”სამედიცინო ტერმინოლოგიის ისტორია”, დასაწყისი იხ. >>>
მე-19 საუკუნიდან იწყება ქართულ სამედიცინო აზროვნებასა და ტერმინოლოგიაზე რუსული ენის გავლენა. საინტერესოა, რომ რუსულიდან “ლეკარ პეტრე კლაპიტონოვის მიერ” 1830-32 წლებში ნათარგმნ პირველივე წიგნს უკვე მრავალი ტერმინი და ბარბარიზმი შემოჰყვა. თუმცა, როგორც ლადო კოტეტიშვილი აღნიშნავს ”XIX საუკუნე მკვდარი პერიოდია ქართული მედიცინის ისტორიაში. არც ერთი ცოტად თუ ბევრად შესამჩნევი საექიმო თხზულება ამ პერიოდში ჩვენ არ მოგვეპოვება.”
მე-20 საუკუნეში, საქართველოში მედიცინის განვითარება ინტენსიურად იწყება და იზრდება რუსული ენის გავლენა. გარკვეული გავლენა ბუნებრივია და ხალხთა კულტურული ურთიერთობის თანამდევი პროცესია, მაგრამ რუსული ენის გავლენა, ხშირად თავსმოხვეულია და პოლიტიკურ ხასიათს ატარებს – განსაკუთრებით საბჭოთა პერიოდში. ამ პერიოდში მუშაობდა მძლავრი ინფრასტრქუტურა, რომელიც ხელს უწყობდა ქართული ენის რუსული მოდელებით გაჯერებას. ამავე დროს, არსებობდა სპეციალისტთა ნაწილი, რომელიც აშკარად თუ ფარულად ეწინააღმდეგებოდა ამ პროცესს. 20-ე საუკუნის ბოლოს, ქართული სამედიცინო ტერმინოლოგია და ლექსიკა ძლიერაა დაბინძურებული რუსული ბარბარიზმებით და ენობრივი მოდელების კალკებით. საჭირო ხდება ქართული სამედიცინო ტერმინოლოგიის არაბუნებრივი რუსული მოდელებისაგან განთავისუფლება. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ უნდა განვასხვავოთ ობიექტური კულტურული კავშირებით პროფესიულ დიალექტში დალექილი რუსული ენობრივი მოდელები და ქართული ენისათვის არაბუნებრივი, თავსმოხვეული მოდელები. გადაფასებას მოითხოვს ამა თუ იმ მოდელის ბარბარიზმად შერაცხვის საკითხიც. მრავალი მოდელი, ადრე ბარბარიზმად აღიქმებოდა პოლიტიკური მიტივით; დღეს პოლიტიკური მოტივები აღარ არსებობს და თანდათან იკვეთება ის შრე, რომლის არსებობაც ქართულ ენაში ობოქტური მიზეზებითაა განპირობებული. ამ საკითხზე საინტერესო მოსაზრება აქვს გამოთქმული ავთანდილ არაბულს:
”შესამჩნევია, რომ ნორმატიული დამოკიდებულება სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ენობრივი წარმონაქმნების მიმართ ერთგვაროვანი არ არის. ბარბარიზმების პრობლემა უფრო მძაფრად აღიქმება ”დამპყრობელი ენის” მიმართ, ვიდრე ენათა კულტურული ურთიერთობის დროს. ბაგალითად, სპორტულ ტერმინოლოგაში რუსულის გზით შემოსული ტრენერი და ტრენიროვკა უპირობოდ იყო ჩარიცხული ბარბარიზმების რიგში. დღევანდელ საგანმანათლებლო ლექსიკონში კი იგივე სიტყვები ინგლისურის გზით (ტრენერი და ტრენინგი) უმტკივნეულოდ იმკვიდრებს ადგილს. (ავთანდილ არაბული ,,ქართული მეტყველების კულტურა”).” რუსული ენის გავლენა ქართულ სამედიცინო ტერმინოლოგიაზე, და საერთოდ ქართულ ენაზე, ალბათ დარჩება. ამდენად, სასურველია ვიცნობდეთ სამედიცინო ტერმინოლოგიის განვითარების ისტორიას რუსეთში.
ძველი რუსული ენა აღმოცენდა VII – VIII ს-ებში საერთო ინდოევროპული და საერთო სლავური ენებიდან. დამწერლობა კი რუსეთში გაჩნდა X ს-ის შუა პერიოდში ძველსლავური (ეკლესიურ-სლავური) ენის სახით. სწორედ ამ ენებიდან იღებს სათავეს რუსული სამედიცინო ლექსიკა, რომლის განვითარებაც რამდენიმე ეტაპად შეიძლება დავყოთ
საავტორო უფლებები
მასალა წარმოადგენს “ლალი დათეშიძის სამედიცინო ენციკლოპედიის” ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია. საიტებს უფლება ეძლევათ ეს სტატია, არაკომერციული მიზნით, გადააკოპირონ თავიანთ ინტერნეტ-გვერდებზე, უცვლელად და შემოკლებების გარეშე. სტატიის თავში აუცილებლად უნდა დაეწეროს: აღებულია “ლალი დათეშიძის სამედიცინო ენციკლოპედიიდან www.medgeo.net “ .
ნაშრომში, სათანადო მითითებით გამოყენებულია ფრაგმენტები ლადო კოტეტიშვილის ნაშრომებიდან; ქვეპარაგრაფში ”ლათინიზაციის პროცესი”, სათანადო აღნიშვნებით, გამოყენებულია ფრაგმენტები ნანა ამირანაშვილის სადისერტაციო ნაშრომიდან.
ლიტერატურა
1. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით.
2. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა. ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქცით. სარედაქციო კოლეგია: ჭუმბურიძე ვახტანგ, კორძაია დიმიტრი, მალაზონია მარინა, ვაჭარაძე კახა, ტყეშელაშვილი ბესარიონ.
3. ლალი დათეშიძე, არჩილ შენგელია,ვლადიმერ ბაზიაშვილი, მანანა კიკნაძე,
