პროსტატა – ორგანოთა პათოლოგიები, კვლევის მეთოდები (3)

ორგანოთა პათოლოგიები, კვლევის მეთოდები

დასაწყისი იხ. >>>

სიმსივნეები
წინამდებარე ჯირკვალში გვხვდება კეთილთვისებიანი და ავთვისებიანი სიმსივნეები. კეთილთვისებიან სიმსივნეებს მიეკუთვნება წინამდებარე ჯირკვლის ადენომა, რომელიც გამოდის ჯირკვლის კრანიალური ნაწილიდან. ავთვისებიანი სიმსივნეებიდან უხშირესად გვხვდება წინამდებარე ჯირკვლის კიბო, იშვიათად სარკომა.

წინამდებარე ჯირკვლის კიბო ჩვეულებრივ გვხვდება 50 წელს გადაცილებულ პირებში და შეადგენს მამაკაცებში ყველა ავთვისებიანი წარმონაქმნების დაახლოებით 5%-ს. ეტიოლოგიაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ენდოკრინული ბალანსის დარღვევას. ცნობილია, რომ წინამდებარე ჯირკვლის ქსოვილების ჰორმონული მგრძნობელობის ცვლილების და ენდორკინული სისტემაში გადახრების (მაგ., ხანშიშესულ ასაკში) დროს სასქესო ჰორმონებმა შესაძლოა იმოქმედონ როგორც ონკოგენურმა ნივთიერებებმა.

წინამდებარე ჯირკვლის ენდოკრინული მგრძნობელობის შესწავლის შედეგად მასში გამოყოფილ იქნა ორი სხვადასხვა ჰორმონულ-დამოკიდებული ზონა: კრანიალური და კაუდალური. კიბო ჩვეულებრივ ვითარდება წინამდებარე ჯირკვლის კაუდალურ ნაწილში. დაავადების ადრეულ სტადიებზე შესაძლებებლია სიმსივნის მულტიცენტრული ზრდაც. ჩამოყალიბებული მულტიცენტრული სიმსივნური კვანძები შემდგომში წარმოადგენენ ერთიან სიმსივნეს. მან შეიძლება დააზიანოს როგორც ჯირკვლის ნაწილი, ასევე მთელი წინამდებარე ჯირკვალი, ჩაიზარდოს წინამდებარე ჯირკვლის კაფსულაში და გვერდით მდებარე ორგანოებში.წინამდებარე ჯირკვლის კიბოს დამახასიათებელ თავისებურებას წარმოადგენს ძვლოვან სისტემაში მეტასტაზირება. მეტასტაზები ჩვეულებრივ ლოკალიზებულნი არიან მენჯის ძვლებში და ხერხემლის თეძო-გავის ნაწილებში. იშვიათად ზიანდება ხერხემლის კისრის და გულმკერდის ნაწილები, ნეკნები, თავის ქალა, ბარძაყის ყელი. საკმაოდ ხშირია მენჯის ლიმფური კვანძების მეტასტაზური დაზიანება, იშვიათად ზიანდება საზარდულის ლიმფური კვანძები.
წინამდებარე ჯირკვლის კიბოს არსებული მორფოლოგიური ფორმების კლასიფიკაციებიდან ყველაზე გავრცელებულია ვ. ვ. ბიალიკის (1977) კლასიფიკაცია, რომლის მიხედვითაც განასხვავებენ დიფერენცირებულ, ნაკლებად დიფერენცირებულ, არადიფერენცირებულ და არაკლასიფიცირებულ ფორმებს. დიფერენცირებულ ფორმებს მიეკუთვნებიან მსხვილუჯრედოვანი ადენოკარცინომა, ღიაუჯრედოვანი ტუბულოალვეოლური კიბო, მუქუჯრედოვანი ტუბულოალვეოლური კიბო, კრიბროზული კიბო, ლორწმაპროდუცირებელი ადენოკარცინომა, გარდამავალ-უჯრედოვანი და ბრტყელუჯრედოვანი კიბო. ნაკლებად დიფერენცირებულ ფორმებს მიეკუთვნებიან ანაპლაზური ადენოკარცინომა, სოლიდური და სკიროზული კიბო; არადიფერენცირებულებს – წვრილუჯრედოვანი და პოლიმორფულ-უჯრედოვანი კიბო.

50 წლის ასაკის ზემოთ, წინამდებარე ჯირკვლის მორფოლოგიური გამოკვლევისას შესაძლოა გამოვლინდეს ე.წ. ლატენტური კიბო, ამასთან, ლატენტური პერიოდი შეიძლება გაგრძელდეს 20 წელზე მეტ ხანს.
წინამდებარე ჯირკვლის კიბო ხანგრძლივი დროის განმავლობაში უსიმპტომოდ მიმდინარეობს. საწყისი სტადიის დადგენა ხდება მხოლოდ პროფილაქტიკური შემოწმების ან შემთხვევით, სხვა დაავადების გამო ჩატარებული გამოკვლევის დროს. მეტასტაზების ჩამოყალიბებამდე ავადმყოფები ძირითადად უჩივიან შარდის გამოყოფის დარღვევებს. ხშირად კლინიკური სიმპტომატიკა განპირობებულია კიბოს ჩაზრდით მეზობელ ორგანოებში და ქსოვილებში, აგრეთვე მეტასტაზების განვითარებით.
დაავადების სტადიის დახასიათების მიზნით გამოიყენება TNM სისტემის საერთაშორისო კლინიკური კლასიფიკაცია: T1_ სიმსივნეს უკავია წინამდებარე ჯირკვლის ნახევარზე ნაკლები და გარშემორტყმულია ნორმალური ქსოვილით, T2 _ სიმსივნეს უკავია წინამდებარე ჯირკვლის ნახევარზე მეტი, თუმცა არ იწვევს მის გადიდებას და დეფორმაციას, T3 _ სიმსივნე იწვევს წინამდებარე ჯირკვლის გადიდებას ან დეფორმაციას, მაგრამ არ სცდება მის ფარგლებს, T4 _ ხდება სიმსივნის ჩაზრდა გარშემო ქსოვილებში ან ორგანოებში; N0 _ რეგიონული ლიმფური კვანძების დაზიანების ნიშნები არ არის, N1 _ ზიანდება თეძოს, იშვიათად საზარდულის ლიმფური კვანძები, Nx _ რეგიონული ლიმფური კვანძების მდგომარეობის შეფასება შეუძლებელია; M0 _ კლინიკურად და რენტგენოლოგიურად შორეული მეტასტაზები არ ვლინდება, M1 _ მეტასტაზები ძვლებში, M2 _ შორეული მეტასტაზები სხვა ორგანოებში.
წინამდებარე ჯირკვლის კიბოს დიაგნოსტიკა ეფუძნება დიაგნოსტიკური მეთოდების ფართო არსენალის გამოყენებას, მათ შორის გამოკვლევის ბიოქიმიურ, რადიოლოგიურ, რენტგენოლოგიურ, ულტრაბგერით, ციტოლოგიურ და მორფოლოგიურ მეთოდებს. გამოკვლევის ძირითად მეთოდს წარმოადგენს თითით რექტალური გამოკვლევა, რაც საშუალებას იძლევა ეჭვი მივიტანოთ წინამდებარე ჯირკვლის კიბოზე, და მისი ბიოფსია.

მკურნალობის მეთოდების შერჩევა და მათი გამოყენების თანმიმდევრობა დამოკიდებულია დაავადების სტადიაზე, ავადმყოფის ზოგად მდგომარეობაზე და ამა თუ იმ ზემოქმედების მიმართ სიმსივნის მგრძნობელობაზე. T1-2 სტადიის დაავადების და შორეული მეტასტაზების არარსებობის შემთხვევაში ნაჩვენებია რადიკალური ოპერაცია – პროსტატექტომია, რის შემდეგაც ტარდება ესტროგენოთერაპიის კურსი. ლიმფურ კვანძებში მეტასტაზების აღმოჩენის და მათი ნაწილობრივ ან სრული მოცილების შემთხვევაში, ესტროგენოთერაპიის პარალელურად, ნაჩვენებია კასტრაცია. T3 სტადიის დროს მკურნალობას იწყებენ კასტრაციით და ესტროგენოთერაპიით. პირველადი სიმსივნის დაპატარავების და საერთო უკუჩვენებების არარსებობის შემთხვევაში, კეთდება რადიკალური პროსტატექტომია და შემდეგ გრძელდება ესტროგენოთერაპია. შორეული მეტასტაზების გამოვლენის ან სიმსივნური პროცესის მნიშვნელოვანი გავრცელების დროს ნაჩვენებია კასტრაცია და ესტროგენოთერაპია. იმ შემთხვევებში, როდესაც წინამდებარე ჯირკვლის კიბოს თან სდევს შარდის გამოყოფის დარღვევები, მკურნალობის სხვა მეთოდებთან ერთად გამოიყენება ჯირკვლის ტრანსურეთრული ელექტრორეზექცია ან კრიოდესტრუქცია.
სხივური თერაპია, როგორც მკურნალობის დამოუკიდებელი მეთოდი, ნაჩვენებია წინამდებარე ჯირკვლის კიბოს T2-3 სტადიის დროს, აგრეთვე არარადიკალური ოპერაციის შემდეგ და სიმპტომური მკურნალობის მიზნით შორეული მეტასტაზების არსებობის შემთხვევაში. უკუჩვენებებია: სიმსივნის ჩაზრდა შარდის ბუშტში და სწორ ნაწლავში, ზეწოლა ორივე შარდსადენზე, მეტასტაზები პარააორტალურ ლიმფურ კვანძებში, ნაწლავების და შარდგამომყოფი გზების ქრონიკული ანთებითი დაავადებები, მძიმე სომატური დაავადებები.
ქსოვილშიდა სხივური თერაპია I125 და Au198-ის გრანულებით, როგორც დამოუკიდებელი მეთოდი, გამოიყენება კაფსულის ფარგლებში არსებული სიმსივნის დროს, ან დისტანციურ დასხივებასთან კომბინაციაში. მაიონიზირებელი გამოსხივების წყაროების იმპლანტაციას აწარმოებენ ოპერაციის მსვლელობაში.
პროგნოზი დამოკიდებულია დაავადების სტადიაზე, სიმსივნის ფორმაზე, ავადმყოფის ასაკსა და ჩატარებულ მკურნალობაზე. ადეკვატური მკურნალობის შედეგად, არც თუ იშვიათად, შესაძლებელია საკმაოდ ხანგრძლივი რემისიის მიღწევა. 50 წლამდე ასაკის პირებში, რომლებსაც არ აქვთ ჩატარებული რადიკალურ ოპერაცია, პროგნოზი საკმაოდ არაკეთილსაიმედოა, რამეთუ მათ ძალიან მალე უვითარდებათ რეზისტენტობა ესტროგენოთერაპიის მიმართ.
წინამდებარე ჯირკვლის კიბოთი დაავადებულების მკურნალობის შედეგების საერთო შეფასებიდან ჩანს, რომ ორქექტომიის და ესტროგენოთერაპიის შემდეგ, 3 წელზე მეტ ხანს ცოცხლობს ავადმყოფთა 20-60%. დაავადების ადრეულ სტადიებზე ჩატარებული კომბინირებული თერაპია ზრდის ავადმყოფთა სიცოცხლის ხანგრძლივობას. მკურნალობის გარეშე ავადმყოფები იღუპებიან დაავადების პირველი ნიშნების გამოვლინებიდან 1 წლის განმავლობაში.

წინამდებარე ჯირკვლის სარკომა იშვიათი დაავადებაა და შეადგენს აღნიშნული ორგანოს ავთვისებიანი ახალწარმონაქმნების 0,1-0,5%. წინამდებარე ჯირკვლის კიბოსგან განსხვავებით, სარკომა უხშირესად ახალგაზრდა ასაკში გვხვდება.
წინამდებარე ჯირკვლის სარკომა ძირითადად წარმოიქმნება შემაერთებელქსოვილოვანი (თითისტარისებრუჯრედოვანი და მრგვალუჯრედოვანი ფიბროსარკომები), კუნთოვანი (მიოსარკომა) და ლიმფოიდური (ლიმფოსარკომა) ელემენტებისგან. გაცილებით იშვიათად გვხვდება პოლიმორფულუჯრედოვანი ანგიოსარკომები, მიქსოსარკომა, ნევროგენული ფიბროსარკომა და ფიბრომიოსარკომა.

დაავადება მიმდინარეობს სწრაფად და ავთვისებიანად. სიმპტომები ჩნდება მხოლოდ მას შემდეგ, რაც სიმსივნე მიაღწევს მნიშვნელოვან ზომებს ან იგი იწყებს გავრცელებას მეზობელ ორგანოებსა და ქსოვილებზე. შარდსადენის უკანა ნაწილზე და შარდის ბუშტის ყელზე ზეწოლისას ირღვევა შარდის გამოყოფა, ანურიის განვითარებამდეც კი; სიმსივნის შარდის ბუშტში ჩაზრდას თან ახლავს ჰემატურია, გახშირებული და მტკივნეული შარდვა; შარდსაწვეთებზე სიმსივნის ზეწოლა იწვევს ჰიდროურეთრონეფროზის, პიელონეფრიტის, თირკმლის უკმარისობის განვითარებას; სარკომის სწორ ნაწლავში ჩაზრდა გამოიხატება დეფეკაციის დარღვევით, ნაწლავური გაუვალობის ჩამოყალიბებამდეც კი. მეტასტაზები ვლინდება თეძოს, ჯორჯლის და წელის ლიმფურ კვანძებში, აგრეთვე ძვლებში, ღვიძლში, თირკმლებში, თირკმელზედა ჯირკვლებში.
დიაგნოსტიკა ეფუძნება კომპლექსური გამოკვლევის შედეგებს. თითით რექტალური გამოკვლევისას ისინჯება უსწორმასწორო კონტურების, გადიდებული წინამდებარე ჯირკვალი ხორკლიანი ზედაპირით, ზოგჯერ დარბილების უბნებით. ზოგიერთ შემთხვევაში აღინიშნება მენჯის უჯრედისის ინფილტრაცია, პროცესის გავრცელება მეზობელ ორგანოებზე. ცისტოსკოპიით შეიძლება გამოვლინდეს წინამდებარე ჯირკვლის სარკომის ჩაზრდა შარდის ბუშტში. ცისტოგრაფიით დგინდება შარდის ბუშტის ყელის დეფორმაცია, მიმდებარე მიდამოს ინფილტრაცია, რაც ცვლის შარდის ბუშტის მდებარეობას და მის ქვედა კონტურს. ცისტოსკოპიის დროს, ორმაგი კონტრასტირებით, შეიძლება გამოჩნდეს ავსების დეფექტი შარდის ბუშტის ქვედა კონტურზე. დიაგნოსტიკისთვის გამოიყენება ულტრაბგერითი გამოკვლევა და კომპიუტერული ტომოგრაფია, ხდება ბიოფსიური მასალის მორფოლოგიური გამოკვლევა.
მკურნალობა დამოკიდებულია დაავადების სტადიაზე. ოპერაციული ჩარევა (ტოტალური პროსტატექტომია) შეიძლება ეფექტური იყოს მხოლოდ დაავადების საწყის სტადიაში. უფრო შორსწასულ შემთხვევებში რადიკალური ოპერაცია შეუძლებელია. კიბოსგან განსხვავებით, წინამდებარე ჯირკვლის სარკომის დროს ჰორმონული მკურნალობა და სხივური თერაპია არაეფექტურია. აქედან გამომდინარე მიმართავენ პალიატიურ ოპერაციებს და სიმპტომურ მკურნალობას.
პროგნოზი ძალიან არაკეთილსაიმედოა.

ბავშვებში წინამდებარე ჯირკვლის სიმსივნეები ძალიან იშვითია. აღწერილია კეთილთვისებიანი სიმსივნის (ლეიომიომა) და კიბოს ერთეული შემთხვევები. ბავშვებში, ზოგჯერ ახალშობილებშიც კი, ძირითადად გვხვდება წინამდებარე ჯირკვლის სარკომა. სიმსივნე სწრაფად იზრდება მეზობელ ორგანოებში და ქსოვილებში. შორსწასულ შემთხვევებში სიმსივნური ინფილტრატი მოიცავს მთელ მცირე მენჯს. თითით რექტალური გამოკვლევის დროს ისინჯება ხორკლიანი წარმონაქმნი, არამკაფიო კონტურებით, შედარებით რბილი კონსისტენციის და დარბილების კერებით, რომლებიც მოგვაგონებენ აბსცედირების ფოკუსებს. სიმსივნე განიცდის ძალიან სწრაფ მეტასტაზირებას რეგიონალურ ლიმფურ კვანძებში, ძვლებში, ღვიძლში, თირკმლებში, ფილტვებში. დროული ანუ ადრეული დიაგნოსტიკა გაძნელებულია იმით, რომ საწყის სტადიაში სიმსივნე განლაგებულია წინამდებარე ჯირკვლის ქსოვილში და ამიტომ ძნელად მისაწვდომია პალპაციისთვის. დიაგნოზი ეფუძნება წინამდებარე ჯირკვლის ბიოფსიის მონაცემებს.
მკურნალობა ოპერაციული და შესაძლებელია მხოლოდ დაავადების საწყისს სტადიაში. წინამდებარე ჯირკვალთან ერთად აცილებენ შარდის ბუშტს და სწორი ნაწლავის ნაწილს. ხდება შარდსადენების გადანერგვა სიგმოიდურ ნაწლავში. ჰორმონული და სხივური თერაპია მყარ ეფექტს არ იძლევა. უხშირესად გამოიყენება სიმპტომური მკურნალობა და პალიატიური ოპერაციები (ეპიცისტოსტომია შარდის შეკავების შემდეგ და სხ.).

ოპერაციები
ტოპოგრაფიულ-ანატომიური თავისებურებები, პათოლოგიური პროცესის ხასიათი და ოპერაციული მკურნალობის მოცულობა განსაზღვრავენ წინამდებარე ჯირკვლისადმი ოპერაციულ მიდგომას: შარდის ბუშტიდან, სიმფიზის უკნიდან, შორისის მიდამოდან, ტრანსურეთრალურად, ტრანსრექტალურად, იშიორექტალურად და მათი განსხვავებული კომბინაციები, მაგ. შარდის ბუშტ-ურეთრული.

ოპერაციებიდან ყველაზე ხშირად აკეთებენ ადენომექტომიას, იშვიათად, ჩვეულებრივ წინამდებარე ჯირკვლის კიბოს, სარკომის და გამოხატული ტრავმული დაზიანებების დროს – პროსტატექტომიას. რადიკალური, გაფართოებული ან ტოტალური პროსტატექტომიის დროს წინამდებარე ჯირკვალთან ერთად აცილებენ სათესლე ბუშტუკებს, შარდსადენის წინამდებარე ნაწილს, შარდის ბუშტის ყელს და მიმდებარე უჯრედისს.
პროსტატოტომია – წინამდებარე ჯირკვლის გაკვეთა, ნაჩვენებია აბსცესების გახსნის, კენჭების ან უცხო სხეულების მოცილების დროს. აბსცესის გახნამდე ხდება წინამდებარე ჯირკვლის ფლუქტუაციური უბნის პუნქცია. ჯირკვლის გაკვეთა ხორციელდება ტრანსრექტალური მიდგომით, თუკი ჩირქგროვა განლაგებულია წინამდებარე ჯირკვლის ზედა-უკანა ნაწილებში, ან შორისის მხრიდან მიდგომით – თუკი აბსცესი ლოკალიზებულია წინამდებარე ჯირკვლის წინა ან ქვედა ნაწილში. ჩირქგროვის ღრუს დრენირება ხორციელდება რეზინის მილით, ხოლო მასში შეყავთ ანტისეპტიკები ან ანტიბიოტიკები. ერთეული ტუბერკულოზური კავერნების არსებობის შემთხვევაში, ზოგჯერ, შესაძლებელია გაკეთდეს კავერნოტომია – წინამდებარე ჯირკვლის კავერნების გახსნა, სანაცია და დრენირება. თუმცა იმის გათვალისწინებით, რომ სავარაუდოა ინფექციის გავრცელება, განსაკუთრებით პოლიკავერნოზული დაზიანებების დროს, ჩვეულებრივ მიმართავენ პროსტატექტომიას. დიდი გავრცელება ჰპოვა წინამდებარე ჯირკვლის ტრანსურეთრულმა ელექტრორეზექციამ, რომელიც გამოიყენება პათოლოგიურად შეცვლილი ქსოვილების მოცილების მიზნით, წინამდებარე ჯირკვლის კიბოს და ადენომის დროს. აღნიშნული მეთოდით შესაძლებელია კენჭების მოცილება და წინამდებარე ჯირკვლის აბსცესის გახსნა შარდსადენიდან.

წინამდებარე ჯირკვლის ადენომისა და ავთვისებიანი სიმსივნეების დროს, მძიმე ავადმყოფებში, გამოიყენება წინამდებარე ჯირკვლის კრიოდესტრუქცია ურეთრაში შეყვანილი სპეციალური ინსტრუმენტის დახმარებით, ან ხდება შარდის ბუშტის სტომის ფორმირება.


პოსტი წარმოადგენს, ლალი დათეშიძისა და არჩილ შენგელიას სამედიცინო ენციკლოპედიის ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია.

  • გაფრთხილება
  • წყაროები: 1. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით. 2. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა.  ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.

.