”პრობლემური წამლები” . ენდრიუ ჩეტლი

 რისკის შემცირება

ორალური კონტრაცეპტივები (ოკ) შეადგენენ იმ რეცეპტურული საშუალებების ჯგუფს, რომელიც ყველაზე ხშირად გამოიყენება [1], ყველაზე კარგადაა შესწავლილი [2], „თავისი ფასით დაუჯერებლად მომგებიანია“ და იმყოფება „ყველაზე შემოსავლიან ფარმაცევტულ საშუალებებს“ შორის [3]. ორალური კონტრაცეპტივები პირველად 1960-იან წლებში გამოჩნდა, ხოლო ახლა მათ მსოფლიოში ყოველდღიურად  63 მილიონზე მეტი ქალი იყენებს [4], აქედან 46 მილიონი – განვითარებად ქვეყნებზე მოდია [5]. 1989 წლის მსოფლიო სტატისტიკის თანახმად, ორალური კონტრაცეპტივების მსოფლიო ბაზარი 1,8 მილიარდ აშშ დოლარს უდრიდა [6].

1987 წელს დიდ ბრიტანეთში 20-29 წლის ასაკის ქალების დაახლოებით 45% იყენებდა ორალურ კონტრაცეპტივებს. თუმცა, 1930-იან წლებში დაბადებული ქალების მხოლოდ დაახლოებით 40%-ს თუ ექნება გამოყენებული ორალური კონტრაცეპტივები, 1950-იან წლებში დაბადებულებიდან მათ უკვე ქალების 80% ხმარობდა [7]. 1991 წელს აშშ-ში 15-დან 44 წლამდე ქალების 28% იყენებდა ორალურ კონტრაცეპტივებს; 1975 წლის შემდეგ ეს ყველაზე მარალი მაჩვენებელია [8]. სავარაუდოა, რომ 1995 წლისათვის აშშ-ში ორალური კონტრაცეპტივების ბაზარი შეფასდება დაახლოებით 1,4 მილიარდ აშშ დოლარად [9]. თუმცა, მექსიკაში, სადაც 1970-იან წლებში ორალური კონტრაცეპტივების ყველაზე გავრცელებული კონტრაცეპტიციული საშუალება იყო, ახლა ისინი პოპულარობით ჩამოუვარდებიან ინიცირებულ კონტრაცეპტივებს, საშვილოსნისშიდა საშუალებებსა და სტერილიზაციას. ამის მიზეზი კი ისაა. რომ მექსიკელი ქალების აზრით, ორალურ კონტრაცეპტივებს სხვა კონტრეფციულ საშუალებებთან შედარებით, უფრო მეტი სავარაუდო გვერდითი მოვლენები გააჩნიათ [10].

ეფექტურობა

რამდენადაც ორალურ კონტრაცეპტივებს ძირითადად ჯანმრთელი ქალები იყენებენ, კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება მოთხოვნილება, რომ ეს საშუალებები უნდა იყოს არა მხოლოდ ეფექტური, არამედ განსაკუთრებულად უსაფრთხოც. სწორად და სათანადოდ გამოყენებისას მათი ეფექტურობა ეჭვს არ იწვევს; კომბინირებული ორალური კონტრაცეპტივის მოხმარებისას, რომელიც ორ სინტეზურ ჰორმონს – ესტროგენსა და პროგესტაგენს შეიცავს, წელიწადში ორსულდება ქალების 1%-ზე ნაკლები [11]. მსგავსი შედეგები მიიღწევა ახალი „მრავალფაზიანი“ კომბინირებული ორალური კონტრაცეპტივების გამოყენებისას, რომლების ჰორმონებს სხვადასხვა რაოდენობით შეიცავენ, რითაც თითქოს ახდენენ ორგანიზმში ჰორმონების გამომუშავების ბუნებრივი სქემის იმიტაციას. ის ქალები, რომლებიც ხმარობდნენ მრავალჰორმონიან პროგესტაგენიან ორალურს კონტრაცეპტივს, შედარებით უფრო ხშირად ორსულდებოდნენ – წელიწადში ყოველი 100-დან  ქალიდან დაორსულების 1-3 შემთხვევაა აღრიცხული [12]. კომბინირებული ორალური კონტრაცეპტივების ფუნქციაა ოვულაციის თავიდან აცილება, ორსულობის იმიტაციის შექმნით, და ასევე საშვილოსნოს ყელის ლორწო გარდაქმნა სპერმატოზოიდებისათვის ნაკლებად შეღწევადად, ხოლო საშვილოსნოს ენდომეტრიუმი – უფრო ნაკლებად აღქმადად განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის იმპლანტაციისათვის. მრავალფაზიანი კომბინირებული ორალური კონტრაცეპტივები ძირითად ეფექტს ახდენენ საშვილოსნოს ყელის ლორწოზე და საშვილოსნოს ენდომეტრიუმზე, თუმცა ადგილი აქვს ოვულაციური ციკლის ზოგიერთ დარღვევასაც.
ეფექტურობა, რასაკვირველია, დამოკიდებულია ორალური კონტრაცეპტივების რეგულარულ მიღებაზე. ახლახან ჩატარებულმა გამოკვლევამ აჩვენა, რომ, რომ არასწორად გამოყენებისას მისი მომხმარებლების 6%-დან 20%-მდე შესაძლოა, რომ დაორსულდეს [13]. კომბინირებული ორალური კონტრაცეპტივების უმრავლესობა მიიღება 21 დღის განმავლობაში, რასაც მოსდევს  7 დღე ტაბლეტების გარეშე (ან იმავე 7 დღის განმავლობაში პლაცებოს მიღება). თუ ორალური კონტრაცეპტივი არ მიიღება 12 საათზე მეტი დროის განმავლობაში, მაშინ, შემდგომი 7 დღე ორალური კონტრაცეპტივთან ერთად აუცილებელია კონტრაცეფციის ალტერნატიული საშუალების ხმარებაც (მაგალითად, პრეზერვატივის ან სხვა რაიმე მექანიკური მეთოდის). თუ ორალური კონტრაცეპტივის ხმარება გამოიტოვება ციკლის დასაწყის ან ბოლო პერიოდებში, მაშინ განსაკუთრებით მატულობს ოვულაციისა და, შესაბამისად, დაორსულების ალბათობა 13a].
ეფექტურობაზე შესაძლოა იმოქმედოს სხვა წამლებთანაც ურთიერთქმედებამ. კერძოდ, იმ წამლების რიცხვში, რომლებიც ამცირებენ კონტრაცეპტივების ეფექტურობას, გამოვლინდნენ ისეთები, რომლებიც თავისი თვისებებით არღვევენ კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის  მოქმედებას, ან ასტიმულირებენ სხვადასხვა ფერმენტის აქტიობას და ამით აუარესებენ შეწოვის უნარს: ასეთებია ანტიბიოტიკები, სოკოს საწინააღმდეგო პრეპარატები, კრუნჩხვის საწინააღმდეგო საშუალებები ან ბარბიტურატები [14]. ასევე არსებობს გარკვეული მტკიცებულებები, რომ თამბაქოს მოწევასაც (გარდა იმისა, რომ იგი ასოცირდება გულს-სისხლძარღვთა სისტემაზე არასასურველი ზემოქმედების მომატებულ რისკთან იმ ქალებში, რომლებიც ორალურ კონტრაცეპტივებს იღებენ) შეუძლია ამ კონტრაცეპტივების ეფექტურობის შემცირება [15].

უსაფრთხოება

უფრო მეტად ერთიერთსაწინააღმდეგო სურათია უსაფრთხოების შესახებ. 1970-იანი წლებში ნათელი გახდა, რომ ორალური კონტრაცეპტივების მომხმარებელი ქალები ექცეოდნენ თრომბოზებისა და სხვა სისხლძარღვოვანი დაავადებების აღმატებული რისკის ქვეშ, განსაკუტრები კი თამბაქოს მწეველები. 1983 წელს, ექიმების სამეფო კოლეჯის საერთო პრაქტიკის ექიმების მიერ ჩატარებულმა გამოკვლევამ აღმოაჩინა, რომ კომბინირებული ორალური კონტრაცეპტივების მომხმარებლებში ოთხჯერ უფრო მაღალია გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებით გამოწვეული სიკვდილიანობის რისკი. გამოკვლევის შესახებ ანგარიშში ასე იქნა ნაჩვენები, რომ თამვაქოს მწეველი ქალებს რომლებიც, ამავდორულად, ორალური კონტრაცეპტივებით სარგებლობდნენ, გააჩნიათ არამარტო სულ-სისხლძარღვოვანი დაავადებების (განსაკუტრებით, გულის შეტევების, ან ისნულტის) გადატანის უფრო მაღალი ალბათობა, არამედ მათში უფრო მაღალია ლეტალური შედეგების რისკი. გამოკვლევების შედეგებმა აჩვენა, რომ ღრმა თრომბოფლემიტი, ფილტვებში ემბოლია, მიოკარდის ინფარქტი, ტრომბოზული ინსულტები და გულ-სისხლძარღვთა სხვა დაავადებები უფრო მეტად კომბინირებული ორალური კონტრაცეპტივების მომხმარებელ ქალებშია აღრიცხული [16].

შიდსი და ორალური კონტრაცეპტივები

კონტრაცეფციის ერთ-ერთი მექანიკური მეთოდი – პრეზერვატივი – ახლა საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვის ყველაზე მნიშვნელოვან საშუალებას წარმოადგენს სქესობრივი გზით გადამდები ყველა დაავადების, და კერძოდ – შეძენილი იმუნოდეფიციტის სინდრომის, გავრცელებასთან საბრძოლველად. იმ მონაცემების ჭრილში, რომლებიც ადასტურებენ შიდს-ის ჰეტეროსექსუალური გავრცელების ზრდას, კონტრაცეფციის მეთოდის არჩევისას აუცილებელია ამ ახალი ფაქტორის გათვალისწინებაც. ორალური კონტრაცეპტივის ყველაზე დიდი ნაკლია ყველა სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებებისაგან, და შიდს-ის გამომწვევი ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსისაგან, დაცვის სრული არარსებობა. მაგალითად, იაპონიაში, სადაც ცოლ-ქმრული წყვილების 80% კონტრაცეფციის მეთოდად პრეზერვატივებს იყენებს, ამ ქვეყნის მთავრობა არ ჩქარობს დაბალი დოზით ჰორმონების შემცველი კონტრაცეფციული ტაბლეტების გაყიდვაზე ნებართვის გაცემას. ამის მიზეზად კი იმ საფრთხეს ასახელებენ, რომ ამ ტაბლეტების არსებობამ, შესაძლოა, გაზარდოს ადამიანის იმუნოდეფიციტის სინდრომის გავრცელება იაპონიაში [30].
ზოგიერთ გამოკვლევაში გამოთქმული იყო ვარაუდი, რომ ჩასახვის საწინააღმდეგო  ტაბლეტების შედგენილობაში შემავალ ჰორმონებს იმუნური მექანიზმის შეცვლა შეუძლიათ. „ამ ზემოქმედებებს მსგავსი ბუნება გააჩნიათ, მაგრამ უფრო ნაკლებად არიან გამოხატული, ვიდრე ისინი, რომლებიც ორსულობასთან ასოცირდებიან… პერსპექტიულმა გამოკვლევებმა აჩვენეს იმ ანთებითი დაავადებებისა და ზოგიერთი სხვა დარღვევების ზრდა, რომელთაც, სავარუდოდ, იმუნური საფუძველი აქვთ“ [31]. გადაწყვეტილება იმ წამლების ხმარების შესახებ, რომელსაც თვით ადამიანის იმუნური სისტემის გამოწვევა შეუძლიათ თუნდაც ძალზე მცირე ხარისხით  – არ შეიძლება ადვილი მისაღები იყოს. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, თუ გავითვალისწინებთ, თუ ქალების როგორი კონტიგენტი სარგებლობს ორალური კონტრაცეპტივებით.
კონტრაცეფციული ტაბლეტები ხშირად ენიშნებათ ისეთ ახალგარზდა, სექსუალურად აქტიურ ქალებს, რომელთაც მრავარიცხოვანი სექსუალური პარტიორები შეიძლება ჰყავდეთ (ან რომელთა სექსუალურ პარტნიორებს თავად შეიძლება ჰქონდეთ სექსუალური ურთიერთობები სხვა ქალებთანაც). ისინი შეადგენენ ერთ-ერთ ისეთ ჯგუფს, რომელთაც სქესობრივი გადამდები დაავადებებით ან შიდს-ით დასნებოვნების ყველაზე მაღალი რისკია გააჩნიათ, და ამიტომაც მათთვის განსაკუთრებით აუცილებელია ისეთი კონტრაცეფციული საშუალების ამორჩევა, რომელიც მათ არა მარტო ორსულობისაგან დაიცავს. თანამედროვე სამყაროში ორალური კონტრაცეპტივი, შესაძლოა, რომ არც იყოს საუკეთესო ალტერნატივა.

სხვა გვერდითი ეფექტები

რამდენადაც კომბინირებული ორალური კონტრაცეპტივები ისეთ ჰორმონალურ ცვლილებებს იწვევენ, რომლებიც ორსულობის მდგომარეობის მსგავსია, მათი ზოგიერთი, ყველაზე ხშირად შემხვედრი გვერდითი ეფექტი სწორედ ორსულობას სიტუაციას წააგავს. ყველაზე გავრცელებული გვერდითი ეფექტებია: გულის რევის შეგრძნება, პირღებინება, თავის ტკივილი, სარძევე ჯირკვლებში ტკივილის შეგრძნება, სხეულის მასის ცვლილება, თრომბოზი, ლიბიდოს დაკარგვა, დეპრესია,  სახის კანის ჰიპერპიგმენტაცია (ქლოაზმა), მომატებული არტერიული წნევა, ღვიძლის ფუნქციების დარღვევა, ციკლის ადრეულ ეტაპზე მენსტრუალური სისხლის დანაკარგების შემცირება, მენსტრუაციული ციკლის გამოტოვება და (იშვიათად),  კანის მზის მიმართ მგრძნობელობის გაზრდა [34].
ორალური კონტრაცეპტივების მომხმარებელ ქალებში ძალზე გავრცელებულ გევრდითი ეფექტი დეპრესიაა.  დეპრესიაზე ჩივილები აქვთ მათაც, ვინც კომბინირებულ ორალური კონტრაცეპტივებს ღებულობენ, და აგრეთვე იმ ქალებსაც, რომლებიც სხვა ორალური კონტრაცეპტივებით სარგებლობენ [34a]. როგორც ჩანს, ხასიათის გაფუჭებასთან  განსაკუთრებით დაკავშირებულია ნორეთისტერონი [35]. თუმცა, ნორეთისტერონს პროგესტაგენური აქტიობის ყველაზე დაბალი რეიტინგი აქვს, და ამიტომაც ის ხშირად გამოიყენება, როგორც კომბინირებული ორალური კონტრაცეპტივის პროგესტაგენური კომპონენტი.

შესაძლო უპირატესობები

არსებობს იმის დამამტკიცებელი მონაცემები, რომ ორალური კონტრაცეპტივები არა მხოლოდ ეფექტური დამცველი საშუალებებია, არამედ ზიგიერთი სხვა უპირატესობანიც გააჩნიათ. მათ შორისაა პროგნოზირებადი მენტსტრუაციები სისხლის მცირე დანაკარგებით, ასევე სარძევე ჯირკვლებში ფიბრომებისა და კეთილთვისებიანი სიმსივნეების წარმოქმნის უფრო დაბალი რისკი [36]. ორალური კონტრაცეპტივების გამოყენება დაახლოებით 50%-ით ამცირებს მენჯის ორგანოების ანთებითი დაავადებების წარმოქმნის რისკს,  თუმცა ზოგი ფაქტი იმაზეც მეტყველებს, რომ ორალური კონტრაცეპტივების გამოყენება 3-4-ჯერ ზრდის ცერვიკალური ქლამიდიოზების ალბათობას [37]. საკვერცხეების იშვიათად შემხვედრი სიმსივნეები და ასევე ენდომეტრიუმის კიბო (საშვილოსნოს ღრუს ამომფენი ლორწოვანი გარსი) ორალური კონტრაცეპტივების მომხმარებელ ქალებში უფრო ნაკლებაა გავრცელებული [38]. იმ ქალებში კი, რომლებიც ორალური კონტრაცეპტივებს ღებულობდნენ მხოლოდ 6 თვის განმავლობაში, შემდგომში (ორალური კონტრაცეპტივების ხმარებიდან 15 წლის გასვლის შემდეგაც კი) საკვერცხეების კიბოს რისკი 40%-ით ნაკლებია. ისეთ ქალებში, რომლებიც ორალური კონტრაცეპტივებს 1 წელზე ნაკლებ დროის განმავლობაში ხმარობდნენ, ენდომეტრიუმის კიბოს განვითარების რისკი დაახლოებით 2-ჯერ დაბალია. ორივე შემთხვევაში, ყველაზე მაღალი დამცავი ეფექტი ისეთ ქალებში მიიღწევა, რომლებიც უნაყოფონი არიან და ცოტა შვილები ჰყავთ – ე. ი. იმ ჯგუფში, რომელიც, ჩვეულებრივ. ასეთი ტიპის სიმსივნური დაავადებების ყველაზე მაღალი რისკის ქვეშ იმყოფებიან [39].

უკუჩვენებები

კონტრაცეფციულ ტაბლეტებს არ უნდა იყენებდნენ ანამენეზში ტრომბოზისა და სიყვითლის მქონე ქალები; არც ისინი, ვინც ადრე დიეთისტილბესტროლს იღებდა; ვისაც ავადმყოფი ღვიძლი და ნამგლისებრუჯრედოვანი ანემია აქვს; ვისაც სისხლში ცხიმების მაღალი შემცველობა, საშვილოსნოსა და სარძევე ჯირკვლის კიბო, შაკიკი, არადიაგნოსტირებული ვაგინალური სისხლის დენა აწუხებს; ვისი მშობიარობაც ძლიერი ქავილის (პრურიტის) თანხლებით მიმდინარეობდა ან  ვინც პროგრესირებადი ოთოსკლეროზით (დაყრუების გამომწვევი დაავადება) არის დაავადებული. ორალური კონტრაცეპტივები არ უნდა იყვნენ პირველადი არჩევანის საშუალებები იმ ქალებისათვის, ვისაც სიმსუქნე, ქონის მომატება, დიაბეტი, მომატებული სისხლის წნევა, გულისა და თირკმელების დაავადებები, შაკიკის სუსტი შეტევები, ეპილეფსია, დეპრესია, ასთმა, გაბნეული სკლეროზი აწუსებს;  ეს კონტრაცეფციული საშუალებები არ უნდა გამოიყენონ, აგრეთვე ისეთმა ქალებმაც, ვინც კონტაქტურ ლიზნებს ატარებს, ეწევიან თამბაქოს, აქვთ ვარიკოზული ვენები, აგრეთვე 35 წელზე მეტ ასაკისა და მეძუძურმა ქალებმაც [40].

შესაბამისი ორალური კონტრაცეპტივების შერჩევა

ორალური კონტრაცეპტივების უფრო რაციონალური გამოყენების პირველი ნაბიჯია ისეთი ქალების შერჩევა, რომელთაც ამ საშუალებების სწორად და სათანადოდ გამოყენება შეუძლიათ. მეორე ნაბიჯია – თუ რომელი მათგანი უნდა გამოიყენონ. ახლა თითქმის ყველგან მთლიანად გაზიარებულია ის აზრი, რომ საუკეთესოა ისეთი ორალური კონტრაცეპტივები, რომლებიც სტეროიდების დაბალს დოზებს შეიცავენ.
„უსაფრთხო პატარა ორალური კონტრაცეპტივების (ე. ი. უფრო დაბალი დოზებით). მათში ეთინილესტრადიოლის (ეე) დოზა არ უნდა აღემატებოდეს 30-35 მიკროგრამს ამორჩეული პროგესტაგენის ასეთივე დაბალ დოზასთან  – რადგანაც ამ ორივე ჰორმონს შეუძლია არასასურველი ნივთიერებათა ცვლის ეფექტების გამოწვევა თავისი ეპიდემიოლოგიური შედეგებით. ესტროგენისა და  შერჩეული პროგესტაგენის დოზები უნდა უყოს კონკრეტული ქალისათვის მინიმალურად შეთვისებადი. უკნასკნელი მონაცემები იმაზე მიუთითებენ, რომ ასეთი პოლიტიკა ნამდვილად აქვეითებს ძირითადი გვერდითი ეფექტების რისკს. კლინიკური გამოცდილება აჩვენებს, რომ პატარ-პატარა გვერდითი ეფექტებს (მენსტრუალურ სისხლის დენებთან დაკავშირებულების გარდა) ასევე იშვიათად აქვთ ადგილი და რაც მთავარია, უფრო მსუბუქ ფორმებში“ [41].
მრავალჰორმონიანი პროგესტაგენიანი ორალური კონტრაცეპტივები „ესადაგებიან უფრო დიდი ასაკის პაციენტ ქალებს, რომელთათვისაც ესტროგენი, შესაძლოა, რისკის ფაქტორს წარმოადგენდეს, რომლებიც ბევრ თამბაქოს ეწევიან, და ასევე ისეთი ქალებისათვის, რომლებშიც ესტროგენი მძიმე გვდერდით მოვლენებს იწვევს“ [46]. რადგანაც მრავალჰორმონიანი პროგესტაგენიანი ორალური კონტრაცეპტივები არ მოქმედებენ ქალის რძის რაოდენობაზე, და როგორც იქნა ნაჩვენები, ჰორმონის მხოლოდ ძალზე მცირე რაოდენობა ხვდება რძეში, მრავალჰორმონიანი პროგესტაგენიანი ორალური კონტრაცეპტივები ფართოდ გამოიყენება იმ ქალების მიერ, რომლებიც ახალშობილებს ძუძუთი კვებავენ [47]. თუმცა, რადგანაც  ჰორმონებს შეუძლიათ გავლენა იქონიონ ახალშობილის ენდოკრინულ ბალანსზე [47a], და ასეთი ზემოქმედების გრძელვადიანი შედეგები უცნობია, ძუძუთი კვების პერიოდში სასურველია კონტრაცეფციის არაჰორმონალური ფორმის გამოყენება.
დამოუკიდებლად იმისა, თუ რომელი ორალური კონტრაცეპტივი გამოიყენება. „პაციენტი ქალებისათვის აუცილებლობას წარმოადგენს სიტუაციის პერიოდული შეფასება, გვერდით ეფექტებთან ერთად“ [48]. ამერიკის სამედიცინო ასოციაციის თანახმად, „აუცილებელია ორალური კონტრაცეპტივების მომხმარებელ ქალებზე რეგულარული დაკვირვებების ჩატარება. სისხლის წნევა უნდა გაიზომოს ყოველ ნახევარ წელიწადში ერთხელ, ხოლო წელიწადში ერთხელ მათ უნდა ჩაუტარდეთ ფიზიკური შემოწმება, შარდის ანალიზის, ღვიძლის პალპაციის, სარძევე ჯირკვლებისა და  მენჯის ორგანოების დათვალიერების ჩათვლით. ეს ქალები უნდა დარწმუნდნენ სარძევე ჯირკვლების ყოველთვიური დამოუკიდებელი შემოწმების აუცილებლობაში“ [49].

ლიტერატურა: MIMS Africa (июль 1991), MIMS Caribbean (январь 1991), MIMS Middle East (июнь 1990), QIMP (Пакистан, март-август 1990).

სამოქმედო რეკომენდაციები

1. მთავრობებმა უნდა ჩაატარონ თავიანთი ქვეყნების ბაზარზე ორალური კონტრაცეპტივების რევიზია პროდუქტების შემცირების მიზნით, უამრავი იმ რეკომენდაციების გათვალისწინებით, რომ უფრო უსაფრთხოა სტეროოდების დაბალი დოზებით შემცველი ტაბლეტები.
2. ქალებს უნდა მიეწოდოთ ობიექტური ინფორმაცია, სადაც სედარებული იქნება კონტრაცეფციის არსებული სხვადასხვა მეთოდების ნაკლი და უპირატესობები.  თუ არჩევანი კეთდება ორალური კონტრაცეპტივის სასარგებლოდ, მაშინ უნდა არსებობდეს მკაფიო ინსტრუქციები მათი სათანადო და შესაბამისი გამოყენების შესახებ, რეგულარული სამედიცინო გამოკვლევების აუცილებლობის ჩათვლით.
3. იმ ადგილებში, სადაც ორალური კონტრაცეპტივების გავრცელება ოჯახის დაგეგმვის პროგრამების ნაწილია, აუცილებელია ადეკვატური სამედიცინო მოწყობილობებით უზრუნველყოფა და სამედიცინო მუშაკების მომზადება, რათა მათ შეეძლოთ ორალური კონტრაცეპტივების გაცემამდე ყველა აუცილებელი ტესტის ჩატარება, და რომ შესაძლებელი იყოს შემდგომი სამედიცინო მომსახურეობა.
4. ფარმაცევტულმა ფირმებმა უნდა შეწყვიტონ სტეროიდების მაღალი დოზებისა და პროგესტაგენების გადამეტებული რაოდენობით შემცველი ორალური კონტრაცეპტივების წარმოება და მარკეტინგი.
5. აუცილებელია ორალური კონტრაცეპტივების მოხმარების გრძელვადიანი ეფექტების გამოსაკვლევი სამუშაოების გაგრძელება, განსაკუთრებით კი მათი იმ ქალებზე ზემოქმედების შესახებ, რომლებიც ორალური კონტრაცეპტივების მიღებას ადრეულ ასაკში იწყებენ ან ხმარობენ მათ მრავალი წლის განმავლობაში.

ლიტერატურა

1.Gilman, A.G., Rail, T.W., Nies, A.S., and Taylor, P. (eds), Goodman and Gilman’s The Pharmacological Basis of Therapeutics, New York, Pergamon Press, (8th edn) 1990, p1402.
2.Berer, M., “Contraception”, chapter 15 in: Phillips, A., Rakusen, J. (eds) and the Boston Women’s Health Collective, The New Our Bodies, Ourselves (2nd UK edition), London, Penguin Books, 1989, p290.
3.LaCheen, C., “Population control and the pharmaceutical industry”, in: McDonnell, K. (ed.), Adverse Effects: Women and the Pharmaceutical Industry, Penang, IOCU, 1986, pl08.
4.Wharton, C. and Blackburn, R., “Lower-dose pills”, Population Reports, Series A, No 7, Baltimore, Johns Hopkins University, Nov 1988, p1.
5.Anon., “ОС needs in developing countries”, Scrip, No 1696, 28 Feb 1992, p21.
6.Anon., “Sobering AG’s prospects”, Scrip, No 1500, 28 Mar 1990, p1O.
7.Milne, R. and Vessey, M., “The pill and mortality – an overview”, Journal of Public Health Medicine, Vol 14, No 1,1992, pp9-16.
8.Anon., “US use of OCs at highest level since 1975”, Scrip, No 1653, 20 Sep 1991, p28.
9.Anon., The US Market for Selected Products Associated with Fertility & Infertility, New York, Frost & Sullivan, 1991.
10.Anon., “Decline of oral contraceptive use in Mexico”, Scrip, No 1684, 17 Jan 1992, p20.
11.Wharton and Blackburn, 1988, op cit, p12.
12.Ibid, p13.
13.Finger, W.R., “Using oral contraceptives correctly: progress on package instructions”, Network, Vol 12, No 2, Sep 1991, pp14-17 and 27; Potter, L.S., “Oral contraceptive compliance and its role in the effectiveness of the method”, chapter 16 in: Caramer,J.A. and Spilker, B. (eds), Patient Compliance in Medical Practice and Clinical Trials, New York, Raven Press, 1991, pp195-207.
13a.Guillebaud, J., The Pill, Oxford University Press, (4th edn) 1991, pp58-65 and 209-14.
14.Gilmer, M.D.G., “Metabolic effects of combined oral contraceptives”, chapter 2 in: Filshie, M. and Guillebaud, J. (eds), Contraception: Science and Practice, London, Butterwonh-Heinemann, 1989, pp31-2.
15.Guillebaud, J., op cit, p70.
16.Guillebaud, J., Contraception: у our questions answered, London, Churchill Livingstone, (revised edn) 1991, pp102-3 and 117.
17.Pike, M.C., Henderson, B.E., et al, “Breast cancer in young women and use of oral contraceptives: possible modifying effect of formulation and age at use”; and Vessey, M.P., Lawless, M., et al, “Neoplasia of the cervix uteri and contraception: a possible adverse effect of the pill”, Lancet, No 8356, 22 Oct 1983, pp926-30 and 930-4.
18.UK National Case-control Study Group, “Oral contraceptive use and breast cancer risk in young women”, Lancet, No 8645, 6 May 1989, pp973-82.
19.Romieu, I., Willett, W.C., et al, “Prospective study of oral contraceptive use and risk of breast cancer in women”, Journal of the National Cancer Institute, Vol 81, No 17, 6 Sep 1989, pp1313-21.
20.Wingo, P.A., Lee, N.C., et al, “Age-specific differences in the relationship between oral contraceptive use and breast cancer”, Obstetrics and Gynecology, Vol 78, No 2, Aug 1991, pp161-70.
21.Staffa, J.A., Newschaffer, C.J.,et al, “Progestins and breast cancer: an epidemiologic review”, Fertility and Sterility, Vol 57, No 3, Mar 1992, pp473-91.
22.Harlap, S., “Oral contraceptives and breast cancer: cause and effect?”, Journal of Reproductive Medicine, Vol 36, No 5, May 1991, pp374-95.
23.Thomas, D.B., “Oral contraceptives and breast cancer: review of the epidemiologic literature”, Contraception, Vol 43, No 6, Jun 1991, pp597-642.
24.Szarewski, A. and Guillebaud, J., “Contraception: current state of the art”, British Medical Journal, Vol 302, 25 May 1991, pp1224-6.
25.McPherson, К., “Combined progestin and estrogen (oral) and other forms of hormonal contraception”, Current Opinion in Obstetrics and Gynecology, Vol 3, 1991, pp486-90.
26.Djerassi, С., “The bitter pill”, Science, Vol 245, 28 Jul 1989, pp356-60.
27.Vessey, M.P., “Oral contraception and cancer”, chapter 4 in: Pilshie and Guillebaud, 1989, op cit, p63.
28.Thomas, D.B., “The WHO Collaborative Study of Neoplasia and Steroid Contraceptives: the influence of combined oral contraceptives on risk of neoplasms in developing and developed countries”, Contraception, Vol 43, No 6, June 1991, pp695-710.
29.Guillebaud, 1991, Contraception, op cit, p43.
30.Arron., “Japan’s wait for low dose ‘pill”, Lancet, Vol 339, 4 Apr 1992, p865.
31.Guillebaud, 1991, Contraception, op cit, p152.
32.Vessey, 1989, op cit, pp63-4; Hsing, A.W., Hoover, R.N., et al, “Oral contraceptive use and primary liver cancer among young women”, Cancer Causes and Control, Vol 3, 1992, pp43-8.
33.AMA, Drug Evaluations, Philadelphia, W.B. Saunders Co., (6th edn) 1986, p724.
34.Parish, P., Medicines: a guide for everybody, London, Penguin (6th edn, revised), 1989, p247.
34a.BMA and the Royal Pharmaceutical Society of Great Britain, British National Formulary, London, BMA and The Pharmaceutical Press, No 23, Mar 1992, pp23\83 and 286.
35.Ibid, p240.
36.Berer, 1989, op cit, p292.
37.Drife, J., “Complications of combined oral contraception”, chapter 3 in: Filshie and Guillebaud, 1989, op cit, p45.
38.Petitti, D.B. andPorterfield, D., “Worldwide variations in the lifetime probability of reproductive cancer in women: implications of best-case, worst-case and likely-case assumptions about the effect of oral contraceptive use”, Contraception, Vol 45, No 2, Feb 1992, pp93-104.
39.Mishell Jr, D.R., “Contraception”, New England Journal of Medicine, Vol 320, No 12, 23 Mar 1989, pp777-87.
40.Parish, 1989, op cit, p247.
41.Guillebaud, 1991, Contraception, op cit, p120.
42.AMA, 1986, op cit, p720.
43.Mishell, 1989, op cit, pp777-87.
44.Anon., “PDA warns ОС manufacturers”, Scrip, No 1630, 3 Jul 1991, p18.
45.von Eickstedt, K.-W., “Sex hormones and related compounds including hormonal contraceptives”, chapter 42 in: Dukes, M.N.G. and Beeley, L., (eds), Side Effects of Drugs Annual 14, Amsterdam, Elsevier, 1990, p349.
46.BMA and the Royal Pharmaceutical Society of Great Britain, 1992, op cit, p285.
47.Guillebaud, 1991, The Pill, op cit, p222.
47a.Lewis, P.J. and Hurden, E.L., “Breast feeding and drug treatment”, in Hawkms,D.F. (ed.), Drugs and Pregnancy, London, Churchill Livingstone, (2nd edn) 1987, pp304-32.
48.Gilman, Rail, et al, 1990, op cit, p1409.
49.AMA, 1986, op cit, p723.
50.LaCheen, 1986, op cit, p108.
51.Guillebaud, 1991, Contraception, op cit, p127.
52.BMA and the Royal Pharmaceutical Society of Great Britain, 1992, op cit, p284.
53.Wharton, Blackburn, 1988, op cit, p9.