ლალი დათეშიძე
ადამიანის ნორმალური ანატომია. ზურგის ღრმა კუნთები Deep muscles of back
ზურგის ღრმა (საკუთარი) კუნთები იყოფა გრძელ და მოკლე კუნთებად.
ზურგის გრძელი კუნთები:
I. თავის სალმუნის კუნთი – m. splenius capitis იწყება ქედის იოგიდან – ligamentum nuchae და კისრის III – გულმკერდის III მალების წვეტიანი მორჩებიდან და მთავრდება ქედის ზემო ხაზის განაპირა ნაწილებზე და დვრილისებრი მორჩის – processus mastoideus უკანა კიდის გასწვრივ.
II. კისრის სალმუნის კუნთი – m. splenius cervicis იწყება გულმკერდის III-V მალების წვეტიანი მორჩებიდან და მთავრდება კისრის ზედა 2 – 3 მალის განივი მორჩების უკანა ბორცვებზე.
მოქმედება: ორმხრივი შეკუმშვისას თავსა და კისერს სწევს უკან, ერთ მხარეზე შეკუმშვისას – ატრიალებს მათ გვერდითი მხარისაკენ.
ინერვაცია: n. occipitalis major et nn. cervicales III-IV.
III. ტანის გამმართველი კუნთი – m. erector trunci ზურგის ყველაზე გრძელი და ძლიერი კუნთია და გასდევს ხერხემალს მთელს სიგრძეზე. ეს კუნთი იწყება თეძოს ქედის – crista iliaca უკანა ნაწილიდან, გავის ძვლის დორსალური ზედაპირიდან, წელის ქვედა მალების წვეტიანი მორჩებიდან და, ნაწილობრივ, გულმკერდ – წელის ფასციის ზედაპირული ფურცლიდან; კუნთი მიემართება ზემოთ და წელის მიდამოში იყოფა სამ ნაწილად:
1. ლატერალურად მდებარე თეძო – ნეკნების კუნთი – m. iliocostalis;
2. მედიალურად მდებარე წვეტიანი კუნთი – m. spinalis;
3. მათ შორის მდებარე უგრძესი კუნთი – m. longissimus.
1. თეძო – ნეკნების კუნთი – m. iliocostalis, თავისი მრავალრიცხოვანი კუნთოვანი და მყესოვანი კბილებით უმაგრდება ნეკნების კუთხეებსა და კისრის ქვედა მალების განივ მორჩებს; ტოპოგრაფიულად იგი იყოფა: ა) წელის თეძო – ნეკნების კუნთი – m. iliocostalis lumborum; ბ) გულმკერდის თეძო – ნეკნების კუნთი – M. iliocostalis thoracis; გ) კისრის თეძო – ნეკნების კუნთი – M. iliocostalis cervicis.
ა) წელის თეძო – ნეკნების კუნთი – m. iliocostalis lumborum იწყება გულმკერდ – წელის ფასციიდან და გავის ლატერალური ქედის – Crista sacralis lateralis უკანა ნაწილიდან, მიემართება გვერდით მხარეზე და ზემოთ, იძლევა 8 – 9 კბილს, რომლებიც თხელი ვიწრო მყესებით უმაგრდებიან ქვედა 8-9 ნეკნის კუთხეებს.
ბ) გულმკერდის თეძო – ნეკნების კუნთი – m. iliocostalis thoracis, იწყება ქვედა 5-6 ნეკნის კუთხეებთან ახლოს, მიემართება ირიბად ზემოთ და გარეთ და მყესებით უმაგრდება ზედა 5-7 ნეკნის კუთხეებს;
გ) კისრის თეძო – ნეკნების კუნთი – m. iliocostalis cervicis, იწყება ზედა 5-7 ნეკნის კუთხეებიოდან, მიემართება ასევე ირიბად ზემოთ და ლატერალურად და სამი კბილით უმაგრდება კისრის IV, V და VI მალების განივი მორჩების ბორცვებს.
ინერვაცია: nn. spinales (C3-C9; Th1-Th12; L1).
2. უგრძესი კუნთი – m. longissimus მდებარეობს წინა კუნთის მედიალურად, გავიდან ქალას ფუძემდე. ტოპოგრაფიულად მასში არჩევენ სამ ნაწილს: ა) გულმკერდის უგრძესი კუნთი – m. longissimus thoracis – იწყება წელისა და გულმკერდის ქვედა 6-7 მალის განივი მორჩებიდან, მიემართება ზემოთ, უმაგრდება ქვედა 10 ნეკნის კუთხეებსა და გულმკერდის ყველა მალის განივი მორჩების უკანა ნაწილებს; ბ) კისრის უგრძესი კუნთი – m. longissimus cervicis იწყება გულმკერდის ზედა 4-5 მალისა და კისრის მალების განივი მორჩებიდან – processus transversus, მიემართება ზემოთ, უმაგრდება განივ მორჩებს აქსისიდან კისრის მეხუთე მალამდე; გ) თავის უგრძესი კუნთი – m. longissimus capitis იწყება გულმკერდის ზედა 3 და კისრის ქვედა 3-4 მალების განივი მორჩებიდან, მიემართება ზემოთ და უმაგრდება დვრილისებრი მორჩის – processus mastoideus უკანა კიდეს.
ინერვაცია: nn. spinales (C1-C8; Th1-Th12; L1-L5; S1-S2).
3. წვეტიანი კუნთი – m. spinalis მდებარეობს წვეტიანი მორჩების გასწვრივ და ტოპოგრაფიულად იყოფა სამ ნაწილად: ა) გულმკერდის წვეტიანი კუნთი – m. spinalis thoracis – იწყება წელის ზედა 2-3 და გულმკერდის ქვედა 2-3 მალების წვეტიანი მორჩებიდან – processus spinosus, მიემართება ზემოთ, მაგრდება გულმკერდის VIII-II მალების წვეტიან მორჩებზე; ბ) კისრის წვეტიანი კუნთი – m. spinalis cervicis, იწყება გულმკერდის ზედა 2 და კისრის ქვედა 2 წვეტიანი მორჩებიდან, მიემართება ზემოთ, და მთავრდება კისრის ზედა მალების (IV-დან II-მდე) წვეტიან მორჩებზე; გ) თავის წვეტიანი კუნთი – m. spinalis capitis ეს კუნთი ხშირად არ არსებობს; იწყება გულმკერდის ზედა და კისრის ქვედა მალების წვეტიანი მორჩებიდან, მიემართება ზემოთ, მაგრდება კეფის გარეთა შემაღლების – Protuberantia occipitalis externa მახლობლად.
მოქმედება: ტანის გამმართაველი კუნთი – m. erector trunci წარმოადგენს ხერხემლის ძლიერ გამშლელ კუნთს და სხეულს უნარჩუნებს ვერტიკალურ მდგომარეობას. ცალმხრივი შეკუმშვისას განიზიდავს ხერხემალსა და თავს. კონების ერთი ნაწილით კუნთი (m. iliocostalis thoracis) ქვემოთ სწევს ნეკნებს.
ინერვაცია: nn. spinales (C1-C8; Th1-Th12; L1-L5; S1-S2).
IV. განივ – წვეტიანი კუნთი – m. transversospinalis დაფარულია ტანის გამმართაველი კუნთით; ხერხემლის მთელს სიგრძეზე ავსებს წვეტიან და განივ მორჩებს შორის ღრმულებს; მასში არჩევენ სამ ნაწილს:
1. ნახევრად წვეტიან კუნთი – m. semispinalis იწყება შესაბამისი მალების განივი მორჩებიდან და უმაგრდება 5 ან 6 მალის გამოტოვებით ზედა მალების წვეტიან მორჩებს; იგი შედარებით ზედაპირულად მდებარეობს;
2. მრავალწილოვანი კუნთები – m. multifidus – განლაგებულია ხერხემლის მთელს სიგრძეზე, განივ და წვეტიან მორჩებს შორის; მეზობელ მალას უკავშირდება ორი – სამი მალის გამოტოვებით; ფარავს ნახევრად წვეტიანი კუნთი
3. მბრუნველი კუნთები – mm. rotatores – ყველაზე ღრმად მდებარე კუნთია; მეზობელ მალას უმაგრდება ერთი მალის გამოტოვებით
ნახევრად წვეტიან კუნთი ტოპოგრაფიულად სამ ნაწილად იყოფა:
ა) გულმკერდის ნახევრად წვეტიანი კუნთი – m. semispinalis thoracis – მისი კონები მოთავსებულია გულმკერდის ზედა 7 მალის წვეტიან მორჩებსა და ქვედა 6 მალის განივ მორჩებს შორის; ამასთან, თითოეული კონა მაგრდება 6-7 მალის გამოტოვებით;
ბ) კისრის ნახევრად წვეტიანი კუნთი – m. semispinalis cervicis მდებარეობს გულმკერდის ზედა მალების განივ მორჩებსა და კისრის ქვედა 6 მალის წვეტიან მორჩებს შორის; მაგრდება 5 მალის გამოტოვებით;
გ) თავის ნახევრად წვეტიანი კუნთი – m. semispinalis capitis მდებარეობს გულმკერდის ზედა 5 მალისა და კისრის ქვედა 3-4 მალების განივ მორჩებს შორის, – ერთის მხრივ, და კეფის ძვლის ქედის არეს შორის – მეორეს მხრივ. ამ კუნთში არჩევენ ლატერალურ და მედიალურ ნაწილებს.
მოქმედება: შლის ხერხემლის ზემო ნაწილებს და თავს სწევს უკან ან აკავებს მას გადაწეულ მდგომარეობაში; ცალმხრივი შეკუმშვისას ხდება უმნიშვნელო ბრუნვა.
ინერვაცია: nn. spinales (C2-C8; Th1-Th12).
2. მრავალწილოვანი კუნთი – m. multifidi დაფარულია ნახევრად წვეტიანი კუნთით, წელის მიდამოში კი – უგრძესი კუნთის წელის ნაწილით; მისი კონები გასდევს ხერხემლის სვეტს მთელს გაყოლებაზე, მალების განივ და წვეტიან მორჩებს შორის (კისრის მეორე მალამდე); მეზობელ მალას უკავშირდება ორი – სამი მალის გამოტოვებით. ამ კუნთის კუნთოვანი კონები იწყება გავის უკანა ზედაპირიდან, თეძოს ქედის უკანა ნაწილიდან, წელის მალების დვრილისებრი მორჩებიდან – processus mamillaris, გულმკერდის მალების განივი მორჩებიდან – processus transversus და კისრის ქვედა 4 მალის სასახსრე მორჩებიდან – processus articularis და მთავრდებიან ყველა მალის წვეტიან მორჩზე, გარდა ატლასისა.
3. მბუნველი კუნთები – mm. rotatores განივ – წვეტიანი კუნთის ყველაზე ღრმა ნაწილია და ტოპოგრაფიულად იყოფა სამ ნაწილად: ა) კისრის მბრუნველი კუნთები – mm. rotatores cervicis; ბ) გულმკერდის მბრუნველი კუნთები – mm. rotatores thoracis; გ) წელის მბრუნველი კუნთები – mm. rotatores lumborum.
ეს კუნთები იწყებიან ატლასის გარდა ყველა მალის განივი მორჩიდან და წელის მალების დვრილისებრი მორჩებიდან – processus mamillaris; თითო მალის გამოტოვებით უმაგრდებიან ზემოთ მდებარე მალების წვეტიან მორჩებს, მათი რკალების მომიჯნავე ნაწილებსა და მეზობელი მალების რკალების ფუძეებს.
მოქმედება: განივ – წვეტიანი კუნთები ორმხრივი შეკუმშვისას შლიან ხერხემალს, ხოლო ცალ მხარეზე შეკუმშვისას – აბრუნებს ხერხემალს.
ინერვაცია: nn. spinales (C2-C8; Th1-Th12; L1-L5).
ზურგის მოკლე კუნთები
1. წვეტთაშუა კუნთები – mm. interspinales მოკლე, წყვილი კუნთოვანი კონებია; განლაგებულია ორი მეზობელი მალის წვეტიან მორჩებს შორის. არჩევენ კისრის წვეტთაშუა კუნთებს – mm. interspinales cervicis; გულმკერდის წვეტთაშუა კუნთებს – mm. interspinales thoracis (ხშირად არ არის) და წელის წვეტთაშუა კუნთებს – mm. interspinales lumborum.
მოქმედება: შლის ხერხემლის სვეტს და უნარჩუნებს მას გასწორებულ მდგომარეობას.
ინერვაცია: nn. spinales (C3-L5).
2. განივ მორჩთაშუა კუნთები – mm. intertransversarii მოკლე კუნთებია; განლაგებულია ორი მეზობელი მალის განივ მორჩებს შორის. არჩევენ კისრის უკანა და წინა განივ მორჩთაშუა კუნთებს – mm. intertransversarii posteriores et anteriores cervicis, გულმკერდის განივ მორჩთაშუა კუნთებს – mm. intertransversarii thoracis და წელის მედიალურ და ლატერალურ განივ მორჩთაშუა კუნთებს – mm. inlertransversarii laterales et mediales lumborum.
მოქმედება: ხერხემალს უნარჩუნებს სწორ მდგომარეობას, ხოლო ერთ მხარეზე შეკუმშვისას ხრის მას გვერდით მხარეზე.
ინერვაცია: nn. spinales (C1-C6; L1-L4).
3. ნეკნების ამწევი კუნთები – mm. levatores costarum – არსებობენ მხოლოდ გულმკერდის მიდამოში; აქვთ მარაოსებურად გაშლილი კონები, რომლებიც იწყებიან წარზიდული მალისა – Vertebra prominens და გულმკერდის ზედა 11 მალის განივი მორჩებიდან, მიემართებიან ირიბად და ლატერალურად და უმაგრდებიან ქვემოთ მდებარე ნეკნების კუთხეებს. ამ კუნთებს ზემოდან ფარავს ზურგის გამმართველი კუნთი – m. erector spinae. ხშირად გულმკერდის ქვემო ნაწილში კუნთოვანი კონები მაგრდებიან ერთი ნეკნის გამოტოვებით. ასეთ კუნთებს ნეკნების ამწევი გრძელი კუნთები – mm. levatores costarum longi, ეწოდება, განსხვავებით ნეკნების ამწევი მოკლე კუნთებისაგან – mm. levatores costarum breves, რომლებიც უკავშირდებიან მეზობელ ქვემოთ მდებარე ნეკნებს.
მოქმედება: ზემოთ სწევენ ნეკნებს.
ინერვაცია: nn. spinales, nn. intercostales (C8; Th1-Th11).
4. კეფისქვეშა კუნთების ჯგუფი – ყველაზე ღრმად მდებარე, მოკლე, სუსტი კუნთებია. მათ მიეკუთვნება:
ა) თავის დიდი უკანა სწორი კუნთი – m. rectus capitis posterior major იწყება აქსისის წვეტიანი მორჩიდან – processus spinosus და უმაგრდება კეფის ძვლის ქედის ქვემო ხაზის – linea nuchae inferior ლატერალურ ნაწილს;
ბ) თავის მცირე უკანა სწორი კუნთი – m. rectus capitis posterior minor მიემართება ატლასის უკანა ბორცვიდან – tuberculum posterius atlantis კეფის ძვლის ქედის ქვემო ხაზის – linea nuchae inferior მედიალურ ნაწილამდე;
გ) თავის ქვემო ირიბი კუნთი – m. obliquus capitis inferior გაჭიმულია აქსისის წვეტიან მორჩსა – processus spinosus axis და ატლასის განივ მორჩს – processus transversus atlantis შორის;
დ) თავის ზემო ირიბი კუნთი – m. obliquus capitis superior მიემართება ატლასის განივი მორჩიდან კეფის ძვლის ქედის ქვემო ხაზის – linea nuchae inferior ლატერალურ ნაწილამდე.
მოქმედება: თავს ამოძრავებს უკან ორმხრივი შეკუმშვისას, უკან და გვერდით მხარეზე – ცალმხრივი შეკუმშვისას; ამასთან ქვემო ირიბი და ნაწილობრივ, უკანა დიდი სწორი კუნთები ატრიალებენ თავს.
ინერვაცია: n. suboccipitalis, n. cervicalis II.
სისხლმომარაგება: ზურგის ღრმა კუნთები მარაგდებიან aa. intercostales, lumbales, sacrales, ხოლო კისრის უკანა მიდამო მარაგდება – aa. occipitalis, c ervicalis profunda, vertebralis.
პოსტი წარმოადგენს, ლალი დათეშიძისა და არჩილ შენგელიას სამედიცინო ენციკლოპედიის ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია. ანატომიის ნაწილის მომზადებაზე მუშაობდნენ: ლალი დათეშიძე (1997 წლიდან), არჩილ შენგელია მანანა კიკნაძე (2006 წლიდან). 2008 და 2019 წლის ვერსიები მომზადდა მანანა კიკნაძის რედაქციით.
გაფრთხილება
.