოყალიბების ხელშემწყობ მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოადგენს ვირუსული ან ბაქტერიული ინფექციის (პნევმონია) შედეგად ორგანიზმის ადგილობრივი და ზოგადი რეაქტიულობის დაქვეითება. უხშირესად ფილტვების აბსცესის და განგენის განვითარება დაკავშირებულია პირის ღრუდან ინფიცირებული მასალის ასპირაციასთან, რაც აღინიშნება ხველებითი რეფლექსის დაქვეითების დროს (მაგ., ალკოჰოლური სიმთვრალის, ქალა–ტვინის ტრავმის, ზოგადი ანესთეზიის ჩატარების დეფექტების დროს). ასპირაციული მექანიზმი დამახასიათებელია ანაერობული ეტიოლოგიის ინფექციური დესტრუქციისთვის, რაც დაკავშირებულია პირის ღრუში არაკლოსტრიდიული ანაერობების არსებობის სიჭარბით, განსაკუთრებით კბილების კარიესის და პაროდონტოზის დროს, და აპირაციის დროს ფილტვის ქსოვილის უჰაერო უბნების (ატელექ ტაზების) გაჩენით, სადაც იქმნება ანაერობული მიკროფლორის გამრავლებისთვის ხელსაყრელი პირობები. გარდა ამისა, აბსცედირებას ხელს უწყობენ ბრონქებში არსებული უცხო სხეულები, ქრონიკული დაავადებები (შაქრიანი დიაბეტი, ქრონიკული ობსტრუქციული ბრონქიტი, სისხლმბადი ორგანოების დაავადებები), იმუნოსუპრესორების ხანგრძლივი გამოყენება. ჰემატოგენური ინფიცირების შემთხვევაში ხდება ფილტვის არტერიის ტოტების ემბოლიზაცია ინფიცირებული ემბოლებით.
ფილტვების აბსცესი და განგრენა უხშირესად გვხვდება მამაკაცებში, განსაკუთრებით ალკოჰოლის ბოროტად გამოყენების პირობებში. ფილტვის აბსცესი, როგორც წესი, მწვავედ იწყება – ვლინდება შეუძლოდ ყოფნა, შემცივნება, ცხელება, ტკივილები გულმკერდის არეში. ჩირქგროვის ბრონქულ ხეში გახსნამდე და მისი დაცლის დაწყებამდე ხველა არ აღინიშნება ან ვლინდება სუსტად. ფიზიკალური მონაცემები შეესაბამება მასიური (გავრცელებული, წილოვანი) პნევმონიის მონაცემებს. დამახასიათებელია გამოხატული ლეიკოციტოზი ლეიკოციტარული ფორმულის მარცხნივ გადახრით, ედს–ის მომატება. რენტგენოლოგიურად დაავადების საწყის სტადიაში აღინიშნება ფილტვის ქსოვილის მასიური დაჩრდილვა, რომელიც ჩვეულებრივ დიაგნოსტირდება როგორც პნევმონია.
ბრონქულ ხეში ჩირქგროვის გახსნის შემდგომ პერიოდში დაავადების მიმდინარეობა და კლინიკური სურათი განისაზღვრება ჩირქოვანი ღრუს დაცლის ადექვატურობით და ნეკროზული სუბსტრატის გალხობის და მოცილების (მოწყვეტის) სიჩქარით. ბუნებრივი გზით კარგად დრენირების შემთხვევაში ავადმყოფს ეწყება ხველა დიდი რაოდენობით ჩირქოვანი, ზოგჯერ ლპობითი სუნის მქონე ნახველის გამოყოფით, სხეულის ტემპერატურა და ინტოქსიკაციის ნიშნები კლებულობს, რენტგენოლოგიურად ინფილტრაციის ფონზე აღინიშნება მრგვალი ფორმის ღრუ ჰორიზონტალური დონით. შემდგომში ინფილტრაცია მცირდება, სითხის დონე ქრება, ხოლო თვითონ ღრუ განიცდის დეფორმაციას და ზომაში მცირდება. 1–3 თვის შემდეგ შესაძლებელია მოხდეს სრული გამოჯანმრთელება ღრუს ობლიტერაციით ან ე.წ. კლინიკური გამოჯანმრთელება მშრალი, თხელკედლიანი, ეპითელური ღრუს ფორმირებით და კლინიკური გამოვლინებების გარეშე.
ცუდად დრენირებული ღრუს და/ან ნეკროზული სუბსტრატის შენელებული გალხობის შემთხვევაში დიდი ხნის განმავლობაში ავადმყოფს უგრძელდება ხველა ჭარბი ნახველის გამოყოფით, შენარჩუნებულია ცხელება შემცივნებით და ოფლიანობით, მატულობს ინტოქსიკაციის მოვლენები. ავადმყოფის კანის ფერი ღებულობს მიწისფერ–ყვითელ შეფერილობას, თითების ბოლოები განიცდიან დეფორმაციას, ამასთან თითები ღებულობენ დოლის ჩხირისებურ ფორმებს, ხოლო ფრჩხილები – საათის მინისებურ შესახედაობას. მატულობს ანემია, ჰიპოპროტეინემია, შარდში აღინიშნება ცილის მომატებული შემცველობა. რენტგენოლოგიურად ფილტვის ქსოვილის ინფილტრაცია შენარჩუნებულია ან ძლიერდება, ღრუში (ღრუებში) ვლინდება სითხის დონე.
კლინიკურად ფილტვების განგრენა მოგვაგონებს ძალიან მძიმედ მიმდინარე ფილტვების მწვავე აბსცესს. ჭარბი (დღე–ღამეში დაახლოებით 500 მლ.), ყოველთვის ლპობის სუნის მქონე ნახველის გამოყოფა, რომელიც რაიმე ჭურჭელში გაჩერების შემთხვევში 3 ფენად იყოფა, ავადმყოფს არანაირ შვებას არ აძლევს. რენტგენოლოგიურად, ამოხველების დაწყების შემდეგ, მთლიანი დაჩრდილვის ფონზე (რომელსაც, როგორც წესი, უკავია 1–2 წილი ან მთელი ფილტვი) ვლინდება არასწორი ფორმის, მრავლობითი განათების უბნები, ზოგჯერ სითხის დონით. ინტოქსიკაციის სიმპტომები განიცდიან სწრაფ პროგრესირებას, ხშირად ვითარდება სუნთქვის უკმარისობა.
ფილტვების განგრენული აბსცესის შემთხვევაში კლინიკური გამოვლნებები ნაკლებად მძიმეა, ვიდრე ფილტვების განგრენის დროს. რენტგენოლოგიურად, ფილტვის ქსოვილი მასიური ინფილტრაციის ფონზე, თანდათანობით ყალიბდება ღრუ, ჩვეულებრივ დიდი ზომის, არასწორი შიგნითა კონტურებით (კედლისმიერი სეკვესტრები) და მის შიგნით დაჩრდილვის არათანაბარი უბნებით (თავისუფალი სეკვესტრები). ღრუს გარშემო დიდი ხნის მანძილზე შენარჩუნებულია მასიური ინფილტრაცია, რომელიც დაავადების კეთილსაიმედოდ მიმდინარეობის პირობებში ნელ–ნელა მცირდება.
არასასიკეთოდ მიმდინარე ფილტვების აბსცესი, განგრენა და განგრენოზული აბსცესი შესაძლებელია გართულდეს პიოპნევმოთორაქსით (პლევრის ღრუში ჩირქის და ჰაერის მოხვედრა მასში ფილტვის ქსოვილში არსებული ჩირქგროვის გახსნის შემთხვევაში), ფილტვისმიერი სისხლდენის განვითარებით, ასპირაციული გენეზის პნევმონიით და საწინააღმდეგო ფილტვის დესტრუქციით, სეფსისით, რესპირატორული დისტრესს–სინდრომით. აღნიშნულ შემთხვევებში შესაძლებელია ლეტალური გამოსავალი.
დიაგნოზი ეფუძნება დამახასიათებელ კლინიკურ–რენტგენოლოგიურ ნიშნებს. ეტიოტროპული მკურნალობის დანიშვნის მიზნით აუცილებელია ეტიოლოგიური ფაქტორის დადგენა. ამ მიზნით ტარდება დაშლის კერიდან (ინფილტრაცია), პლევრის ღრუდან, ტრაქეიდან პუნქციის გზით მიღებული მასალის ბაქტერიოლოგიური გამოკვლევა (დათესვა). ნახველის გამოკვლევა არამიზანშეწონილია მასში ზედა სასუნთქი გზების მიკროფლორის არსებობის გამო. მიკროორგანიზმების კულტივირება სასურველია მოხდეს როგორც აერობული, ასევე მკაცრად ანაერობული მეთოდიკით. ამ უკანასკნელის ჩატარების შეუძლებლობის შემთხვევაში ანაერობული მიკროფლორის განსაზღვრა შესაძლებელია მისი მეტაბოლიტების მეშვეობით, რისთვისაც გამოიყენება ჩირქის აირ–სითხოვანი ქრომატოგრაფიის მეთოდი. პროცესის ანაერობული ხასიათის დადგენა შესაძლებელია ზოგიერთი კლინიკური ნიშნის მიხედვით (ანამნეზში ასპირაციის ფაქტის არსებობა, მყრალი სუნი და სამშრიანი ნახველის და პლევრის შიგთავსის მონაცრისფრო შეფერილობა, პუნქციის და დრენირების დროს პროცესის გულმკერდის კედელზე გავრცელებისკენ მიდრეკილება ანაერობული ფასციიტის განვითარებით).
დიფერენციალური დიაგნოზი, პირველ რიგში, ტარდება ფილტვების ტუბერკულოზის დესტრუქციულ ფორმებთან, ფილტვების დაჩირქებულ კისტასთან, აგრეთვე ფილტვების რღვევად კიბოსთან. ფილტვების ტუბერკულოზის დესტრუქციული ფორმებისთვის დამახასიათებელია ნაკლებად გამოხატული ინტოქსიკაცია, ტორპიდული მიმდინარეობა; ნახველში ვლინდება ტუბერკულოზის მიკობაქტერიები. ფილტვების დაჩირქებული კისტის შემთხვევაში ინტოქსიკაცია უმნიშვნელოდაა გამოხატული, თხელკედლიანი ღრუს გარშემო გამოხატული ინფილტრაცია არ აღინიშნება. ფილტვების რღვევადი კიბოს დროს აღინიშნება უსუნო და მცირე რაოდენობით ნახველი, ინტოქსიკაცია და ცხელება არ ვლინდება; ღრუს გააჩნია სქელი კედლები და არათანაბარი შიგნითა კონტური; დიაგნოზის დადასტურება ხდება ნახველის (სიმსივნური უჯრედების აღმოჩენა) და ბიოპტატის გამოკვლევით.
ფილტვების აბსცესის და განგრენის მკურნალობა უპირატესად მოიცავს კონსერვატიული თერაპიის შერწყმას აქტიურ ქირურგიულ და ენდოსკოპიურ მანიპულაციებთან. იგი მოიცავს სამ აუცილებელ კომპონენტს: ჩირქოვანი ღრუების ოპტიმალურ დრენირებას და მათ აქტიურ სანაციას; პათოგენური მიკროფლორის დათრგუნვას; ავადმყოფის ორგანიზმის დამცველობითი რეაქციების და დარღვეული ჰომეოსტაზის აღდგენას. ჩირქოვანი ღრუების ოპტიმალური დრენირების უზრუნველყოფის მიზნით გამოიყენება ამოსახველებელი საშუალებები, ბრონქოლიტიკები, მუკოლიტიკები, პროტეოლიზური ფერმენტები, პოსტურალური დრენაჟი. გაცილებით ეფექტურია განმეორებითი ბრონქოსკოპია დრენირებადი ბრონქის კათეტერიზაციით და ამორეცხვით. დრენირებადი ბრონქების და ტრაქეის ხანგრძლივი კათეტერიზაცია ბრონქოლიტიკების, მუკოლიტიკების, ანტიბაქტერიული საშუალებების შეყვანით და ნახველის ასპირაციით შესაძლებელია განხორციელდეს პუნქციის გზით (მიკროტრაქეოსტომია) ტრაქეაში შეყვანილი წვრილი დიამეტრის სადრენაჟო მილის მეშვეობით. დიდი ზომის სუბპლევრალური ღრუების სანაცია შესაძლებელია ტრანსთორაკალური პუნქციის ან მიკროდრენირების გზით, რასაც თან ახლავს ანტისეპტიკური ხსნარებით ამორეცხვა და ანტიბაქტერიული საშუალებების შეყვანა.
პათოგენური მიკროფლორის დათრგუნვა, ძირითადად, ხორციელდება ანტიბიოტიკების საშუალებით, რომელთა შეყვანაც, როგორც წესი, ხდება ზემო ღრუ ვენაში სპეციალური კათეტერის დახმარებით. აერობული მიკროფლორის გამოყოფის შემთხვევაში ნაჩვენებია ნახევრადსინთეზური პენიცილინები, აგრეთვე მოქმედების ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკები, განსაკუთრებით ცეფალოსპორინები (მაგ., ცეფაზოლინი); ანაერობული მიკროფლორის გამოყოფისას – პენიცილინების დიდი დოზები, ლევომიცეტინი, მეტრონიდაზოლი (ტრიქოპოლი).
ავადმყოფის ორგანიზმის დამცველობითი ძალების აღდგენისკენ მიმართული ღონისძიებები მოიცავენ გულდასმით მოვლას, ვიტამინებით მდიდარ მაღალკალორიულ კვებას, ცილოვანი პრეპარატების, აგრეთვე ელექტროლიტების ხსნარების განმეორებით ინფუზიას წყალ–მარილოვანი ცვლის კორექციის მიზნით. იმუნოლოგიური აქტივობის სტიმულაციის მიზნით გამოიყენება იმუნომაკორეგირებელი პრეპარატები (ნუკლეინატ ნატრიუმი, თიმალინი, ლევამიზოლი, ტაქტივინი და სხ.), სისხლის ულტრაიისფერი დასხივება. მძიმე ინტოქსიკაციების შემთხვევაში ნაჩვენებია ჰემოსორბცია, პლაზმაფერეზი. ოპერაციული მკურნალობა (ფილტვის რეზექცია ან პნევმონექტომია) ნაჩვენებია სრულყოფილი კონსერვატიული მკურნალობის არაეფექტურობის შემთხვევაში, აგრეთვე (უმეტეს შემთხვევაში) ფილტვების გავრცელებული განგრენის დროს, როგორც ავადმყოფის გადარჩენის ერთადერთი საშუალება; აღნიშნული ოპერაცია კეთდება ჰომეოსტაზური დარღვევების მაქსიმალურად შესაძლებელი კომპენსაციის შემდეგ.
ფილტვების აბსცესის და განგრენის შემთხვევაში პროგნოზი, როგორც წესი, სერიოზულია. ფიტვების აბსცესის დროს ლეტალობა შეადგენს 5–7%, ხოლო გავრცელებული განგრენის შემთხვევაში – 40%–ზე მეტს. შემთხვევათა 15–20% ფილტვების აბსცესი გადადის ქრონიკულ ფორმაში, რომლის დროსაც მანამდე არსებული ჩირქროვის ადგილას ყალიბდება უსწორმასწორო ფორმის ღრუ, რომელიც ამოფენილია გრანულაციებით, გარშემო ფიბროზული ცვლილებებით და ინფექციური პროცესის პერიოდული გამწვავებებით. ფილტვების ქრონიკული აბსცესის მკურნალობის ძირითადი მეთოდია ოპერაციული ჩარევა: დაზიანებული წილის ან (იშვიათად) ფილტვის მცირე ზომის უბნის, ზოგჯერ კი მთლიანად ფილტვის მოცილება.
ბაქტერიული ბუნების სპეციფიკური დაავადებები. აღნიშნული დაავადებებიდან ყველაზე გავრცელებულია ფილტვების ტუბერკულოზი. ფილტვების სიფილისი თანამედროვე პირობებში ძალიან იშვიათად გვხვდება. ფილტვების თანდაყოლილი სიფილისის დროს აღინიშნება მათი დიფუზური გამკვრივება, ინტერსტიციური ქსოვილის ფიბროზი, კუბური ეპითელიუმით ამოფენილი ალვეოლების ანომალური განვითარება, ალვეოლებში მკრთალი ტრეპონემების აღმოჩენა.
აღნიშნული პათოლოგია ძირითადად გვხვდება მკვდრადშობილებში ან ახალშობილებში, რომლებიც იღუპებიან სიცოცხლის პირველივე დღეებში. ფილტვების შეძენილი სიფილისი აღინიშნება დაავადების მესამეულ პერიოდში და ხასიათდება ფილტვების გუმების ან (იშვიათად) ფილტვების დიფუზური ფიბროზის განვითარებით. დიაგნოზის დადგენა ხდება რენტგენოლოგიური გამოკვლევით მრგვალი ფორმის ჩრდილების აღმოჩენის და სიფილისზე დადებითი სეროლოგიური რეაქციის არსებობის საფუძველზე. ზოგჯერ დიაგნოზის დაზუსტების მიზნით კეთდება ფილტვების ბიოფსია. მკურნალობა ანალოგიურია, რაც მესამეული სიფილისის სხვა ფორმების დროს.
სოკოვანი დაავადებები. სოკოვანი ფლორა შესაძლებელია გახდეს ფილტვების, უპირატესად ქრონიკულად მიმდინარე, დაავადებების – პნევმომიკოზების განვითარების მიზეზი.
უმარტივესებით გამოწვეული დაავადებები. ამებიაზის დროს, რომლის გამომწვევია Entamoeba histolytica, უმეტეს შემთხვევაში, პირველადად ზიანდება მსხვილი ნაწლავი, შემდგომ ყალიბდება ღვიძლის აბსცესი. პათოლოგიური პროცესში ფილტვების ჩართვა მეორად ხასიათს ატარებს და აღინიშნება დიაფრაგმის გავლით გამომწვევის გავრცელების შედეგად, რომლის დროსაც ყალიბდება ფილტვების ამებური აბსცესი. იშვიათად ფილტვების ამებური აბსცესი ვითარდება გამომწვევის ჰემატოგენური გზით გავრცელების შედეგად ღვიძლის დაზიანების გარეშე. ავადმყოფი უჩივის ტკივილს გულმკერდის არეში და ხველას დიდი რაოდენობით მოყავისფრო ნახველის გამოყოფით, რომელშიც, მიკროსკოპიული გამოკვლევით, შესაძლოა აღმოჩენილ იქნას ამებები. რენტგენოლოგიურად აღინიშნება დიაფრაგმის მარჯვენა თაღის მაღლა დგომა, ღრუ, სითხის ჰორიზონტალური დონით (ჩვეულებრივ ფილტვების ქვემო წილებში). მკურნალობა იგივეა, რაც ამებიაზის სხვა ფორმების შემთხვევაში, ზოგჯერ აუცილებელი ხდება აბსცესის ღრუს ან პლევრის ემპიემის მიკროდრენირება.
Toxoplasma gondii-ით გამოწვეული ტოქსოპლაზმოზის დროს ფილტვებში შესაძლებელია აღინიშნებოდეს ლიმფოციტებით და პლაზმური უჯრედებით დაფარული გრანულომები ნეკროზის კერებით; გრანულემები მიდრეკილნი არიან კალციფიკაციისკენ. ფილტვების დაზიანების შემთხვევაში, ტოქსოპლაზმოზის ზოგადი გამოვლინებების ფონზე, აღინიშნება ხველა, მოსიმინება სველი ხიხინები. რენტგენოლოგიურად ფილტვებში ვლინდება მრავლობითი, წვრილკეროვანი ჩრდილები, ზოგჯერ გაკირული უბნებით. ლაბორატორიული დიაგნოსტიკა და მკურნალობა ანალოგიურია, რაც ტოქსოპლაზმოზის სხვა ფორმების შემთხვევაში.
Pneumocystis carinii-ით გამოწვეული პნევმოცისტოზი, ძირითადად გვხვდება იმუნიტეტის დარღვევების დროს, მათ შორის შეძენილი იმუნოდეფიციტური სინდრომის (შიდსი) შემთხვევაში.
ჰელმინთებით გამოწვეული დაავადებები. აღნიშნულ დაავადებებს შორის ყველაზე დიდი მნიშვნელობა ენიჭება Echinococcus granulosus-ით განპირობებულ ფილტვების ექინოკოკოზს. იგი ხასიათდება კისტის განვითარებით, რომელიც თავდაპირველად კლინიკურად არ ვლინდება და მისი აღმოჩენა ხდება შემთხვევით, სხვა მიზეზით ჩატარებული რენტგენოლოგიური გამოკვლევის შედეგად. კისტის ზომების მატების და გარშემო ქსოვილებზე ზეწოლის განვითარების პარალელურად აღინიშნება ტკივილები გულმკერდის არეში, ხველა (თავდაპირველად მშრალი, მოგვიანებით კი ნახველის, ზოგჯერ სისხლიანი ელფერით, გამოყოფით), ქოშინი. დიდი ზომის კისტების შემთხვევაში შესაძლებელია აღინიშნებოდეს გულმკერდის დეფორმაცია, ნეკნთაშუა სივრცეების გამობერვა. არც თუ იშვიათად ექინოკოკური კისტა რთულდება ფილტვის ქსოვილის პერიფოკალური ანთებით, მშრალი ან ექსუდაციური პლევრიტით. შესაძლებელია მოხდეს კისტის დაჩირქება, ბრონქში ან (იშვიათად) პლევრის ღრუში მისი გახსნა. ბრონქში კისტის გახსნას თან სდევს შეტევისებური ხველა დიდი რაოდენობით ღია ფერის ნახველის გამოყოფით, რომელიც შეიცავს სისხლის მინარევებს, ჰაერის უკმარისობის შეგრძნება, ციანოზი. პლევრის ღრუში ექინოკოკური კისტის გახსნის შემთხვევაში აღინიშნება მწვავე ტკივილი გულმკერდის არეში, შემცივნება, ტემპერატურის მომატება, ზოგჯერ ვითარდება ანაფილაქსიური შოკი. ფიზიკალური და რენტგენოლოგიური გამოკვლევებით პლევრის ღრუში ვლინდება სითხის არსებობა.
დიაგნოზი ეფუძნება ეპიდემიოლოგიური ანამნეზის მონაცემებს, კლინიკურ–რენტგენოლოგიურ ნიშნებს, ალერგოლოგიური (კაცონის რეაქცია) და სეროლოგიური სინჯების დადებით შედეგებს, ნახველში (კისტის ბრონქში გახსნის შემთხვევაში) ან პლევრის ღრუში (პლევრის ღრუში კისტის გახსნის შემთხვევაში) ექინოკოკის სკოლექსების აღმოჩენას. მკურნალობა ოპერაციულია. პროგნოზი დროული მკურნალობის პირობებში კეთილსაიმედოა; როგორც წესი, ადგილი აქვს გამოჯანმრთელებას.
Alveococcus multilocularis-ით გამოწვეული ალვეოლური ექინოკოკოზის (გვხვდება იშვიათად) შემთხვევაში ფილტვების დაზიანება, როგორც წესი, ატარებს მეორად ხასიათს, რაც განპირობებულია ღვიძლის ქსოვილიდან ალვეოკოკური კისტების დიაფრაგმაში ჩაზრდით. ფილტვებში შესაძლებელია განვითარდეს დამოუკიდებელი მეტასტაზური კვანძები. ავადმყოფები უჩივიან ტკივილს გულმკერდის არეში, ხველას ლორწოვან–სისხლიანი ან ჩირქოვანი ნახველის გამოყოფით, ზოგჯერ ნაღვლის მინარევით. ზოგიერთ შემთხვევაში ყალიბდება პლევრის ემპიემა. დიაგნოზის დადასტურება ხდება ლატექს–აგლუტინაციის, ენზიმ–ნიშანდებული ანტისხეულების რეაქციების საშუალებით ალვეოკოკური დიაგნოსტიკუმებით. იშვიათად ნახველში ხდება ალვეოკოკების სკოლექსების აღმოჩენა. მკურნალობა ოპერაციულია: ფილტვების, დიაფრაგმის და ღვიძლის დაზიანებული ნაწილების მოცილება.
Parahonimus westermanii–ით გამოწვეული პარაგონიმოზის დროს ავადმყოფის ნაწლავებიდან პარაზიტი ხვდება მუცლის ღრუში, იქიდან კი დიაფრაგმის გავლით აღწევს ფილტვებში, სადაც ხდება მისი მომწიფება. ამას თან სდევს ცისტების ფორმირება, რომლებიც შემოფარგლულნი არიან ფიბროზის ზონით და შეიცავენ ჩირქოვან შიგთავსს სისხლიანი მინარევით, რომლებიც შესაძლოა გაიხსნან ბრონქებში და მოხდეს მათი ნაწილობრივი კალციფიკაცია. დაავადებისთვის დამახასიათებელი ჩივილებია ტკივილის არსებობა გულმკერდის არეში, ხველა დიდი რაოდენობით ჟანგისფერი ნახველის გამოყოფით. რენტგენოლოგიურად ფილტვებში ვლინდება წვრილკეროვანი ინფილტრაცია და მცირე ზომის მრავლობითი, მრგვალი ფორმის ღრუები. დიაგნოზის დაზუსტება ხდება ნახველში პარაზიტის კვერცხების აღმოჩენით. მკურნალობისთვის გამოიყენება პრაზიკვანტელი.
ფილტვების შისტოსომოზი ვითარდება მსხვილი ნაწლავიდან და შარდსასქესო ორგანოებიდან ფილტვებში გამომწვევის (ტრემატოდების გვარის Schistosoma) მოხვედრის შედეგად. ფილტვების სისხლძარღვებში ვითარდება ანთებითი რეაქცია, მათი კედლების დესტრუქცია, თრომბოზი, წარმოიქმნება ფსევდოანევრიზმები, რაც იწვევს ფილტვისმიერი ჰიპერტენზიის და ფილტვისმიერი გულის განვითარებას. კლინიკურად აღინიშნება ზომიერი მშრალი ხველა, პროგრესირებადი ქოშინი გულის მარჯვენა პარკუჭის ჰიპერტროფიის და მცირე წრეში სისხლის შეგუბების ნიშნები. რენტგენოლოგიურად ვლინდება მრავლობითი წვრილკეროვანი ჩრდილები, ფილტვისმიერი ჰიპერტენზიის ნიშნები. დიაგნოზის დადასტურება ხდება განავალში, შარდში, იშვიათად ნახველში პარაზიტების კვერცხების აღმოჩენის საფუძველზე. მკურნალობა: პრაზიკვანტელი, ამბილგარი ანტიჰისტამინურ პრეპარატებთან კომბინაციაში.
ასკარიდოზის დროს ფილტვების დაზიანება ძალიან იშვიათია და უპირატესად გვხვდება ბავშვებში.
პოსტი წარმოადგენს, ლალი დათეშიძისა და არჩილ შენგელიას სამედიცინო ენციკლოპედიის ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია.
- გაფრთხილება
- წყაროები: 1. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით. 2. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა. ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.
.