ჩანაცვლებითი ჰორმონული თერაპია

 ”პრობლემური წამლები” . ენდრიუ ჩეტლი

მენოპაუზა – ეს დაავადება არ არის

მიუხედავად იმისა, ამჯობინა თუ არა ქალმა შვილების ყოლა, მენოპაუზით დგება მის ცხოვრებაში ისეთი გარდამავალი ეტაპი, როდესაც მთავრდება მისი რეპროდუქციული ასაკი. იმისდა მიხედვით, თუ ქალი როგორც ხვდება და განიცდის მენოპაუზას, განისაზღვრება მისი და საზოგადოების დამოკიდებულება ქალების დაბერების მიმართ, ასევე მისი სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის მასშტაბი და ხარისხი [9].  „მენოპაუზა – ეა არის არა დაავადება, არამედ სიცოცხლის ციკლში გარდამავალი პერიოდი“ – თვლის სამედიცინო ანთროპოლოგი მარგარეტ ლოკი [10]. ქალების უმრავლესობაში ის მინიმალური დისკომფორტით ან სამედიცინო ჩარევის მოთხოვნილებით მიმდინარეობს [11].
თუმცა, ზოგიერთმა ქალმა, მენოპაუზის დარღვევის დროს, შესაძლოა სხვადასხვა სიმპტომები განიცადოს: სიცხის შეგრძნება (ეგრეთ წოდებული „ტალღები“), ოფლიანობა, ძილის დარღვევები, გუნება-განწყობის უმიზეზო ცვლილებები, ვაგინალური სიმშრალე. „ტალღები“ და ვაგინალური სიმშრალე, შესაძლოა, რომ პირდაპირ იყვნენ დაკავშირებული ჰორმონების დონის ცვლილებებთან. და ამიტომაც, ჰორმონალური პრეპარატების დამამზადებელი ფირმები წინ სწევდნენ ესტროგენის გამოყენებას ისეთ სიტუაციაში, რომელსაც მენოპაუზის დროს „დეფიციტის მდგომარეობა“ ეწოდა [21]. ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის მთელი კონცეფცია, თავისთავად, სარეკლამო ტრიუკს წარმოადგენს. ჰორმონები არ დაკარგულან – და მათი ჩანაცვლება საჭიროებას არ წარმოადგენს. სინამდვილეში, არსებობს დასახელებული სიმპტომების მკურნალობის სხვა ვარიანტები (როგორც ეს ჩარჩოში ჩასმული ტექსტიდან ჩანს).

არამედიკამენტური მეთოდები კლიმაქტერული სიმპტომების დროს

  • თამბაქოს წევისათვის თავის დანებება;
  • ალკოჰოლისა და კოფეინის მოხმარების შემცირება;
  • წონის მარეგულიერებელი ფიზიკური ვარჯიშები (სიარული, ველოსიპედით სეირნობა, ტანის ზემოთა ნაწილების ვარჯიშები, აერობიკა, ვარჯიშები სახტუნაოთი, ძუნძულით სირბილი);
  • კალციუმითა და D ვიტამინით მდიდარი რაციონი, ხილისა და ბოსტნეულის დიდი რაოდენობით;
  • რელაქსაციის მეთოდები, მედიტაცია, ან სტრესებისა და დეპრესიის შემამცირებელი მასაჟები;
  • მუდმისი სქესობრივი აქტიურობის შენარჩუნება (უძილობასთან და ვაგინალურ სიმშრალესთან საბრძოლველად);
  • ზეთოვან ან წყალში ხსნად ფუძეებზე დამზადებული ლუბრიკანტების (პრეზერვატივები) გამოყენება, ვაგინალური სიმშრალის შესამცირებლად;
  • მსუბუქი ტანსაცმლის რამდენიმე ფენის ან გასაშლელი მარაოს ხმარება, „ტალღების“ მოზღვავების დროს თავის უფრო კომფორტულად საგრძნობად.
  • მხარდაჭერის ჯგუფში გაწევრიანება.

ლიტერატურა:  Phillips, A., Rakusen, J. (eds) and the Boston Women’s Health Collective, The New Our Bodies, Ourselves (2nd UK edition), London, Penguin Books, 1989, pp454-9; National Women’s Health Network, Taking Hormones and Women’s Health: Choices, Risks, Benefits, Washington, 1989, pp6-7

გამოკვლევებმა ყოველგვარი ეჭვის გარეშე დაადასტურა, რომ მრავალჰორმონალური ესტროგენის (არაკომპენსირებული ესტროგენის) ხანგრძლივი მოხმარება 3-8-ჯერ ზრდის ენდომეტრიუმის კიბოს რისკს [14]. ამან გამოიწვია ესტროგენის პროგესტაგენთან კომბინირების პრაქტიკის დანერგვა, რომელიც, როგორც ვარაუდობენ, ანეიტრალებს არაკომპენსირებული ესტროგენის მოქმედებას [15]. თუმცა, კვლავინდებურად პასუხგაუცემელი რჩება კითხვები, თუ რა შედეგის მოტანა შეუძლია კომბინირებულ თერაპიას.

სარძევე ჯირკლის სიმსივნის რისკი

ესტროგენის მომხმარებელთა შორის, სარძევე ჯირკვლის სიმსივნის რისკის გაზრდამ მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში გამოიწვია მისი გაყიდვების შემცირება 1970-იანი წლების ბოლოსა და 1980-იანი წლების დასაწყისში. განვითარებულ ქვეყნებში სარძევე ჯირკვლის სიმსივნე ქალებში კიბოს ყველაზე გავრცელებულ ფორმას წარმოადგენს [16].  ქალების მიერ ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის გამოყენების შესახებ უკანასკნელი 8 წლის განმავლობაში ჩატარებული 16 გამოკვლევის მეტა-ანალიზის მონაცემებით, გამოვლინდა, რომ მათში სარძევე ჯირკვლის სიმსივნის რისკი 25%-ით გაიზარდა [18].
შვედეთში 23 ათასი ქალის პერსპექტიულმა გამოკლევამ გამოავლინა, რომ მათ შორის, ვინც იტარებდა ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიით მკურნალობას, 10%-ით გაიზარდა სარძევე ჯირკვლის სიმსივნის რისკი. ეს რისკი მატულობს თერაპიის ხანგრძლივობასთან ერთად; იმ ქალებში ვინც ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიას 9 წელზე მეტ ხანს იტარებდა, სარძევე ჯირკვლის კიბოს რისკი 70%-ით მატულობდა. გამოკვლევამ ასევე დაადგინა, რომ პროგესტაგენის დამატება „ვერ იცავდა სარძევე ჯირკვლის სიმსივნის განვითარებისაგან“, თუმცა კომბინირებული ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის მომხმარებელი ქალების რიცხვი დიდი არ იყო [19]. სხვა 37 ორიგინალური გამოკველევების მეტა-ანალიზმა გამოავლინა სარძევე ჯირკვლის კიბოს რისკის 6%-ით გაზრდა; მაგრამ იმ ქალებში, რომლებიც ამ ტერაპიას დიდი ხნის განმავლობაში (12 წელზე მეტ ხანს) იტარებდნენ, ეს რიცხვი უკვე 63%-ს უტოლდება [20].
ზოგიერთ გამოკვლევასთან მიმართებაში პრობლემები არსებობს. ისევე, როგორც ორალური კონტრაცეპტივების შემთხვევაში, ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის დოზები და ტიპები წლების განმავლობაში იცვლებოდა, რაც აძნელებს დღეისათვის გამოყენებული თერაპიის შეფასებას. მრავალი გამოკვლევის შედეგები ეფუძნება ესტროგენის მაღალი დოზებით მრავალჰორმონალური ესტროგენული თერაპიის (არაკომპენსირებული ესტროგენები) ფორმების გამოყენებას. ამავე დროს, ყოველთვის არ არის ნათელი, მიიღებოდა თუ არა რისკის შეფასების დროს მხედველობაში ორალური კონტრაცეპტივების მასზე ადრე გამოყენება [22].
სიმსივნურ ავადმყოფობებთან დაკავშირებული შესფოთების გარდა, ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპია გვერდითი მოვლენებისგანაც არ არის თავისუფალი, რომელთაგან ზოგიერთი მძიმე ფორმაში ვლინდება. მათ შორისაა: თავის ტკივილები, სარძევე ჯირკვლების მტკივილის შეგრძნება, გულის ზიდვა, გუნება-განწყობის ცვლილებები, ფიბრომატოზული წარმონაქმნები და ვიტამინების ბალანსის დარღვევა [23]. ესტროგენმა „შესაძლოა ხელი შეუწყოს ინფექციის ზოგიერთი კლასის განვითარებას, განსაკუთრებით კი შარდ-სასქესო გზების“ [24]; მას აგრეთვე უკავშირებდნენ თირკმელებში კენჭოვანი დაავადებების განვითარების მაღალ რისკს [25].

გულ-სისხლძარღვოვანი დაავადებების შემცირებული რისკი

1980-იანი წლების შუაში ჩატარებული ორი გამოკვლევის შედეგებმა კვლავ დაუბრუნეს პოპულარობა ჩანაცვლებით ჰორმონალურ თერაპიას. ჯერ ერთი, ზოგიერთი გამოკვლევით დადგინდა, რომ ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის მომხმარებელ ქალებში ნაკლები იყო გულის შეტევების ალბათობა; ხოლო მეორე, ზოგიერთ გამოკვლევაში აღმოჩნდა, რომ ძვლოვანი ქსოვილის ბუნებრივი დანაკარგი უფრო ნაკლები იყო იმ ქალებში, რომლებიც ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიით მკურნალობდნენ; ასევე მათ,  ვინც მენოპაუზის შემდეგ ხმარობდა ესტროგენს, გულის იშემიური დაავადების რისკი 50%-ით ნაკლები აქვთ ამ თერაპიით არმოსარგებლე ქალებთან შედარებით. თუმცა, ამასთანავე, არსებობს პრობლემები ჩანაცვლებით ჰორმონალურ თერაპიის გამოყენებისას, როგორც დამცველი ან პრევენციული საშუალებისა გულ-სისხლძარღვოვანი დაავადებების წინააღმდეგ. ჯერ ერთი, გამოკვლევების შედეგები ეფუძნება მხოლოდ მრავალჰორმონული ესტროგენის გამოყენებას. მეორეც, შემთხვევათა უმრავლესობაში მონაცემები ემყარება ემპირიულ გამოკვლევებს, რომლებიც, შესაძლოა, შერჩევის დროს არაობიექტური იყოს: ქალებს, რომლებიც ესტროგენს იღებდნენ, თავისი სოციალური და ეკონომიკური სტატუსით შესაძლებელია უკეთესი ჯანმრთელობა ჰქონოდათ, და შესაბამისად, უკვე ამის გამო – ნაკლებია აქვთ გულ-სისხლძარღვების დაავადებების განვითარების რისკი. მესამეც, ცხოვრების ნირის შეცვლა წარმოადგენს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების პროფილაქტიკის მნიშვნელოვან ზომას წარმოადგენს, რომელმაც ვერ მიიღო ფარმაკოთერაპიასთან ადეკვატური შეპირისპირება. რამდენადაც არ ჩატარებულა რანდომიზირებული კლინიკური გამოკვლევები, არ არსებობს მონაცემები, რომლებიც საშუალებას მისცემდა რეკომენდაციებს დაავადების პროფილაქტიკისათვის ამ ჰორმონალური წამლის ფართოდ გამოყენებას. ასევე არ არსებობს მონაცემები, რომლებიც აჩვენებდნენ, თუ როგორი ზემოქმედება ექნებოდა ესტროგენის პროგესტაგენთან ერთად კომბინაციაში მოხმარებას. ამრიგად, ჩანაცვლებით ჰორმონალურ თერაპიის გამოყენება გულ-სისხლძარღვების დაავადებების პროფილაქტიკისათვის ნამდვილად არ არის  დასაბუთებული ჩვენება [28].

ოსტეოპოროზი

ოსტეოპოროზი – ძვლოვანი ქსოვილის დაკარგვა, არის დაავადება, რომლის შედეგადაც ძვლები ხდებიან მყიფე და მატულობს მათი მოტეხილობების ალბათობა; ეს პრობლემა ხდება უფრო მნიშვნელოვანი და მასშტაბური იმის გათვალისწინებით, რომ მოსახლეობა ბერდება. მიუხედევად ამისა, ოსტეოპოროზი იშვიათად გვხვდება ჯანმრთელ პრეკლიმაქტერულ ქალებში, რომელთაც ანამნეზში არ ქონდათ მოტეხილობები [29]. ძვლოვანი ქსოვილის სიმკვრივის შემცირება – ორგანიზმის დაბარების ბუნებრივი პროცესია. არსებობს ოსტეოპოროზის ორი ძირიადი ტიპი: სიბერით გამოწვეული და პოსტკლიმაქტერული. სიბერით გამოწვეული ოსტეოპოროზის მიზეზები დაკავშირებულია დაბერების პროცესთან; ის, ჩვეულებრივ, ვლინდება 70 წელზე უფროსი ასაკის ადამიანებში და აზიანებს მამაკაცებზე ორჯერ მეტ ქალს. პოსტკლიმაქტერული ოსტეოპოროზი, ძირითადად, დაკავშირებულია მენოპაუზის შემდეგ ჰორმონალურ ცვლილებებთან; ეს მდგომარეობა შესაძლოა დავადგინოთ 51-დან 75 წლამდე ასაკის ნებისმიერ პერიოდში. თუმცა ჰორმონალური ცვლილებები – მნიშვნელოვანი ფაქტორებია, ისინი არ წარმოადგენენ ერთადერთ მიზეზს, რადგანაც მამაკაცების ასევე იტანჯებიან ოსტეოპოროზის ამ ფორმით;  თუმცა ქალებისა და მამაკაცების შეფარდება ექვსი ერთთანა. საბოლოო ჯამში, ძვლოვანი ქსოვილის ასაკით გამოწვეული დანაკარგები უფრო მეტად წარმოადგენს ძვლოვანი ქსოვილის დაკარგვის მიზეზს, ვიდრე მისი მენოპაუზასთან დაკავშირება [30].
ოსტეოპოროზის სიმძიმისა და მასთან დაკავშირებული ხარჯებისათვის ყურადღების მისაქცევად, ხშირად გამოყუენება შთამბეჭდავი სტატისტიკური მონაცემები.  ეს დაავადება ძალიან ძვირი ჯდება, რადგან ის, შესაძლებელია,  ხანდაზმულ ადამიანებში მენჯ-ბარაყის სახსრისა და სხვა ძვლების მრავალი მოტეხილობის მიზეზი გახდეს, რომლებიც ხშირად ჰოსპიტალიზაციასა და შემდეგ მოვლას მოითხოვენ.

ძვლოვანი ქსოვილისა და მოტეხილობების პროფილაქტიკის არამედიკამენტოზური თერაპია

ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკის ზომები ყველაზე უფრო ეფექტურია, თუ მათ გამოყენება ადრეულ ასაკში დაიწყება:

  • აუცილებელია მოზარდების რაციონში კალციუმის საკმარისი რაოდენობის უზრუნველყოფა (ეს ეხმარება, რომ ორგანიზმს ქონდეს ოპტიმალური ძვლოვანი მასა უკვე მოზრდილ ასაკში);
  • იმ ვარჯიშების შესრულება, რომლებიც ძვლებს ზომიერ დატვირთვას აძლევენ, ისეთებისა, როგორიცაა სიარული, ძუნძულით სირბილი და სპორტის ის სახეობები, რომლებშიც ჩოგანი გამოიყენება;
  • თამბაქოს წევისათვის თავის დანებება;
  • ზომიერი ვარჯიშების გაგრძელება და მენოპაუზის პერიოდის გავლს შემდეგ უმოძრაობისათვის თავის არიდება, რათა ძვლოვანი ქსოვილი შენარჩუნდეს მინიმალურ დონეზე;
  • დავარდნების რისკის შემცირება; სახლში არ უნდა იყოს ფამოყენებული სრიალა ფეხსაცმელი, ბნელი ადგილებისათვის და გაპიალებული ადგილებისათვის თავის არიდება; ფეხის კარგად დამაფიქსირებელი ფეხსაცმლის ტარება, რომელსაც ზედაპირთან კარგი შეჭიდულობა გააჩნია; ფსიქოტროპული პრეპარატების არასათანადო გამოყენებისათვის თავის არიდება, რომელთაგან ბევრი თავბრუსხვევას იწვევს.

ლიტერატურა: Urrows, S.T., Freston, M.S., and Pryor, D.L, “Profiles in osteoporosis”, American Journal of Nursing, Dec 1991, ррЗЗ-9; Breslau, N.A., “Osteoporosis: Management”, Seminars in Nephrology, Vol 12, No 2, Mar 1992, pp116-26; Forbes, A.P., “Fuller Albright: his concept of postmenopausal osteoporosis and what came of it”, Critical Orthopaedics and Related Research, No 269, Aug 199), pp128-141.

 თუ ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპია ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკისათვის ინიშნება, ის უნდა გრძელდებოდეს არანაკლებ 10-15 წელიწადი. მისი უფრო ადრე შეწყვეტისას, ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპია, როგორც ჩანს, უფრო დააჩქარებს ძვლობანი მასის დაკარგვას [38].  სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის კი არ არიდებს, არამედ პირიქით – აჩქარებს ძვლოვანი ქსოვილის მასის გარდაუვალ დაკარგვას. ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიას ასევე გააჩნია მოჩვენებითი ეფექტურობა პოსტკლიმაქტერული ოსტეოპოროზის დროს. თუ პოსტკლიმაქტერული ოსტეოპოროზის დროს ხდება მოტეხილობები, ყველაზე უფრო სავარაუდოა, რომ იყოს სპინალური. ქალების 5%-დან 30%-მდე, რომლებიც ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიით სარგებლობდნენ იმ დოზებით, რომელიც საკმარისად ითვლება ძვლოვანი ქსოვილის პროფილაქტიკისათვის, მაინც იტანჯება ძვლოვანი ქსოვილის სიმკვრივის შემცირებით [39]. გარდა ამისა, ძვლოვანი ქსოვილის დაბალი მინერალური სიმკვრივის მქონე ქალებში სიკვდილიანობის შემთხვევების უმრავლესობა, არ არის დაკავშირებული მოტეხილობების სიხშირესთან – „ ეს არის დაკვირვება, რომლის გათვალისწინებაც აუცილებელია ძვლოვანი ქსოვილის სიმკვრივის სკრინინგის შეფასებისას და მოტეხილობების პროფილაქტიკის პროგრამების შემუშავებისას, და ორივე ამ ზომის ეკონომიკური ეფექტურობის განსაზღვრისას“ [40].

რასობრივი ცდომილება

ქალები, რომელთაც უდგებათ მენოპაუზა, არა არიან ავადმყოფები. მათ მიერ ჰორმონების ყოველდღიური დოზით მიღება, რომელთა შესახებაც ცნობილია, რომ მათ შეუძლიათ სიცოცხლისათვის სახიფათი დაავადებების გამოწვევა – ასეთი გადაწყვეტილების მიღება არ უნდა იყოს ადვილი. თუ ასეა, რისთვის უნდა იქნას ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპია გამოყენებული?
თუ მიზეზი იმაშია, რომ გაადვილდეს მენოპაუზის სიმპტომები, მაშიმ საუბარია იმ ქალთა შეზღუდულ რაოდენობაზე, რომელთათვისაც ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპია აუცლიებლობას წარმოადგენს, და ასევე შეზღუდული უნდა იყოს დროში ამ თერაპიის ხანგრძლივობა. ნებისმიერ შეთხვევაში, არსებობს ეფექტური არამედიკამენტური ალტერნატივები, რომლებიც უპირველეს ყოვლისა უნდა გაეწიოთ რეკომენდაცია, რადგან ისინი ეკონომიურად უფრო ეფექტურია და არიან გვერდითი მოვლენების უფრო დაბალი რისკის მატარებლები. თუ არჩევანი მაინც კეთდება ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის სასარგებლოდ, მაშინ სიმპტომების გასაადვილებლად მინიმალური შესაძლო დოზის გამოყენებით და ამ დოზირების თანდათანობითი შემცირებით, შეიძლება იმის მიღწევა, რომ ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის შეწყვეტის შემდეგ  სიმპტომები კვლავ არ განახლდება.
თუ მიზეზი ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის გამოყენებისა არის ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკა, მაშინ აუცილებელია ისეთი სესაძლებლობის სერიოზული განხილვა, როდესაც ქალი იძულებული იქნება გამოიყენოს ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპია 30 და მეტი წლის განმავლობაში. ჯერჯერობით არ არსებობს იმის დადასტურება, თუ როგორი ეფექტი შეიძლება ჰქონდეს ასეთ ხანგრძლივ თერაპიას – დადებითი თუ უარყოფითი, თუმცა არსებობს სარძევე ჯირკვლის სიმსივნის განვითარების რისკის გაზრდის საშიშროება ხანგრძლივი თერაპიის დროს. ასევე არ არსებობს დამაჯერებელი მტკიცებულებები, რომ ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიას შეუძლია იმის გარანტირება, რომ ხანდაზმულ ასაკში ქალი არ დაიტანჯება მენჯ-ბარძაყის ძვლების მოტეხილობებით გამოწვეული არასასურველი შედეგებით.
თუ ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის გამოყენების მიზეზი გულ-სისხლძრღვთა სისტემის პროფილაქტიკური მკურნალობაა, მაშინ არ არსებობს საკმარისი მონაცემები ასეთი თერაპიის სარგებლობის დასადასტურებლად.
ამ ყველაფრიდან ნათლად ჩანს, რომ ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიით მოტანილი სარგებელი შეზღუდულია. თუმცა, ფარმაცევტული წარმოება არ იშურებს ფულს მისი რეკლამისათვის იმის გამო, რომ ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპია ენიშნება ქალების დიდ (რაც შეიძლება მეტ) რაოდენობას.
მრავალ თანამედროვე სარეკლამო მასალაში ეს სამი შესაძლო უპირატესობა – მენოპაუზის სიმპტომების არარსებობა, ოსტეოპოროზის საშიშროების არარსებობაც და გულ-სისხლძარღვოვანი სისტემის დაავადებებისაგან დაცვა – ხშირად ისეა აღწერილი, რომ თითქოს ეს ყველაფერი მიღწევადია ყოველგვარი პრობლემების გარეშე. თუმცა კი, ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის ფართო გავრცელება უმეტესწილად შეზღუდულია განვითარებული წარმოების ქვეყნებში, და ამ ქვეყნებშიც ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიას იყენებენ უმეტესად უფრო მაღალი სოციალ-ეკონომიური შეძლების მქონე ფენების ქალები [45],  ფარმაცევტული მრეწველობა ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიას წინ სწევს ასევე განვითარებად ქვეყნებშიც.
ასე რომ, დაიწყო გაყიდვების კამპანია, რომელიც „ ექსპლუატაციას უწევდა არსებულ სოციალურად განპირობებულ დავერების და სტატუსის დაკარგვის შიშს“ [46], რომელიც დაკავშირებულია მენოპაუზასთან, ხოლო ახლა მოიცავს შიშს ოსტეოპოროზისა და გულ-სისხლძარღვოვანი სისტემის  დაავადების წინაშე, რაც, თავის მხრივ, ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის გამოყენების სტიმულია . რეკლამისა და გასაღების სფეროში კიდევ არსებული ჰიპერაქტიურობის ნაცვლად, რომელიც მომხმარებელთა გრძნობებზეა გათვლილი, დადგა ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის ჭეშმარიტი როლის უფრო ზედმიწევნით შესწავლის დრო.

სამოქმედო რეკომენდაციები

  • არ შეიძლება რეკომენდაცია გაეწიოს ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის გამოყენებას ყველა ქალის მიერ მენოპაუზის პერიოდის დროს ან მის შემდეგ.
  • აუცილებელია შემდგომი გამოკვლევები, გაკონტროლებული გამოცდების ჩათვლით, ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის უპირატესობებისა და მასთან დაკავშირებული რისკის შესასწავლად.
  • აუცილებელი ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის წინ წამოწევის კონტროლის მკაცრი ზომების შემოღება.
  • ქალები, რომლებიც ჩანაცვლებითი ჰორმონალური თერაპიის გამოყენებას განიხილავენ მენოპაუზის სიმპტომების სამკურნალოდ ან ქრონიკური დაავადებების სამკურნალოდ, უნდა ღებულობდნენ სრულ და ობიექტურ ინფორმაცია რისკის და სარგებლობის შესახებ, არამედიკამენტური ვარიანტების ჩათვლით. დაავადების პროფილაქტიკისათვის შესახებ ინფორმაცია უნდა მოიცავდეს მათი პირადი რისკის შეფასებას და ინფორმაციას თერაპიის კონკრეტული რეკომენდებული ტიპის კლინიკურად მნიშვნელოვან მდგომარეობებზე ზემოქმედების შესახებ, მენჯ-ბარძაყის სახსრის ძვლების მოტეხილობების, გულის შეტევებისა და ინსულტის ჩათვლით.

ლიტერატურა

1.     Ford, A.R., “Hormones: getting out of hand”, in: McDonnell, K. (ed.), Adverse Effects; Women and the Pharmaceutical Industry, Penang, IOCU, 1986, pp27-40.
2.     Advertisement, MIMS Caribbean, January 1991, inside front cover.
3.     QIMP, Vol 22, Nos 1/2, Mar-Aug 1990, facing p70.
4.     Coney, S., “The exploitation of fear: hormone replacement therapy and the menopausal woman”, in: Davis, P. (ed.), For Health or Profit?: Medicine, the Pharmaceutical Industry, and the State in New Zealand, Auckland, Oxford University Press, 1992, pp179-207.
5.     US Congress, Office of Technology Assessment, The Menopause, Hormone Therapy, and Women’s Health, OTA-BP-BA-88, Washington, US Government Printing Office, May 1992, p71.
6.     Anon., “Top 25 products in 1991”, Scrip, No 1717, 13 May 1992, p28.
7.     Anon., “New products boost AHP in 1992”, Scrip, 1817, 4 May 1993, pp18-19.
8.     Coney, op cit.
9.     Roberts, P.J., “The menopause and hormone replacement therapy: views of women in general practice receiving hormone replacement therapy”, British Journal of General Practice, Vol 41, Oct 1991, pp421-4.
10. Lock, M., “Contested meanings of the menopause”, Lancet, Vol 337, 25 May 1991, pp1270-2.
11. National Women’s Health Network, Taking Hormones and Women’s Health: Choices, Risks, Benefits, Washington, 1989, pp2 and 6.
12. Ford, op cit.
13. Coney, op cit.
14. Grady, D. and Ernster, V., “Invited commentary: Does postmenopausal therapy cause breast cancer?”, American Journal of Epidemiology, Vol 134, No 12, 1991, pp1396-1400.
15. Anon., “FDA committee recommends approval of oestrogen/progestogen use”, Scrip, No 1632, 1O Jul 1991, p24.
16. Sillero-Arenas, M., Delgado-Rodriguez, M., et al, “Menopausal hormone replacement therapy and breast cancer: a meta-analysis”, Obstetrics and Gynecology, Vol 79, No 2, Feb 1992, pp286-94.
17. Anon., “Breast cancer risk with long-term HRT”, Scrip, No 1613, 3 May 1991, p25.
18. Grady and Ernster, op cit.
19. Bergkvist, L., Adami, H-0., et al, “The risk of breast cancer after estrogen and estrogen-progestin replacement”, New England Journal of Medicine, Vol 321, No 5, 3 Aug 1989, pp293-7.
20. Sillero-Arenas, et al, op cit.
21. Colditz, G.A., Stampfer, M.J., et al, “Prospective study of estrogen replacement therapy and risk of breast cancer in postmenopausal women”, Journal of the American Medical Association, Vol 264, No 20, 28 Nov 1990, pp2648-53.
22. Goddard, M.K., “Hormone replacement therapy and breast cancer, endometrial cancer and cardiovascular disease: risks and benefits”, British Journal of General Practice, Vol 42, Mar 1992, pp 120-5.
23. O’Donnell, M., “Improving on nature”, International Management, Oct 1992, p87; Phillips, A., Rakusen, J. (eds) and the Boston Women’s Health Collective, The New Our Bodies, Ourselves (2nd UK edition), London, Penguin Books, 1989, p457.
24. Styrt, B. and Sugarman, В., “Estrogens and infection”, Reviews of Infectious Diseases, Vol 13, 1991, pp1139-50.
25. National Women’s Health Network, op cit, p9.
26. MacLennan, A., “Women, cardiovascular disease and hormone replacement therapy”, Medical Journal of Australia, Vol 156, 20 Jan 1992, pp77-8.
27. Stampfer, MJ., Colditz, G.A., et al, “Postmenopausal estrogen therapy and cardiovascular disease: ten-year follow-up from the Nurses’ Health Study”, New England Journal of Medicine, Vol 325, No 11, 12 Sep 1991, pp756-62.
28. Barrett-Connor, E. and Bush, T.L., “Estrogen and coronary heart disease in women”, Journal of the American Medical Association, Vol 265, No 14, 10 Apr 1991, pp1861-7.
29. Urrows, S.T., Freston, M.S., and Pryor, D.L., “Profiles in osteoporosis”, American Journal of Nursing, Dec 1991, ррЗЗ-39.
30. Rubin, C.D., “Southwestern Internal Medicine Conference: Age-related osteoporosis”, American Journal of Medical Sciences, Vol 301, No 4, Apr 1991, pp281-98.
31. Gallagher, J.C., “Pathophysiology of osteoporosis”, Seminars in Nephrology, Vol 12, No 2, Mar 1992, pp109-15.
32. Anon., The European Market for Osteoporosis Treatment Products, London, Frost and Sullivan, 1992.
33. Phillips and Rakusen, op cit, p469.
34. Rubin, op cit.
35. Prince, R.L., Smith, M., et al, “Prevention of postmenopausal osteoporosis: a comparative study of exercise, calcium supplementation, and hormone-replacement therapy”, New England Journal of Medicine, Vol 325, No 17, 24 Oct 1991, pp1189-95.
36. Pitt, F.A. and Brazier, J., “Hormone replacement therapy for osteoporosis”, Lancet, Vol 335, 21 Apr 1990, p978.
37. Cheung, A.P. and Wren, B.G., “A cost-effectiveness analysis of hormone replacement therapy in the menopause”, Medical Journal of Australia, Vol 156, 2 Mar 1992, pp312-16.
38. Urrows, et al, op cit; US Congress, op cit, p38.
39. Stevenson, J,C., Cust, M.P., et al, “Effects of transdermal versus oral hormone replacement therapy on bone density in spinal and proximal femur in postmenopausal women”, Lancet, Vol 336, 4 Aug 1990, pp265-9.
40. Browner, W.S., Seeley, D.G., et al, “Non-trauma mortality in elderly women with low bone mineral density”, Lancet, Vol 338, 10 Aug 1991, pp355-8.
41. Eagan, А.В., “The estrogen fix”, Ms., Apr 1989, pp38-43.
42. Breslau, N.A., “Osteoporosis: Management”, Seminars in Nephrology, Vol 12, No 2, Mar 1992, pp116-26.
43. Forbes, A.P., “Fuller Albright: his concept of postmenopausal osteoporosis and what came of it”, Critical Orthopaedics and Related Research, No 269, Aug 1991, pp128-141.
44. Adami, H-0., “Long-term consequences of estrogen and estrogen-progestin replacement”, Cancer Causes and Control, Vol 3, 1992, pp83-90.
45. Coney, op cit.
46. Ibid.