ორგანოთა პათოლოგიები, კვლევის მეთოდები

სათესლე (testis) – მამაკაცის წყვილი სასქესო ჯირკვალი, რომელშიც ხორციელდება სასქესო უჯრედების (სპერმატოზოიდების) და მამაკაცის სასქესო ჰორმონების წარმოქმნა. სათესლეებს გააჩნიათ ოვალური ფორმა და მკვრივი კონსისტენცია, განლაგებულნი არიან სათესლე პარკში.

გამოკვლევის მეთოდები. სათესლის პათოლოგიით ავადმყოფის გამოკვლევა მოიცავს ანამნეზის შეკრებას, დათვალიერებას, გამოკვლევის ინსტრუმენტულ და ლაბორატორიულ მეთოდებს. სათესლეს ჰორმონულ ფუნქციაზე ზოგადი წარმოდგენა შეიძლება შეგვექმნეს ავადმყოფის პირველადი დათვალიერების დროს – სხეულის აგებულების, კანის და კანქვეშა ქსოვილის, თმიანობის ხასიათის, ძვალ–კუნთოვანი სისტემის და სხვა ორგანოების შეფასების საფუძველზე. ასე მაგალითად, ბარძაყებზე, დუნდულოებზე ცხიმის ჭარბი ჩალაგება, ფართო მენჯი და ვიწრო მხრები, ქალური ტიპის ბოქვენის თმიანობა (ანუ თმების მკაფიოდ ჰორიზონტალური ზრდა) წარმოადგენენ ფემინიზაციის ნიშნებს, რომლებიც დამახასიათებელია დაქვეითებული ანდროგენული აქტივობის მქონე პირებისთვის. ნორმალური ფენოტიპიდან გადახრის შემთხვევაში მიზანშეწონილია შეფასდეს შემდეგი ანთროპომეტრიული პარამეტრები: გულმკერდის გარშემოწერილობა; ქვედა ტროქანტერული ზომა (დიდი ციბრუტის ზედა კიდიდან ფუძემდე, რომელზეც დგას ავადმყოფი); სიმაღლე; აკრომიონებს და ციბრუტებს შორის მანძილი. ნორმაში ქვედა ტროქანტერული ზომა სიმაღლეზე 2–ჯერ ნაკლებია, ხელების გაშლის სიგრძე სიმაღლის თანაბარია, ციბრუტებს შორის მანძილი 10 სმ–ით მცირეა აკრომიონებს შორის მანძილზე. ტროქანტერული მანძილის მიმართ სიმაღლის შეფარდების შემცირება, ციბრუტებს შორის მანძილის გაზრდა აკრომიონებს შორის მცირე მანძილის დროს, ციბრუტებს შორის მანძილის მაღალ ციფრებთან გულმკერდის გარშემოწერილობის მცირე ზომების შერწყმა მეტყველებს სქესობრივი დიფერენციაციის ქალურ ტიპზე. ისინი ახასიათებენ მორფოგრამის ევნუხოიდურ ტიპს და ვლინდებიან ანორქიის და განვითარების სხვა მანკების დროს.
სათესლე პარკის დათვალიერებისას ყურადღება ექცევა მის დანაოჭებას, როგორც ანდროგენული ბალანსის ირიბი დასტური, ანთების ნიშნებს, სათესლეების განლაგების ფიზიოლოგიურ ასიმეტრიას (მარცხენა სათესლე მარჯვენაზე დაბლაა).
პალპაციის მეთოდით შესაძლებელია განვსაზღვროთ სათესლეების ფორმა, სიმკვრივე და ზომები, კეროვანი გამკვრივების კერები, ხორკლიანობა, მათი სიმკვრივის მომატება ელასტიურიდან ”კენჭოვანემდე”. სათესლე პარკში ერთი ან ორივე სათესლის არარსებობა შეიძლება იყოს კრიპტორქიზმის, კასტრაციის, ნეკროზის, ანთებითი ან პოსტტრავმული ატროფიის შედეგი. სათესლეში განვითარებული ანთებითი პროცესების დროს, არც თუ იშვიათად, შეცვლილია სათესლე პარკის კანი (ჰიპერემია, დანაოჭების ცვლილება, ჩირქოვანი ფისტულები).
სათესლეების დუნე კონსისტენცია მეტყველებს მათ ფუნქციურ უკმარისობაზე. დანამატების პალპაცია საშუალებას იძლევა განისაზღვროს თანდაყოლილი ანომალიების არსებობა, მათ შორის მთლიანი დანამატის ან მისი ნაწილის არარსებობა ან განუვითარებლობა, მწვავე ან ქრონიკული ეპიდიდიმიტი, სპერმატოზოალური გრანულომების (დესტრუქციულად შეცვლილი მილაკები და გარშემო არსებულ ინტერსტიციალურ ქსოვილში სპერმატოზოიდების შეღწევის შედეგად განვითარებული პროდუქტიული ანთებითი პროცესი გრანულაციური ქსოვილის წარმოქმნით), სპერმატოცელეს ან სათესლეს კისტის (შეიძლება იყოს თანდაყოლილი ან შეძენილი ანთებითი პროცესების ან ტრამვების შედეგად; აგრეთვე ლოკალიზდება სათესლეებში და სათესლე ბაგირაკში) არსებობა. სათესლეების, მათი დანამატების, სათესლე ბაგირაკის და მათი გარსების განსხვავებული ემბრიოლოგიური წარმომავლობის მიუხედავად, სათესლე პარკის ორგანოების დაავადებები იშვიათად მიმდინარეობენ იზოლირებულად. უხშირესად პათოლოგიურ პროცესში ერთვება ახლომდებარე და ფუნქციონალურად დამოკიდებული სტრუქტურები, როგორც ამას ადგილი აქვს ჰიდროცელეს, ვარიკოცელეს, ორქიეპიდიდიმიტის და ა.შ. დროს. სათესლეების დათვალიერება და პალპაცია წარმოებს ავადმყოფის მწოლიარე ან ვერტიკალურ მდგომარეობაში.
სათესლეების ენდოკრინული ფუნქციის შეფასების ყველაზე სარწმუნო ლაბორატორიულ მეთოდს, სისხლში სასქესო ჰორმონების შემცველობის განსაზღვრასთან და ეაკულატის გამოკვლევასთან ერთად, წარმოადგენს პროსტატის წვენის, ნერწყვის ან ცხვირიდან ლორწოს, კრისტალიზაციის ფენომენის გამოკვლევა, ფოსფატაზური ინდექსის განსაზღვრა, წინამდებარე ჯირკვლის სეკრეტის, შარდის ნალექის ციტოლოგიური გამოკვლევა და კანის ჰორმონული სინჯის ჩატარება. აღნიშნული მეთოდებით მიღებული მონაცემები, რომლებიც მეტყველებენ სასქესო ჯირკვლების ფუნციონალურ მდგომარეობაზე და ჰორმონალურ სტატუსზე, საშუალებას იძლევიან ვიმსჯელოთ სათესლეების ჰორმონალურ ფუნქციაზე.
სათესლეების დაავადებების დიაგნოსტიკაში პერსპექტიულია ულტრაბგერითი დიაგნოსტიკის მეთოდები, რომელთა საშუალებით შესაძლებელია ორგანოს არა მარტო მორფოლოგიური შეფასება და ახალწარმონაქმნების ნაადრევი აღმოჩენა, არამედ პარკში ჩამოუსვლელი სათესლის აღმოჩენა, სისხლის მიმოქცევის და მისი დარღვევების შესწავლა, რომლებიც უხშირესად აღინიშნება ანთებითი პროცესების, ტრავმების და ვარიკოცელეს დროს. სათესლის მდგომარეობის შესახებ მონაცემების მიღება შესაძლებელია სათესლე პარკის ან უშუალოდ სათესლეების თერმოგრაფიის მეშვეობით, თუმცა ეს უკანასკნელი მეთოდი, რომელიც მოითხოვს სათესლეების პუნქციას, იშვიათად გამოიყენება, ისიც ბიოფსიასთან ერთად. სათესლეების გამოკვლევის რენტგენოლოგიური და რადიონუკლიდური მეთოდები კლინიკურ პრაქტიკაში იშვიათად გამოიყენება.
სათესლეების მოცულობის გაზრდა შესაძლოა აღინიშნებოდეს სიმსივნეების ანთების, ჰიდროცელეს დროს. ყველა შემთხვევაში ავადმყოფები შესაძლოა უჩიოდნენ მწველ ტკივილებს სათესლე პარკის შესაბამის ნახევარში. სათესლეების სიმსივნური ან ანთებითი დაზიანებებისგან ჰიდროცელეს დიფერენცირება შესაძლებალია დიაფანოსკოპიის მეშვეობით – გამჭოლი სინათლის სხივის მინათება (სათესლეების სიმსივნეების და ანთების დროს აღნიშნული სიმპტომი უარყოფითია). სათესლეების ზომაში შემცირება შეიძლება იყოს პირველადი ან მეორადი ჰიპოგონადიზმის გამოვლინება, თუმცა შესაძლოა განვითარდეს სხვა პროცესების დროსაც, მაგ., მარცხენამხრივი ორთოსტატული ვარიკოცელე. უნდა ავღნიშნოთ, რომ ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში უცვლელი ვარიკოცელეს არსებობისას, აუცილებელია ავადმყოფის გამოკვლევა თირკმლების ან რეტროპერიტონეალური სივრცის სიმსივნის გამორიცხვის მიზნით.

პათოლოგია. სათესელეების მხრიდან ფუნქციონალური დარღვევები შეიძლება გამოვლინდეს ანდროგენული უკმარისობის ან ჰორმონული ჰიპერფუნქციის ნიშნებით. ანდროგენული უკმარისობის კლინიკური ნიშნები – ნაადრევი ან შენელებული განვითარება. შენელებული განვითარება დამახასიათებელია ჰიპოანდროგენიისთვის, რაც გამოიხატება არსებული ან სარეზერვო ანდროგენული ფუნქციის დაქვეითებით. აღნიშნულ ავადმყოფებს, ხშირად ანამნეზში აქვთ გადატანილი ორქიტი. ძალიან მნიშვნელოვანია შიგნითა და გარეთა სასქესო ორგანოების ობიექტური გამოკვლევის შედეგები: მათი განვითარების ხარისხი, სასქესო ასოს, სათესლეების, წინამდებარე ჯირკვლის, ზომების შეფარდება ასაკთან, სათესლეების განლაგების ანომალიის არსებობა, ტესტიკულური ქსოვილის ტროფიკის დარღვევის დადგენა.

ჰიპერანდროგენიის შემთხვევაში აღინიშნება ნაადრევი სქესობრივი განვითარება, რისი ერთ–ერთი სავარაუდო მიზეზი შეიძლება იყოს ლეიდიგის უჯრედებიდან წარმოქმნილი სიმსივნე.
სათესლეების განვითარების მანკები, მათ შორის კრიპტორქიზმი ძალიან ხშირად გვხვდება. ამასთან, ”რაოდენობრივი” ანომალიების რიცხვი მცირეა და ისინი უხშირესად შერწყმულნი არიან სათესლეების სტრუქტურულ ცვლილებებთან. ასე მაგალითად ორ სათესლეზე მეტი რაოდენობის შემთხვევაში, დამატებით სათესლეს შესაძლებელია გააჩნდეს დანამატი და თესლის გამომტანი სადინარი (ჩვეულებრივ განუვითარებელი). გაორებული სათესლეები განლაგებულნი შეიძლება იყვნენ მუცლის ღრუში და მათ შესაძლოა განიცადონ დეგენერაციული ცვლილებები. მალიგნიზაციისადმი ჰიპოპლაზირებული სათესლეების მიდრეკილების გათვალისწინებით, ნაჩვენებია დამატებითი სათესლის ოპერაციული მოცილება და ნორმალური სათელის ჩამოტანა პარკში მეორემხრივი კრიპტორქიზმის არსებობისას. გაცილებით იშვიათად გვხვდება სინორქიდიზმი – სათესლეების შეხორცება მუცლის ღრუში, რაც ხელს უშლის მათ ჩამოსვლას სათესლე პარკში. ამ დროს, მუცლის ღრუში სათესლეების ჩამოსვლის ორმხრივი შეფერხებისგან განსხვავებით, ჰორმონული დარღვევები არ ვლინდება.
მონორქიზმი (ერთი სათესლის არსებობა) აგრეთვე ძალიან იშვიათი პათოლოგიაა და ერწყმის თირკმლის თანდაყოლილ აპლაზიას, დანამატის და თესლის გამომტანი სადინრის არარსებობას, იმავე მხარეს სათესლე პარკის განუვითარებლობას. აღნიშნული პათოლოგია, მეორე ნორმალური სათესლის არსებობის პირობებში, ჩანაცვლებით ჰორმონულ თერაპიას, როგორც წესი, არ საჭიროებს. ანორქია (ანორქიზმი, ანორქიდია) – სათესლების თანდაყოლილი არარსებობა, რომლის დროსაც აუცილებელია ჩანაცვლებითი ჰორმონული თერაპია ან სათესლეების გადანერგვა სისხლძარღვოვან ფეხზე. ზოგჯერ, სასქესო ჰორმონის განვითარების დარღვევის შედეგად, სათესლე შეიძლება იყოს შერეული აგებულების (ე.წ. ოვოტესტისი), როდესაც მასში ვითარდება როგორც სათესლის, ასევე საკვერცხის ქსოვილის ელემენტები. ამ დროს გარეთა სასქესო ორგანოებს, აგრეთვე, გააჩნიათ ორმაგი განვითარება, მამაკაცური ან ქალური ნიშნების სიჭარბით. ავადმყოფის მორფოტიპის დადგენა ხორციელდება სქესობრივი მომწიფების პერიოდში ერთ–ერთი სასქესო ჯირკვლის ჰორმონული აქტივობის პრევალირების მიხედვით. ეს განსაკუთრებით დამახასიათებელია ჭეშმარიტი ჰერმაფროდიტიზმისთვის. ცრუ მამაკაცური ჰერმაფროდიტიზმი აღინიშნება მამაკაცის კარიოტიპის 46XY დროს, როდესაც სათესლეების არსებობის პარალელურად გარეგანი სასქესო ორგანოები ვითარდება ინტერსექსუალური ტიპით. ამის მიზეზი შესაძლოა იყოს ჰორმონული გადახრები, ტოქსოპლაზმოზი, ინტოქსიკაციები ორსულობის პერიოდში.
ზოგიერთ შემთხვევაში, მამაკაცის კარიოტიპის 46XY და ქალური ფენოტიპის მქონე პირებში, სათესლეები გამოიმუშავებენ ანდროგენების ნორმალურ რაოდენობას და ჭარბი რაოდენობით ესტროგენებს. აღნიშნული პათოლოგიის დროს აღინიშნება ანდროგენების მიმართ პერიფერიული ქსოვილების მგრძნობელობის არარსებობა. დაავადება გენეტიკურია და გადაეცემა ჯანმრთელი დედიდან მისი შვილების ნახევარს. მკურნალობა ტარდება ენდოკრინოლოგის მიერ.
ზოგიერთი გონადური დისგენეზია განპირობებულია არსებული ქრომოსომული დისგენეზიებით: კლეინფელტერის სინდრომი, შერეშევსკი–ტერნერის სინდრომი და დელ–კასტილოს სინდრომი ანუ ჰერმინატული აპლაზია – ჩანასახოვანი უჯრედების (გონოციტების) თანდაყოლილი არარსებობა.
სათესლეების თანდაყოლილი ჰიპოპლაზიის ეტიოლოგია ბოლომდე შესწავლილი არ არის. მას საფუძვლად უდევს ემბრიონალურ პერიოდში სასქესო ჯირკვლების განუვითარებლობა ციტოგენეტიკური გადახრების არარსებობის ფონზე. მის დიაგნოსტირება, უხშირესად, ხდება უშვილობის გამო ოჯახური წყვილების ექიმთან მომართვის შემთხვევებში. მისთვის, აგრეთვე, დამახასიათებელია სათესლეების დანამატების ჰიპოპლაზია, არასათანადო ტერმინალური თმიანობა, ზოგჯერ – ფსევდოგინეკომასტია. სასქესო ჰორმონების სეკრეცია დაქვეითებულია გონადოტროპინის მომატებული ან დაქვეითებული დონის ფონზე. ჩვენებების მიხედვით ინიშნება ანდროგენებით ან გონადოტროპინებით თერაპია ბიოგენურ სტიმულატორებთან კომბინაციაში, ვიტამინები A, E და სხ.
სათესლეების დაზიანებები შეიძლება იყოს ღია და დახურული. დახურული დაზიანება ვითარდება დარტყმის, დაცემის, ცხენზე ჯირითის ან ველოსიპედით სიარულის დროს (სისხლჩაქცევა, სათესლების ქსოვილების შეშუპება, შესაძლებელია მოხდეს მათი გადანაცვლება თიაქრის პარკში, კანქვეშ მუცლის წინა კედელზე, შორისზე და ბარძაყზე. სათესლეების და მათი დანამატების ღია დაზიანებები იყოფიან ნაკვეთ, ნაჩხვლეტ და ნაფლეთოვან ჭრილობებად. იზოლირებულად სათესლე ბაგირაკის ან დანამატების დაზიანებები იშვიათად გვხვდება. უფრო მძიმე შემთხვევებში შესაძლებელია მოხდეს სათესლის მოგლეჯა სათესლე ბაგირაკიდან. სათესლეების დაზიანებებისთვის დამახასიათებელია მკვეთრი ტკივილი, სათესლე პარკის მნიშვნელოვანი გადიდება, მისი კანის საფარველის სილურჯე, სათესლის ან მისი დანამატის შესიება.
მსუბუქ შემთხვევებში ანუ სისხლის დიდი რაოდენობით დანაკარგის და, შესაბამისად, სათესლე პარკის დიდი ჰემატომის გარეშე სათესლეების დახურული დაზიანებების დროს, ნაჩვენებია კონსერვატიული თერაპია: წოლითი რეჟიმი, სუსპენზორიები, პირველ დღეებში ადგილობრივად სიცივე, შემდეგ კი სითბო, ანალგეტიკები, ანტიბაქტერიული პრეპარატები. შოკის შემთხვევაში ტარდება შესაბამისი ღონისძიებები. შეუჩერებელი სისხლდენა და სათესლის მზარდი ჰემატომა საჭიროებს სასწრაფო ოპერაციულ ჩარევას. სათესლის ჩაუსწორებლობის შემთხვევაში აგრეთვე აუცილებელია ოპერაციული ჩარევა – სათესლეების რეპოზიცია; სათესლეების და მათი დანამატების მასიური დაჩეჩქვა საჭიროებს ჰემიკასტრაციას, უფრო მარტივ შემთხვევებში მიმარავენ ორგანოშემანარჩუნებელ ოპერაციებს – დაზიანების გაკერვა ან სათესლის რეზექცია. სათესლის მოცილების აბსოლიტურ ჩვენებას წარმოადგენს მისი სრული მოწყვეტა სათესლე ბაგირაკიდან. ზოგიერთ შემთხვევაში ელოდებიან სისხლძაღვებისგან თავისუფალი უბნების სეკვესტრაციას, რის შემდეგაც სათესლის დარჩენილ, სიცოცხლისუნარიან ნაწილს გამოყოფენ შეხორცებებიდან და ათავსებენ უკან სათესლე პარკში.

დაავადებები. სათესლეების დაავადებებიდან ყველაზე ხშირია ჰიდროცელე ანუ სათესლეების გარსების წყალმანკი, რომელიც ხასიათდება სათესლის საკუთარი (ბუდისებრი) გარსის ვისცერულ და პარიესულ ფურცლებს შორის სეროზული სითხის დაგროვებით.

ჰიდროცელე ჩვეულებრივ ცალმხრივია, უხშირესად აღინიშნება 20–30 წლის ასაკში, მიმდინარეობს მწვავედ ან ქრონიკულად. თანდაყოლილი ჰიდროცელე უხშირესად გვხვდება ბავშვებში, როდესაც ემბრიოგენეზის პროცესში პერიოტონეუმის ბუდისებრი მორჩის შეუხორცებლობის შედეგად სეროზულ სითხიანი ღრუ წვრილი გასავლით უერთდება მუცლის ღრუს. აღნიშნული ღრუდან სეროზული სითხე გადადის მუცლის ღრუში და პირიქით. შეძენილი ჰიდროცელე დაკავშირებულია სათესლეების, მათი დანამატების ან გარსების ანთებით დაავადებებთან. მწვავე ჰიდროცელე (რეაქციული წყალმანკი) გვხვდება შედარებით იშვიათად, ვითარდება სათესლის ტრავმის, სიმსივნის ან ანთების შედეგად. მკურნალობა მიმართული უნდა იყოს ძირითადი დაავადების ლიკვიდაციისკენ. პირველი 2–3 დღე ადგილობრივად გამოიყენება სიცივე, შემდეგ ინიშნება სითბური პროცედურები, ფიზიოთერაპია, რეკომენდირებულია სუსპენზორიის ტარება, ტარდება აქტიური ანტიბაქტერიული თერაპია. 1–2 კვირის შემდეგ, რეაქტიული წყალმანკი, როგორც წესი, ქრება. ქრონიკული ჰიდროცელე შეიძლება იყოს მწვავეს შედეგი ან განვითარდეს თანდათანობით, სათესლე პარკის ორგანოების ქრონიკული ანთების შედეგად. დათვალიერებით სათესლე პარკის შესაბამისი ნახევარი გადიდებულია, გააჩნია კვერცხის ფორმა. სათესლე პარკის კანი უცვლელია, მისი ნაოჭები გადასწორებული. პალპაციით ჰიდროცელეს ზედაპირი გლუვია, კონსისტენცია რბილ–ელასტიური, ხოლო დანამატის გასინჯვა ვერ ხერხდება. დიაფანოსკოპიის დროს აღინიშნება მთელი წარმონაქმნის გაშუქება. სინათლის სხივის გაღწევის (გაშუქების) სიმპტომი უარყოფითია მხოლოდ იმ შემთხვევებში, როდესაც სათესლე მკვეთრად გასქელებულია, აღინიშნება ჰემატომა, პიოცელე (ექსუდატის დაჩირქება) ან სათესლის სიმსივნე.
ჰემატოცელე (სათესლის სისხლიანი სიმსივნე) – ტრავმის შედეგად, ჰემორაგიული დიათეზების, ჰიდროცელეს არასწორი პუნქციის (რომელიც ზოგჯერ გამოიყენება როგორც მკურნალობის მეთოდი) დროს განვითარებული სისხლჩაქცევა სათესლის გარსებს შორის ღრუში. რთულ შემთხვევებში დიფერენციალურ დიაგნოსტიკისთვის გვეხმარება ულტრაბგერითი გამოკვლევა. ჰიდროცელეს მკურნალობის რადიკალური მეთოდებიდან ყველაზე გავრცელებულია ვინკელმანის და ბერგმანის ოპერაციები, რომლებიც კეთდება ადგილობრივი ანესთეზიის პირობებში.
სპერმატოცელე (სათესლეს კისტა) – სათესლესთან ან მის დანამატთან დაკავშირებული კისტოზური ღრუ. სათესლის კისტის აღმოჩენა, ჩვეულებრივ, შემთხვევით ხდება სათესლე პარკის ორგანოების ულტრაბგერითი გამოკვლევის დროს.

უხშირესად გვხვდება დანამატის კისტები, რომლებიც შეიძლება იყოს თანდაყოლილი და შეძენილი. ისინი წარმოადგენენ შემაერთებელქსოვილოვან ღრუს, რომელსაც გააჩნია კავშირი დანამატთან ან განლაგებულია მისგან იზოლირებულად. კისტა შეიცავს გამჭვირვალე სითხეს, რომელშიც შესაძლებელია სათესლე და ეპითელური უჯრედების, ლეიკოციტების და ცხიმოვანი სხეულების აღმოჩენა. უხშირესად კისტები მდებარეობენ დანამატის თავის მიდამოში და გააჩნიათ ზრდისკენ ტენდენცია (ზოგჯერ აღწევენ 10 სმ და მეტი დიამეტრს). სპერმატოცელეს შემთხვევაში პროგნოზი კეთილსაიმედოა. მცირე ზომის უსიმპტომო კისტები სპეციალურ მკურნალობას არ საჭიროებენ. ტკივილების ან დიდი ზომის კისტების შემთხვევაში აკეთებენ მათ ოპერაციულ მოცილებას. თუკი კისტა იზოლირებული არ არის და დაკავშირებულია სათესლის დანამატთან, ხდება ფეხის გადაკვეთა და დანამატის დეფექტის გაკერვა კეტგუტის ნაკერით.

სათესლის სიმსივნეები. სათესლის სიმსივნეები შეადგენენ მამაკაცებში არსებული სიმსივნეების 2% და უხშირესად ატარებენ ავთვისებიან ხასიათს. ყველაზე ხშირად ისინი გვხვდებიან 25–35 წლის ასაკში. ჩვეულებრივ ზიანდება ერთი სათესლე, უპირატესად მარჯვენა. სათესლის სიმსივნის განვითარების განმაპირობებელ ფაქტორებს მიეკუთვნებიან კრიპტორქიზმი, სათესლე პარკის ორგანოების ტრავმები, ჰორმონული დარღვევები, სათესლის ატროფია.
სათესლის სიმსივნეები იყოფიან ჰერმინოგენულ და არაჰერმინოგენულ (ლეიდიგომა, სერტოლიომა, გონადობლასტომა და სხ.) სიმსივნეებად, მათ შორის ჰერმინოგენულები (რომლებიც ვითარდებიან სპერმატოგენული ეპითელიუმისგან) შეადგენენ დაახლოაბით 90–95%. მათ შორის გამოყოფენ მსგავსი ჰისტოლოგიური ტიპის (სემინომები, ემბრიონალური კიბო, მომწიფებული და მოუმწიფებელი ტერატომა, ყვითრის პარკის სიმსივნე, ქორიონეპითელიომა) და შერეულ (ტერატოკარცინომა და სხ.) სიმსივნეებს.
სემინომა ჩვეულებრივ ვითარდება ჩამოუსვლელ სათესლეში, გვხვდება სათესლის კიბოთი დაავადებულთა 30–40%–ში. სიმსივნე შედგება ერთი ან რამდენიმე კვანძისგან, რომელთა ზედაპირი ჭრილში მბზინავია, თეთრის ფერის და წილაკოვანი.

სხვა ჰერმინოგენული (ე.წ. არასემინომური) სიმსივნეები კლინიკური სურათით ერთმანეთის მსგავსია და სემინომისგან განსხვავდებიან უფრო ავთვისებიანი მიმდინარეობით და ქიმიო– და სხივური თერაპიის მიმართ რეზისტენტობით. ყვითრის პარკის სიმსივნე ძირითადად გვხვდება 3 წლამდე ასაკის ბავშვებში და შედგება არადიფერენცირებული პრიმიტიული უჯრედებისაგან. გვხვდება შერეული სიმსივნეები (ძირითადად ტერატოსარკომა – ემბრიონული კიბოს და ტერატომის კომბინაცია).
სათესლის კიბოს ყველაზე ხშირ კლინიკურ გამოვლინებას წარმოადგენს კვანძის გაჩენა, სათელის უმტკივნეულო გამკვრივება და ზომაში მატება, რამაც სემინომის შემთხვევაში შესაძლოა მიაღწიოს დიდ ზომებს. ავადმყოფები უჩივიან სიმძიმის შეგრძნებას სათესლეში, ზოგჯერ ზომიერ მტკივნეულობას, რომელიც ძლიერდება სიმსივნის ზრდის პარალელურად. ავადმყოფთა დაახლოებით 10%–ში დაავადების პირველი სიმპტომები დაკავშირებულია მეტასტაზების არსებობასთან. ეს შეიძლება იყოს ტკივილები წელის მიდამოში, პალპირებადი სიმსივნე ეპიგასტრიუმში (მასიური მეტასტაზები რეტროპერიტონეალურ ლიმფურ კვანძებში), ხველა და სუნთქვის უკმარისობა (მეტასტაზები ფილტვებში). გინეკომასტია აღენიშნება ავადმყოფთა დაახლოებით 5%–ს; უხშირესად ეს დაკავშირებულია ქორიონეპითელიომის ან სერტოლიომის (ესტროგენების მაპროდუცირებელი სიმსივნე) არსებობასთან. ლეიდიგომამ (ანდროგენების მაპროდუცირებელი სიმსივნე) შეიძლება განაპირობოს ნაადრევი სქესობრივი მომწიფება.
ავთვისებიანი სიმსივნეების მეტასტაზირება ხორციელდება ლიმფოგენური და ჰემატოგენური გზებით, ამასთან არასემინირებული სიმსივნეები მეტასტაზირდებიან გაცილებით უფრო ხშირად. სათესლეებისთვის რეგიონალურად ითვლებიან რეტროპერიტონეალური ლიმფური კვანძები – პარააორტალური (მარცხენა სათესლისთვის) და პარაკავალური (მარჯვენა სათესლისთვის). სათესლის სიმსივნეების ჰემატოგენური მეტასტაზები ყველაზე ხშირად აღინიშნება ფილტვებში, ღვიძლში, იშვიათად თავის ტვინში, ძვლებში, თირკმლებში.
კლინიკაში მიღებულია სათესლის სიმსივნეების დაყოფა სტადიებად: I სტადია – მცირე ზომის სიმსივნე, არ არღვევს ორგანოს ფორმას და არ აღწევს ცილოვან გარსში; II სტადია – სიმსივნე გამოდის ცილოვანი გარსის გარეთ, არღვევს ორგანოს ფორმას, მეტასტაზები არ არის; III სტადია – დიდი ზომის ხორკლიანი სიმსივნე, მეტასტაზები რეგიონალურ ლიმფურ კვანძებში; IV სტადია – ნებისმიერი ზომის პირველადი სიმსივნე, მეტასტაზები რეგიონალურ ლიმფურ კვანძებში და შორეულ ორგანოებში.
დიაგნოზის დადგენა ხდება კლინიკური სურათის და გამოკვლევის სპეციალური მეთოდების (ლაბორატორული, რენტგენოლოგიური, ულტრაბგერითი, თერმოგრაფიული, რადიონუკლიდური და სხ.) შედეგების საფუძველზე, ხოლო მათი დადასტურება ხდება სათესლის პუნქციის და შემდგომი ციტოლოგიური გამოკვლევის მეშვეობით. პროცესის გავრცელების დაზუსტების მიზნით გამოიყენება უროგრაფია, ლიმფოგრაფია, ულტრაბგერითი გამოკვლევა, ბირვულ–მაგნიტური რეზონანსი, კომპიუტერული ტომოგრაფია, ქვედა კავოგრაფია და გამოკვლევის სხვა რენტგენოლოგიური მეთოდები. მნიშვნელოვანია იმუნოლოგიური მეთოდებით სისხლში α–ფეტოპროტეინის და შარდში ქორიონული გონადოტროპინის განსაზღვრა. არასემინომური ჰერმინოგენული სიმსივნეების შემთხვევაში ავადმყოფთა 90%–ში აღენიშნება ერთი ან ორივე მაჩვენებლის დონის მატება, რაც პრაქტიკულად არ გვხვდება სემინომით დაავადებულებში. დიფერენციალური დიაგნოზი ტარდება ორქიტთან, ტუბერკულოზთან და სხვა დაავადებებთან, კლინიკო–ინსტრუმენტული გამოკვლევების და ბიოფსიის მონაცემების საფუძველზე.
მკურნალობის ტაქტიკა დამოკიდებულია დაავადების სტადიაზე, სიმსივნის ჰისტოლოგიურ ტიპზე, მკურნალობის სხვადასხვა მეთოდებისადმი მის მგრძნობელობაზე, ავადმყოფის ზოგად მდგომარეობაზე. მკურნალობა ყოველთვის იწყება ორქიფუნიკულექტომიით (სათესლის კიბოს დროს ბაგირაკის მოცილება აუცილებელია) და მოცილებული სიმსივნის ჰისტოლოგიური გამოკვლევით. მეტასტაზების გარეშე სემინომის არსებობის შემთხვევაში ტარდება სხივური თერაპიის პროფილაქტიკური კურსი რეგიონალური მეტასტაზირების ზონებზე ან ქიმიოთერაპია. მეტასტაზების არსებობისას გამოიყენება პოლიქიმიოთერაპია. მასიური რეტროპერიტონეალური მეტასტაზები ადვილად ემორჩილებიან სხივურ თერაპიას. არასემინომური ჰერმინოგენული სიმსივნეების დროს, შორეული და მასიური რეტროპერიტონეალური მეტასტაზების არარსებობის შემთხვევაში კეთდება რეტროპერიტონეალური ლიმფადენექტომია. თუკი მოცილებულ ლიმფურ კვანძებში აღმოჩნდა კიბოს უჯრედები, ტარდება დამატებითი პროფილაქტიკური პოლიქიმიოთერაპია. სათელის IV სტადიის ჰერმინოგენული სიმსივნეების ყველა შემთხვევაში ინიშნება ქიმიოთერაპია. ყველაზე გავრცელებულია სქემები, რომლებიც შეიცავენ ცისპლატინს და ბლეომიცინს (მაგალითად: ცისპლატინი + ბლეომიცინი + როზევინი, ცისპლატინი + ბლეომიცინი + ციკლოფოსფანი + დაქტინომიცინი + როზევინი, ცისპლატინი + ეტოპოზინი + ბლეომიცინი და სხ.). აღნიშნული სქემების გამოყენებით ქიმიოთერაპიის ჩატარება საშუალებას იძლევა მიღებულ იქნას უშუალო ეფექტი ავადმყოფთა თითქმის 90%–ში.
სათესლის სიმსივნეების განვითარების პროფილაქტიკა მდგომარეობს მუცლის ღრუში ან თიაქრის მილში არსებული სათესლის დროულ ჩამოტანაში (5–7 წლის ასაკში), სქესობრივი მომწიფების დასრულების შემდეგ ჩამოუსვლელი სათესლის მოცილებაში; სათესლეების ჰიპოპლაზიით ან ატროფით დაავადებული ბავშვებისთვის აუცილებელია ენდოკრინოლოგის მუდმივი კონტროლი.

ოპერაციები. სათესლეებზე ყველაზე ხშირად კეთდება ვინკელმანის და ბერგმანის ოპერაციები ჰიდროცელეს გამო. ვინკელმანის ოპერაციის დროს ხდება წინიდან საკუთარი გარსის პარიესული ფურცლის გაკვეთა, მისი ამობრუნება და სათესლის უკან უწყვეტი კეტგუტის ნაკერის დადება. სათესლის ენუკლეაცია მდგომარეობს იმაში, რომ სათესლის გაშიშვლების შემდეგ, მასში შეყავთ ნოვოკაინის ხსნარი, რის შემდეგაც ბლაგვი მეთოდით ხდება სათესლის პარენქიმის მოცილება ცილოვანი გარსიდან და მისი ლიგირება სათესლის შესავლის მიდამოში, სადაც გადის სისხლძარღვოვნი კონა. სათესლის ბიოფსიის შემთხვევაში, 0,5%–იანი ნოვოკაინის ხსნარით სათესლე ბაგირაკის გამტარებლობითი და ინფილტრაციული ანესთეზიის შემდეგ, ხდება სათესლის მცირე ზედაპირის გაშიშვლება და პარენქიმის მონაკვეთის ამოკვეთა საეჭვო უბნიდან, რის შემდეგაც ხორციელდება ცილოვან გარსზე ნაკერების დადება. სათესლის რეზექციის თავისებურებას წარმოადგენს მისი უბნის სოლისებრი ამოკვეთა სისხლმდენი სისხლძარღვების შემდგომი ლიგირებით და რეზექციის ადგილის აუცილებელი დრენირებით. პოსტოპერაციულ პერიოდში რეკომენდირებულია სუსპენზორიების ტარება.

---

პოსტი წარმოადგენს, ლალი დათეშიძისა და არჩილ შენგელიას სამედიცინო ენციკლოპედიის ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია.

• გაფრთხილება
• წყაროები: 1. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით. 2. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა.  ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.

.