პარაგრაფი ლალი დათეშიძის წიგნიდან  ,,კერძო ფარმაკოლოგია და კლინიკური ფარმაცია”

საგულე გლიკოზიდები სპეციფიური ქიმიური სტრუქტურის მქონე ნაერთებს წარმოადგენენ, რომლებსაც შეიცავს ზოგიერთი მცენარე, და რომელთაც გააჩნიათ დამახასიათებელი კარდიოტონური აქტივობა. ესენი არიან ეთერების ტიპის რთული ორგანული ნაერთები, რომლებიც ჰიდროლიზისას იშლებიან შაქრად (გლიკონები) და უშაქრო ნაწილებად (აგლიკონები და გენინები). ამავე ჯგუფს მიეკუთვნებიან ნახევრადსინთეზური ან სინთეზური გზით მიღებული მსგავსი სტრუქტურისა და მოქმედების სამკურნალო საშუალებები,
აგლიკონებს გააჩნიათ სტეროიდული (ციკლოპენტაპერჰიდროფენანტრენის) სტრუქტურა, სხვადასხვა რადიკალებით ბირთვის სხვადასხვა მდებარეობაში და აქტიური საგულე გლიკოზიდების უმრავლესობაში მე-17 მდებარეობაში მიერთებული ხუთწევრიანი მონოუჯერი ლაქტონური რგოლით. ზოგიერთ საგულე გლიკოზიდს, (სცილარენ ა, სცილარენ ბ, კორელბორინს და სხვ.), ნაცვლად ხუთწევრიანი რგოლისა გააჩნიათ ექვსწევრიანი ორეჯერ უჯერი ლაქტონური რგოლი. ხუთწევრიანი ლაქტონური რგოლის მქონე გლიკოზიდები შეადგენენ კარდენოლიდების ჯგუფს, ხოლო ექვსწევრიანი რგოლით – ბუფადიენოლიდების ჯგუფს.
საგულე გლიკოზიდებს შეიცავენ მცენარე სათითურას სხვადასხვა სახეობები (Digitalis purpureaL., Digitalis Lanata Ehrh. და სხვ.), დევსურა (Adonis vernalis L. და სხვ), შროშანი (Convallaria majalisL.,), ღვედკეცა (Periploca graeca L.), ერიზიმი (Erysimum canescens Roth., Erysimum cheiranthoides L., სტროფანტი (Strophanthus gratus, Strophanthus Kombe), ოლეანდრი (Nerium oleander L.) და სხვ.
ზოგიერთი საგულე გლიკოზიდი, როგორიცაა ღვედკეციდან (პერიპლოცინი), Erysimum diffusum-დან (ერიზიმინი, ერიზიმოზიდი), ოლეანდრიდან (ნერიოლინი, კორნერინი) მიღებული საგულე გლიკოზიდები, ასევე – კორელბორინი, ციმარინი, ოლიტორიზიდი, კორხოროზიდი, გომფოტინი, შროშანიდან მიღებული კონვალოტოქსინი ამოღებულია სამკურნალო საშუალებათა ნომენკლატურიდან, რადგანაც მათ არ გააჩნიათ უპირატესობა თანამედროვე საგულე გლიკოზიდებთან შედარებით. ამ მცენარეებში შემავალი საგულე გლიკოზიდების სპეციფიური კარდიოტონური მოქმედება განპირობებულია მათ მოლეკულაში შემავალი აგლიკონების რაოდენობასა და ხასიათზე. ზოგიერთ საგულე გლიკოზოდს შესაძლოა გააჩნდეს ერთი და იგივე აგლიკონი, მაგრამ სხვადასხვა შაქრის ნაშთები; ცალკეული აგლიკონები ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან როგორც შაქროვანი ნაწილით, ასევე აგლიკონითაც. მოლეკულაში შესაძლოა იყოს ერთი (კონვალოტოქსინი), ორი (სტროფანტინი, ოლიტორიზიდი და სხვ.), სამი (დიგიტოქსინი, დიგოქსინი და სხვ.) ან ოთხი ნაწილი შაქრისა (დიგილანიდები A, B, C). დიგილანიდებს A, B, C და აცეტილდიგიტოქსინს შაქრის ნაშთებთან მიერთებული აქვთ ძმარმჟავას ნაშთი. შაქრის ნაშთებს კარდიოტონური აქტივობა არ გააჩნიათ, მაგრამ ისინი გავლენას ახდენენ გლიკოზიდების ხსნადობასა და თვისებებზე, უჯრედულ მემბრანაში მათ განვლადობაზე, პლაზმისა და ქსოვილთა ცილებთან დაკავშირების უნარზე, ასევე ტოქსიურობაზე. არსებითი მნიშვნელობა აქვს ცალკეული გლიკოზიდების ფიზიკურ-ქიმიურ თვისებებს და მათ ფარმაკოკინეტიკურ პარამეტრებს.
ფიზიკურ-ქიმიური თვისებებით საგულე გლიკოზიდები იყოფიან 2 ჯგუფად: პოლარულები და არაპოლარულები. პოლარული (ჰიდროფილური) გლიკოზიდები, რომელთა ძირითადი წარმომადგენელია სტროფანტინი (ასევე კორგლიკონის შემადგენლობაში შემავალი კონვალოტოქსინი), რომელიც მცირედ იხსნება ლიპიდებში და ცუდად შეიწოვება კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან. ამიტომ მათ გამოიყენებენ პარენტერულად (ინტრავენურად). ვენაში შეყვანისას სტროფანტინის ეფექტი დგება საკმაოდ სწრაფად – 5-10 წუთში, მაქსიმალური მოქმედება – 25-30 წუთის შემდეგ. სისხლის პლაზმიდან ნახევარგამოყოფის პერიოდი შეადგენს საშუალოდ 23 საათს, ხოლო მოქმედება წყდება – 2–3 დღის შემდეგ. პოლარული გლიკოზიდების გამოყოფა ხდება თირკმელებით, რის გამოც თირკმელების გამომყოფი ფუნქციის დარღვევისას მათი დოზა უნდა შემცირდეს (კუმულაციის თავიდან ასაცილებლად). არაპოლარული (ლიპოფილური) გლიკოზიდები ადვილად იხსნებიან ლიპიდებში; ისინი კარგად შეიწოვებიან ნაწლავებში, სწრაფად უკავშირდებიან პლაზმის ცილებს – ძირითადად ალბუმინებს. ნაწლავებში შეწოვილი არაპოლარული გლიკოზიდების მნიშვნელოვანი ნაწილი აღწევს ღვიძლში და გამოიყოფა ნაღველთან ერთად, შემდეგ კვლავ რეაბსორბირდება კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში. არაპოლარული გლიკოზიდების ძირითადი წარმომადგენელია დიგიტოქსინი. დიგიტოქსინის მოქმედების დაწყება ვლინდება პრეპარატის მიღებიდან 2 – 4 საათის შემდეგ, მაქსიმუმს აღწევს 8 – 12 საათში. ნახევარგამოყოფის პერიოდი შეადგენს საშუალოდ 5 დღეს, ხოლო მოქმედება სრულად წყდება მე-14–21 დღეს. არაპოლარული გლიკოზიდები, მცირე რაოდენობით, გამოიყოფა შარდთან ერთად; თირკმელების გამომყოფი ფუნქციის დარღვევა მცირედ მოქმედებს მათ ექსკრეციაზე. იმასთან დაკავშირებით, რომ ისინი კარგად შეიწოვებიან და არ იშლებიან კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში, საკმაოდ ეფექტურნი არიან შიგნით მიღებისას. ხანგრძლივი მოქმედების გამო, არაპოლარულმა გლიკოზიდებმა შესაძლოა ადვილად გამოიწვიონ კუმულაციის მოვლენები. ამ ჯგუფის გლიკოზიდების პერორულად მიღების შეუძლებლობისას (მაგ. ღებინებისას), ისინი შეყავთ რექტალურად (სანთლების სახით).
ზოგიერთ გლიკოზიდს შუალედური ადგილი უჭირავს პოლარულ (სტროფანტინი) და არაპოლარულ (დიგიტოქსინი) გლიკოზიდებს შორის. მაგალითად, დიგიტოქსინი კარგად შეიწოვება კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან, შედარებით მცირედ უკავშირდება პლაზმის ცილებს, მნიშვნელოვანწილად (დაახლოებით 30%) გამოიყოფა თირკმელებით. მსგავსად სტროფანტინისა, ის ახდენს სწრაფ ეფექტს ინტრავენურად შეყვანისას; მისი მოქმედება შიგნით მოღებისას იწყება 20 – 30 წუთში, ხოლო ვენაში შეყვანისას – 5 – 20 წუთში. შეწოვისა და სისხლში გადასვლისას საგულე გლიკოზიდები ფიქსირდებიან ქსოვილებში, მათ შორის გულის კუნთში. მოქმედების ხანგრძლივობა დამოკიდებულია ცილებთან კავშირის სიმტკიცეზე, დაშლის სისწაფეზე და ორგანიზმიდან გამოყოფაზე. ეს ფაქტორები განსაზღვრავენ პრეპარატის ორგანიზმში დაგროვების უნარს (კუმულაციის ხარისხს). სათითურას პრეპარატებიდან ცილებს განსაკუთრებული სიმტკიცით უკავშირდება, მოქმედების ყველაზე მეტი ხანგრძლივობა და კუმულაციის ეფექტი აქვს დიგიტოქსინს, შედარებით ნაკლებად აქვს გამოხატული ეს თვისებები აცეტილდიგიტოქსინს, ცელანიდს, დიგოქსინს. სტროფანტინი და ზოგიერთი სხვა გლიკოზიდი ცილებს სხვებზე ნაკლებად უკავშირდებიან, სწრაფად გამოიყოფიან და შედარებით ნაკლები კუმულაციის ეფექტი გააჩნიათ.
პრეპარატის შერჩევა და შეყვანის მეთოდი და დამოკიდებულია ჩვენებებზე. გულ-სისხლძარღვთა მწვავე უკმარისობისა, უეცრად წარმოქმნილი დეკომპენსაციის და სხვა შემთხვევების დროს, როდესაც აუცილებელია სასწრაფო დახმარება, იყენებენ პრეპარატის ინტრავენურ შეყვანას, რომელიც ახდენს სწრაფ, ძლიერ, თუმცა შედარებით ხანმოკლე მოქმედებას (სტროფანტინი, კორგლიკონი). ხანგრძლივი დაავადების შედეგად განვითარებული გულის ქრონიკული უკმარისობის, ასევე გულ-სისხლძარღვთა მწვავე უკმარისობის მოვლენების შემდეგ შემანარჩუნებელი თერაპიის დროს, ჩვეულებრივ, ღებულობენ საგულე გლიკოზიდებს, რომლებიც სრულ ეფექტს ავლენენ პერორალური მიღებისას (დიგიტოქსინი, დიგოქსინი და სხვ.).
გულის ქრონიკული უკმარისობის მკურნალობაში საგულე გლიკოზიდები გამოიყენება დოზებით, რომლებიც უზრუნველყოფენ სისხლში პრეპარატის სტაბილური თერაპიული კონცენტრაციის შექმნას. ამასთან, მკურნალობის I ფაზაში აღწევენ გულის მოქმედების კომპენსაციას და II ფაზაში (,შემანარჩუნებელი) საგულე გლიკოზიდებს ნიშნავენ მცირე დოზებით, რომელიც საკმარისია მიღწეული კომპენსაციის შესანარჩუნებლად. ზოგიერთ ავადმყოფებში ,შემანარჩუნებელი ფაზა შესაძლოა იყოს საკმაოდ ხანგრძლივი, ზოგჯერ მთელი სიცოცხლის მანძილზე.
I ფაზაში პრეპარატებს ნიშნავენ: პარენტერულად (ინტრავენურად) ან პერორალურად, ხოლო II ფაზაში, როგორც წესი, პერორალურად. არსებობს დიგიტალიზაციის 3 მეთოდი: ა) სწრაფი დიგიტალიზაცია, გათვლილი პრეპარატის ,,გაჯერებული” კონცენტრაციის შექმნაზე პირველი 24 – 36 საათის მანძილზე. ამისათვის საჭიროა პრეპარატის დიდი დოზები, რაც დაკავშირებულია დოზის გადაჭარბების საფრთხესთან. ტოქსიური გვერდითი მოვლენების წარმოქმნის რისკის გამო, ამ მეთოდით სარგებლობენ მხოლოდ იშვიათ შემთხვევებში (მხოლოდ სტაციონარის პირობებში); ბ) ზომიერად სწრაფი დიგიტალიზაცია ითვალისწინებს საშუალო დოზების გამოყენებას ეფექტის დადგომით 2 – 5 – 7 დღეში; პრეპარატს ნიშნავენ დანაყოფებად, მოცემული ავადმყოფისათვის ოპტიმალური დოზის თანდათანობითი შერჩევით; გ) ნელი დიგიტალიზაციის მეთოდი მცირე დოზებით. ყველაზე მეტად გავრცელებულია დიგიტალიზაციის მეთოდი ზომიერად სწრაფი ტემპით. ინტრავენურად შეყვანისას საგულე გლიკოზიდის ხსნარის საჭირო რაოდენობას ხსნიან ჩვეულებრივ – 10–20 მლ 5%, 20%, 40% გლუკოზის ხსნარში, ხოლო გლუკოზის გამოყენების უკუჩვენების არსებობისას – ნატრიუმის ქლორიდის იზოტონური ხსნარის ასეთივე მოცულობაში. შეჰყავთ ნელა. წვეთოვანი ინფუზიების დროს გლიკოზიდის ხსნარს ხსნიან 5% გლუკოზის ან ნატრიუმის ქლორიდის იზოტონურ ხსნარში. საგულე გლიკოზიდების მოქმედება მჟღავნდება გულის ყველა ძირითადი ფუნქციების ცვლილებებით.
საგულე გლიკოზიდების თერაპიული დოზების ზეგავლენით აღინიშნება: ა) გულის სისტოლური შეკუმშვის გაძლიერება; სისტოლის ხანგრძლივობა მცირდება, ეს ეფექტი აიხსნება ძირითადად გულზე პირდაპირი მოქმედებით; ბ) დიასტოლის გაზრდა; გულის რიტმი ნელდება, უმჯობესდება სისხლის ნაკადი პარკუჭებისაკენ; ერთდროულად სისტოლის გაძლირებით იზრდება გულის წუთმოცულობა. გულის რიტმის შენელება მნიშვნელოვნად განპირობებულია ცთომილი ნერვის ტონუსის მომატებით; ის აღარ აღინიშნება ატროპინიზაციის შემდეგ. ცთომილი ნერვის ტონუსის მომატება წარმოადგენს რეფლექსოგენური სისხლძარღვოვანი ზონების აგზნების რეაქციას, რომელიც ვითარდება გლიკოზიდების სისტოლური მოქმედების შედეგად პულსის ტალღის გაძლიერებისას; გ) გულის გამტარი სისტემის აგზნების დაქვეითება; ნელდება გამტარობა ჰისის კონაში, იზრდება შუალედი წინაგულებისა და პარკუჭების შეკუმშვებს შორის (ატრიოვენტრიკულარული გამტარობის შენელება).
საგულე გლიკოზიდების ძირითადი თერაპიული ეფექტი ვლინდება გულის უკმარისობისას. მათ მიერ გამოწვეული მიოკარდიუმის შეკუმშვის გაძლიერება ხელს უწყობს დიასტოლის ფაზაში გულის საკანში შესული სისხლის განდევნას და აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას. ამასთან ,საჭიროა აღინიშნოს, რომ ოპტიმალური ეფექტი დამოკიდებულია დოზის სწორად შერჩევასთან. ოპტიმალური დოზები აუმჯობესებენ მიოკარდიუმის ენერგეტიკულ ბალანსს, ხოლო არაადექვატურმა დოზებმა შესაძლოა დააქვეითონ. საგულე გლიკოზიდები ეფექტურნი არიან გულის უკმარისობის სხვადასხვა ფორმების (მარცხენა და მარჯვენა პარკუჭოვანი), განსაკუთრებით ჰიპერტენზიისას მიოკარდიუმის გადატვირთვით გამოწვეული გულის უკმარისობის, გულის სარქველების დაზიანებების და ათეროსკლეროზული კარდიოსკლეროზის დროს. გულის საწყისი ან ფარული უკმარისობის დროს საგულე გლიკოზიდების გამოყენება წარმოადგენს არა მარტო პროფილაქტიკურ, არამედ თერაპიულ ღონისძიებასაც, რომლის მეშვეობით შესაძლებელია გამოვასწოროთ არსებული ფუნქციური დარღვევები და თავიდან ავიცილოთ აშკარა გულის უკმარისობა. ბრადიკარდიულ მოქმედებასთან დაკავშირებით, ზოგიერთი საგულე გლიკოზიდი ეფექტურია მოციმციმე არითმიის, პარკუჭთა თრთოლვის, პაროქსიზმული ტაქიკარდიის დროს. თუმცა აუცილებელია გათვალისწინებული იქნას, რომ დიდი დოზებით საგულე გლიკოზიდებმა შესაძლებელია გამოიწვიონ სუპრავენტრიკულარული პაროქსიზმული ტაქიკარდია ნაწილობრივი ატრივენტრიკულარული ბლოკადით, რის გამოც ამ პრეპარატების მიღება სახიფათოა, თუკი არაა დადგენილი არითმიის მიზეზები. პარკუჭოვანი ტაქიკარდიისას საგულე გლიკოზიდები ზრდიან პარკუჭთა ფიბრილაციის საფრთხეს. არტერიულ წნევაზე საგულე გლიკოზიდების გავლენა არამდგრადია. შეგუბებითი მოვლენებისა და არტერიული წნევის დაწევის შემთხვევაში იგი იზრდება გულის მოქმედების გაუმჯობესებასთან ერთად. მიმოქცევის გაუმჯობესებისას პერიფერიულ ვენებში სისხლის წნევა ჩვეულებრივ, ქვეითდება. მუცლის ღრუს ორგანოების სისხლძარღვები ვიწროვდება, თირკმელების სისხლძარღვები მცირედ ფართოვდება. საგულე გლიკოზიდები ზრდიან კორონარული არტერიების ტონუსს. ეს ეფექტი განპირობებულია იმით, რომ საგულე გლიკოზიდები წარმოადგენენ კალციუმის იონების სინერგისტებს. ამიტომ, გულის იშემიური დაავადებისა და ვენური სისხლძარღვების ათეროსკლეროზული დაზიანების მქონე ავადმყოფებში საგულე გლკკოზიდების გამოყენებამ შესაძლოა გამოიწვიოს სტენოკარდიის გამწვავება. ავადმყოფთა მდგომარეობის გაუარესება შეიძლება აიხსნას გულის მუშაობის გაძლიერებით და ჟანგბადის მიმართ მოთხოვნილების გაზრდით. უკანასკნელ წლებში ამ მოვლენათა თავიდან ასაცილებლად რეკომენდებულია კალციუმის იონების ანტაგიონისტების ჯგუფიდან ანტიანგინალური პრეპარატების გამოყენება. საგულე გლიკოზიდების გავლენით დიურეზი ძლიერდება; ეს მოქმედება დაკავშირებულია სისხლის მიმოქცევის საერთო გაუმჯობესებასთან. მონაცემები სისხლის შედედებაზე სხვადასხვაგვარია, თუმცა საგულე გლიკოზიდებით მკურნალობისას მიზანშეწონილია, შედედების მაჩვენებლების კონტროლი.
საგულე გლიკოზიდები აგრეთვე ზეგავლენას ახდენენ ცნს-ზე. შროშანისა და დევსურას პრეპარატებს ხშირად გამოიყენებენ ბრომიდებთან და კატაბალახას პრეპარატებთან, როგორც დამამშვიდებელი და გულის მუშაობის გასაუმჯობესებელი საშუალებები. დიდი დოზებით საგულე გლიოზიდებმა შესაძლოა გამოიწვიონ გულისრევა და ღებინება, რაც გამოწვეულია ღებინების ცენტრზე და რეცეპტორულ ზონებზე მათი უშუალო ზეგავლენით, ასევე რეფლექსურად (შიგნით მიღებისას) კუჭის ლორწოვანზე გამაღიზიანებელი მოქმედებით. ღებინების ეფექტი ნაწილობრივ განპირობებულია რეფლექსებით, რომლის საფუძველიცაა გულის რეცეპტორების აგზნება. დიდი დოზებისას შესაძლებელია მადის დაკარგვა, დიარეა, ცნს-ის მოქმედების დარღვევები (თავის ტკივილი, მოუსვენრობა, უძილობა, დეპრესია, მხედველობის დარღვევები). საგულე გლიკოზიდების გადაჭარბებული დოზირებისას შესაძლოა განვითარდეს მკვეთრი ბრადიკარდია, ექსტრასისტოლა, ბიგემინია ან ტრიგემინია, წინაგულოვან-პარკუჭოვანი გამტარობის შენელება. ტოქსიურმა დოზებმა შესაძლოა გამოიწვიონ პარკუჭთა თრთოლვა და გულის გაჩერება.
კუმულაციის უნართან დაკავშირებით, ტოქსიური მოქმედება შესაძლოა გამოიწვიოს საგულე გლიკოზიდების ხანგრძლივმა მოქმედებამ ჩვეულებრივი დოზებით. საგულე გლიკოზიდების დოზების გადაჭარბასთან დაკავშირებული ინტოქსიკაციებისას შემთხვევაში აკეთებენ შესვენებას, რომლის ხანგრძლივობა დაკავშირებულია მიღებული პრეპარატის კუმულაციურ თვისებებზე და კლინიკურ სურათზე; საჭიროებისას ნიშნავენ კალიუმსა და ანტიარითმიულ პრეპარატებს. კალიუმი განსაკუთრებით ნაჩვენებია საგულე გლიკოზიდებისა და შარდმდენი საშუალებების (სალურეტიკები) ერთდროული მიღებისას. კანქვეშა ცხიმოვან ქსოვილში შეყვანისას საგულე გლიკოზიდების ხსნარები ახდენენ გამაღიზიანებელ მოქმედებას. საგულე გლიკოზიდების გამოყენების საერთო უკუჩვენებებია: გამოხატული ბრადიკარდია, სხვადასხვა ხარისხის ატრიოვენტრიკულური ბლოკადა, ადამ–სტოქს–მორგანის სინდრომი, სტენოკარდია (სტენოკარდიისას გამოყენება შეიძლება მხოლოდ გულის უკმარისობის არსებობისას). სიფრთხილეა საჭირო მიოკარდიუმის ინფარქტის დროს (გამოყენება შესაძლებელია მხოლოდ მიოკარდის დილატაციით გულის გამოხატული უკმარისობისას); შოკის ან გულის უკმარისობის ნიშნების არარსებობისას საგულე გლიკოზიდების გამოყენება უკუნაჩვენებია. საგულე გლიკოზიდების მოქმედების მექანიზმის ბიოქიმიური და ფიზიკურ-ქიმიური ელემენტები მოიცავს რიგ ურთიერთდაკავშირებულ პროცესებს. მცირე დოზები ზრდიან კატექოლამინების შემცველობას მიოკარდიუმში, ასტიმულირებენ ,,Na+ – K+ – ტუმბოს” და ახდენენ დადებით ინოტროპულ ეფექტს, რომელიც კორელაციას უკეთებს კატექოლამინთა კონცენტრაციის გაზრდას. უფრო დიდი დოზები თრგუნავენ Na+ – K+ – ატფაზა სარკოლემს და ,,Na+ – K+ – ტუმბოს”, ზრდიან უჯრედშიგა Na+-ის შემცველობას და ააქტიურებენ Na+ – Ca+ ცვლის ტრანსსარკოლემურ სისტემას, იწვევენ რა უჯრედებში კალციუმის იონების მომატებულ შესვლას, რაც ხელს უწყობს შემდგომში დადებით ინოტროპულ ეფექტს. გარდა ამისა, კარდიოტონური საშუალებების ზემოქმედებით ხდება ფერმენტ ფოსფოდიესთერაზის (ძირითადად ფოსფოდიესთერაზა III), აქტივობის ინჰიბირება, რაც იწვევს ციკლური ადენოზინმონოფოსფატის (ცამფ) დაშლის დამუხრუჭებას, რომელიც მონაწილეობს მიოკარდიუმის უჯრედებში კუმშვადობის პროცესის ენერგეტიკულ უზრუნველყოფაში. გარკვეული მნკშვნელობა ენიჭება საგულე გლიკოზიდების გავლენას ადენოზინურ რეცეპტორებზე და ენდოგენური ადენოზინის ანტაგონიზმს, რომელიც უარყოფით ინოტროპულ მოქმედებას ახდენს. საგულე გლიკოზიდების ტოქსიური დოზები იწვევეს ,,Na+ – K+ – ტუმბოს” დათრგუნვას, უჯრედშიგა კალიუმის დაკარგვას, რამაც შესაძლოა მიგვიყვანოს ამ პრეპარატების არითმოგენურ მოქმედებასთან. სამედიცინო პრაქტიკაში ამჟამად გამოიყენებენ ინდივიდუალურ (მცენარეებიდან გამოყოფილ) საგულე გლიკოზიდებს და მათ ნახევრადსინთეზურ წარმოებულებს, ასევე გალენურ და ნეოგალენურ პრეპარატებს (ფხვნილები, ნაყენები, ექსტაქტები). რამდენადაც ეს პრეპარატები წარმოადგენენ ძლიერმოქმედ ნივთიერებებს, აუცილებელია მათი სტანდარტიზაცია. ამ მიზნებისათვის გამოიყენება ფიზიკურ-ქიმიურ, ასევე ბიოლოგიურ მეთოდები, რომლებიც ითვალისწინებს ცხოველებზე ცდებისას (ბაყაყები, კატები, მტრედები) აქტიურობის განსაზღვრას. ბიოლოგიური მეთოდების გამოყენებით აქტიურობას აფასებენ სტანდარტულ კრისტალურ პრეპარატთან შედარებით და გამოხატავენ მოქმედების ერთეულებში. ერთი ბმე (ბაყაყის მოქმედების ერთეული) შეესაბამება სტანდარტული პრეპარატის დოზას, რომელიც იწვევს საცდელ ბაყაყებში გულის მუშაობის გაჩერებას სისტოლაში. ერთი კმე (კატის მოქმედების ერთეული) ან მმე (მტრედის მოქმედების ერთეული), გულისხმობენ სტანდარტული პრეპარატის დოზას სხეულის 1კგ მასაზე გაანგარიშებით, რომელიც იწვევეს ცდების პირობებში კატის ან მტრედის გულის გაჩერებას. აუცილებელია გათვალისწინებული იქნას, რომ თერაპიული დოზების სიდიდე სხვადასხვა საგულე გლიკოზიდებისათვის დამოკიდებულია არა მარტო მითითებული მეთოდებით მათ ბიოლოგიურ აქტივობაზე, არამედ კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან მათ შეწოვაზე, ორგანიზმის მდგრადობაზე და მათი განმეორებითი გამოყენებისას კუმულაციის უნარზე.

კარდიოტონურ საშუალებებს ფართოდ იყენებენ გულის უკმარისობის მკურნალობაში. ხანგრძლივი დროის განმავლობაში საგულე გლიკოზიდები პრაქტიკულად ერთადერთი საშუალებები იყო, რომელიც ამ მიზნით გამოიყენებოდა. გულის მწვავე უკმარისობისას ზოგჯერ იყენებდნენ ადრენალინს, ხოლო შემდგომში დაიწყეს უფრო თანამედროვე ადრენომიმეტული საშუალებების გამოყენება (იზადრინი, დოფამინი, დობუტამინი). უკანასკნელ დროს გამოჩნდა არაგლიკოზიდური და არაადრენერგული ბუნების ახალი კარდიოტონური საშუალებები (ამრინონი), თუმცა გულის ქრონიკული უკმარისობის აძირითად კარდიოტონურ საშუალებებად კვლავ რჩებიან საგულე გლიკოზიდები. აღსანიშნავია, რომ უკანასკნელ დროს, გულის უკმარისობის სამკურნალო თერაპიის ტაქტიკა მნიშვნელოვნად დაიხვეწა. მიოკარდიუმის კუმშვადობის მასტიმულირებელ პრეპარატებთან ერთად ფართოდ გამოიყენება საშუალებები, რომლებიც ამცირებენ მიოკარდიუმზე დატვირთვას და ამსუბუქებენ გულის მუშაობას, ამცირებენ გულის კუნთის ენერგეტიკულ დანახარჯებს და ამით აუმჯობესებენ მის ფუნქციას – არა სტიმულაციის გზით, არამედ მისი ეკონომიური მოქმედებით. კომპლექსური თერაპიის ასეთ საშუალებებს წარმოადგენენ პერიფერიული ვაზოდილატატორები, რომლებიც ამცირებენ მიოკარდიუმზე პრე – და პოსტდატვირთვას პერიფერიული სისხლძარღვოვანი წინააღმდეგობის შემცირებითა და პერიფერიული სისხლძარღვოვანი კალაპოტის გაფართოებით; ასევე დიურეზული საშუალებები, რომლებიც ამცირებენ მიკარდიუმზე დატვირთვას, ახდენენ ჰიპოვოლემიურ მოქმედებას, ანუ ამცირებენ ცირკულირებადი სისხლის პლაზმის მოცულობას. გარკვეული დოზით, კარდიოტონური თვისებები გააჩნიათ ნივთიერებებს, რომლებიც ახდენენ საერთო დადებით ზეგავლენას ორგანიზმის მეტაბოლურ პროცესებზე, მიოკარდიუმის მეტაბოლიზმის ჩათვლით (ანაბოლური ჰორმონები, რიბოქსინი და სხვ.).

არაგლიკოზიდური (არასტეროიდული) და არაადრენერგული კარდიოტონური საშუალებები

შეგუბებითი გულის უკმარისობის სხვადასხვა ფორმების გავრცელებასთან დაკავშირებით, ამ პათოლოგიის მძიმე შედეგებისა და არსებული კარდიოტონური საშუალებების უკმარისობის გამო, უკანასკნელ წლებში მნიშვნელოვანი გახდა ახალი სინთეზური კარდიოტონური პრეპარატების ძიება. მაღალეფექტურობის მიუხედავდ, საგულე გლიკოზიდების გამოყენება შეზღუდულია თერაპიული მოქმედების მცირე დიაპაზონით, გვერდითი მოვლენების მნიშვენლოვანი რაოდენობითა და უკუჩვენებებით. სიმპატომიმეტური (ადრენერგული) პრეპარატების (დობუტამინი, დოფამინი და სხვ.) გამოყენება შეზღუდულია მათი მხოლოდ პარენტერალური გზით მიღებისა და ხანმოკლე ეფექტის გამო. ახალი არაგლიკოზიდური და არაადრენერგული კარდიოტონური საშუალებების ძიება მიმართულია ისეთი პრეპარატების შექმნისკენ, რომლებიც ხასიათდებიან ფართო თერაპიული მოქმედებით, სხვადასხვა სახის გულის შეგუბებითი უკმარისობის დროს ეფექტურობით, დამატებითი სასარგებლო ფარმაკოლოგიური თვისებებით, კერძოდ, სისხლძარღვთა გამაფართოებელი მოქმედებით, რაც აუმჯობესებს არა მარტო მიოკარდიუმის კუმშვადობის უნარს, არამედ ამსუბუქებს მის მოქმედებას (პერიფერიული ვაზოდილატატორები). ამჟამად მიღებულია ზოგიერთი სინთეზური არაგლიკოზიდური და არაადრენერგული კარდიტონური საშუალებები (ამრინონი, მილრინონი, ენოქსიმონი, პიროქსიმონი და სხვ.). თუმცა ამ პრეპარატებმა (გარდა ამრინონისა და მილრირონის) ჯერ კიდევ ფართო პრაქტიკული გამოყენება ვერ ჰპოვეს. არსებული მონაცემებით, ამ პრეპარატების მოქმედების მექანიზმის ძირითადი რგოლია ფოსფოდიესთერაზას (III) ინჰიბირება, რომელიც იწვევეს მიოკარდიუმის უჯრედებში ციკლური ამფ-ის დაგროვებას, პროტეინკინაზის აქტივაციას, უჯრედებში კალციუმის იონების შესვლის გაზრდასა და შეკუმშვადი ცილების ფუნქციის აქტივაციას. გამორიცხული არაა, რომ ამრინონისა და მისი ანალოგების დადებითი ინოტროპული ეფექტი განპირობებულია აგრეთვე ადენოზინური რეცეპტორების ბლოკადით და ეგზოგენური ადენოზინის უარყოფითი ინოტროპული მოქმედების შემცირებით.

---

პოსტი წარმოადგენს, ლალი დათეშიძისა და არჩილ შენგელიას სამედიცინო ენციკლოპედიის ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია.

• გაფრთხილება
• წყაროები: 1. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით. 2. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა.  ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.

.