კონტრაცეპტული იმპლანტატები

 ”პრობლემური წამლები” . ენდრიუ ჩეტლი

კონტრაცეფციული თავისუფლება თუ იძულება?

პირველი კონტრაცეპტული იმპლანტატები, რომლებიც დამზადებული იყო სილასიტიკის ბიოდეგრადირებადი, მოქნილი კაფსულებისაგან, ავსებული იყო ჰორმონებითა და მათი იმპლანტირება (ჩანერგვა – მთარგმნ. შენ.) ხდებოდა კანქვეშ, 1960-იან წლებში შეიქმნა. კლინიკურ გამოკვლევებში გამოციცადა არანაკლებ 10 სხვადასხვა ჰორმონი, მაგრამ ყველაზე მეტად იმედის მომცემი აღმოჩნდა ლევონორგესტრელი. აშშ-ში ხალხის განსახლების საბჭომ სპონსორობა გაუწია იმპლანტატების სფეროში გამოკვლევების უმეტესობას და დაამუშავა სისტემა, რომელიც ცნობილია ნორპლანტის სახელწოდებით, და დღეისათვის მას აწარმოებს ფინური კომპანია Leiras.

ნორპლანტი შედგება სილიკონის ექვსი კაფსულისაგან, რომელთაგან თითოეული ავსებულია 36 მილიგრამი ლევონორგესტრელ. ისინი თავსდებიან კანქვეშ, ქალის ხელის მხრის ნაწილში. ამის შემდეგ, ჰორმონი ნელა და საკმარისად მუდმივი სიჩქარით გამოდის ორგანიზმიდან, ამასთან, კონტრაცეპტულ თვისებებს 5 წლის განმავლობაში ინარჩუნებს. მისი მოქმედების მთავარი მექანიზმი ოველაციის დათრგუნვაში მდგომარეობს [3], მაგრამ ის საშვილოსნოს ყელის ლორწოს ნაკლებად შეღწევადს ხდის სპერმატოზოიდებისათვის, და აძნელებს განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის  იმპლანტაციას საშოს ამომფენ ლორწოვან გარსში [4].

ეფექტურობა

მთელი ამ ხუთი წლის განმავლობაში ორსულობის საერთო (კუმულაციური) ინდექსი უდრის 2,7-3,9-ს ყოველ 100 ქალზე. ეს ნიშნავს, რომ ხუთწლიანი პერიოდის განმავლობაში ყოველი 100 ქალიდან დაახლეობით 3-4-ს აქვს დაორსულების ალბათობა. ნორპლანტის ეფექტურობა შეესაბამება ქალის წონას. დიდი მასის მქონე ქალებს, განსაკუთრებით კი მათ, ვისი წონაც 70 კილოგრამს (154 გირვანქას) აღემატება, გააჩნიათ დაორსულების უფრო მაღალი ალბათობა, ვიდრე უფრო ნაკლები წონის ქალებს. ნორპლანტის ხუთი წლით მოხმარების შემდეგ, ორსულობის კუმულაციური ინდექსი 79 კილოგრამზე მეტი წონის ქალებში არის 8,5 ყოველი 100-დან [8].
იმპლანტატის მოშორების შემდეგ, ნათლად ჩანს, რომ ფორტილურობა სწრაფად ბრუნდება. ერთ-ერთ გამოკვლევაში აღმოჩენილ იქნა, რომ ქალების 50%-ში ჩასახვა მოხდა იმპლანტატის მოცილებიდან 3 თვის ფარგლებში, ხოლო 86%-ში – ერთი წლის განმავლობაში [9]. ხალხის განსახლების საბჭოს ვარაუდით, ერთი წლის  განმავლობაში ამ მაჩვენებელმა შესაძლოა, რომ 88%-ს მიაღწიოს [10].

მენსტრუალური ციკლის დარღვევა და სხვა გვერდითი ეფექტები

იმპლანტატები, ისევე, როგორც პროგესტანის სხვა მრავალჰორმონალური კონტრაცეპტივები, რეალურად არღვევენ მენსტრუალურ ციკლს. არარეგულარული მენსტრუალური სისხლის დენა წარმოადგენს მათი მოხმარების შეწყვეტის ძირითად მიზეზს [11]. აშშ-ში 234 ქალზე ჩატარებულმა დაკვირვებამ გამოავლინა, რომ მათგან მხოლოდ 27%-ს ჰქონდა რეგულარული თვიური ციკლი, 66%-ს – არარეგულარული, და 7%-ს კი ამენორეა განუვითარდა, ე. ი. მენსტრუალური სისხლის დენა საერთოდ აღარ ჰქონდა. მოხმარების მეხუთე წლისათვის, ქალების 62%-ს ჰქონდა რეგულარული ციკლი, 38%-ს – არარეგულარული ციკლი, ხოლო ამენორეის შესახებ მონაცემები უკვე აღარ იყო [12]. საერთო ჯამში, მთელს მსოფლიოში ჩატარებული  კლინიკური და პრაქტიკული გამოცდების პირობებში, ნორპლანტის მომხმარებელი ქალების 60%-დან 100%-მდე რაოდენობას ჰქონდათ მანსტრუალური სისხლის დენის არარეგულარული ეპიზოდები; ამასთან, განსაკუთრებით მძიმე დარღვევები მოდიოდა იმპლანტაციის შემდეგ პირველ ექვს თვეზე [13].
სხვა გვერდითი ეფექტებია თავის ტკივილი (სხვადასხვა გამოკვლევების მიხედვით, აღენიშნებოდა ქალების 4%-24%-ს), თავბრუსხვევა, მადის დაკარგვა, წონაში ცვლილებები (როგორც მომატება, ასევე დაკლება), ნევროზული მდგომარეობა, გუნება-განწყობისა და ხასიათის უმიზეზო ცვლილებები, სარძევე ჯირკვლებისა და მუცლის ქვედა არეში ტკივილები, ასევე ტკივილები და ინფექციები იმპლანტაციის ადგილას, გამელოტება, გამონაყარი და კანის სხვა პრობლემები [14].
გამოკვლევები აჩვენებენ, რომ ნორპლანტის მომხმარებელი ქალების ორსულობის 20%-დან 30%-მდე საშვილოსნოსგარეთა იყო [15].
იმპლანტატის გამოყენება არ არის რეკომენდებული მეძუძური ქალებისათვის, რადგან უცნობია ამ ჰორმონის ახალშობილებზე მოქმედების შედეგები [17].
ძალზე ცოტა რამაა ცნობილი იმპლანტატების, ისევე, როგორც სხვა ჰორმონალური მეთოდების, გრძელვადიანი ზემოქმედების შესახებ.  ასევე არ არსებობს სრული ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რა მოხდება, თუ იმპლანტატს ჩანერგვის ადგილას ხუთ წელზე მეტი ვადით დავტოვებთ. გამოთავისუფლებული პროგესტინის დოზა თანდათანობით მცირდება, ამას მივყავართ იმ საშიშროებამდე, რომ იზრდება საშვილოსნოსგარეთა ორსულობისა და ორსულობისას ნაყოფზე პროგესტინის ზემოქმედების რისკი [17a]. უეჭველია, რომ კლინიკურ პრაქტიკაში ასეთი შემთხვევები არსებობს: ბრაზიალიაში ხელმეორედ გამოკვლეული 52 ქალიდან 14-ს აღმოუჩინეს ნორპლანტი, რომელიც ჩანერგვის ადგილას 5 წელს მეტ ხანს იყო დარჩენილი. რამდენადაც კლინიკური გამოცდები ამ ქალების მონაწილეობით უკვე დამთავრებული იყო, და მისმა ჩამნერგავმა ექიმებმა დატოვეს ეს ადგილი, სხვა ექიმებმა უკვე აღარ იცოდნენ, თუ როგორ მოეშორებინათ იმპოლანტატები [18].

სხვადასხვა ნაკლი

ეჭვგარეშეა. რომ ნორპლანტის სერიოზულ ნაკლს წარმოადგენს ის გარემოება, რომ ქალები დამოკიდებულნი არიან ექიმებზე, როცა საქმე იმპლანტატის მოცილებას ეხება.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ნაკლი მეთოდის ღირებულებაა. კონტრაცფციის ყველა არსებული შესაძლებლობიდან იმპლანტატი ყველაზრ ძვირ ვარიანტს  წამოადგენს.

გამოყენების პირობები

ნორპლანტი – ეს არის ტექნოლოგია, რომელიც ჯანმრთელობის დაცვის მაღალ სტანდარტებს მოითხოვს, თუკი შესრულდება მისი უსაფრთხო მოხმარების ყველა მოთხოვნა. საეჭვოა განვითარებულ ქვეყნებში ასეთი სტანდარტების მიღწევა, იმ ქვეყნებში, სადაც ცხოვრობს კონტრაცეპტივების მომახმარებელი ქალების უმრავლესობა. საეჭვაოა ასევე ამ ქვეყნებშიც უსაფრთხოების უზრუნველყოფაც.
ხალხთა განსახლების საბჭო აღიარებს, რომ ნორპლანტის კონსტრუქცია მოითხოვს დიდ სიფრთხილეს მისი კლინიკურ პრაქტიკაში დაწყებისას. საბჭო ასევე ამბობს, რომ ნორპლანტის პრაქტიკულად გამოყენების დაწყებისათვის ის  მიისწრაფის იპოვოს ისეთი ადგილები, სადაც უზრუნველყოფილი იქნება შემდეგი პირობების დაცვა:

  • მეთოდების რეალური არჩევანი;
  • ზუსტი, დაბალანსებული ინფორმაცია;
  • ამ მომსახურების შეთავაზების ობიექტისადმი ძალდაუტანებელი ურთიერთობები;
  • სწორი, დანდობით შეყვანა;
  • გულისხმიერება პრობლემის გადაწყვეტისას;
  • მოთხოვნისთანავე მისი მოცილების ხელმისაწვდომობა; და
  • მოშორება ხუთწლიანი ვადის გასვლის შემდეგ [26].

თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ეს პირობები ყოველთვის არ სრულდება, ისეთ ადგილებშიც კი, სადაც ხალხთა განსახლების საბჭომ დაასპონსორა პილოტური გამოცდები ან უზრუნველყოფდა ნორპლანტის ჩანერგვისათვის აუცილებელ ტექნიკურ დახმარებას, ოჯახის დაგეგმვის პროგრამების ფარგლებში [27].

სამოქმედო რეკომენდაციები

  • შეუძლებებლია იმპლანტატების უსაფრთხო შეთავაზება, ქალის მიერ დაჯერებულად და სავსებით დასაბუთებული არჩევანისას, ის საერთოდ არ უნდა იყოს შეთავაზებული.
  • ეს ნიშნავს იმის აღიარებას, რომ იმპლანტატები არ წარმოადგენენ პირველი არჩევის კონტრაცეპტივებს, და აუცილებელია მათი ფარმაცევტული საშუალებების ჩვეულებრივი ბაზრიდან ამოღება, უნდა შეიზღუდოს მათი არსებობა და მოხმარება მხოლოდ ისეთი ადგილებით, სადაც შესაძლებელია მათი უსაფრთხო მოხმარების პირობების დაცვა. უნდა გადაიხედოს მათი ჩართვა ოჯახის დაგეგმვის მიმდინარე პროგრამების უმეტესობაში.
  • ნებისმიერ ქალი, რომელიც განიხილავს იმპლანატატების გამოყენების შესაძლებლობას, უზრუნველყოფილ უნდა იქნას სრული ინფორმაციით ალტერნატიული მეთოდების შესახებ, და მას უნდა მიეცეს სხვა მეთოდების გამოყენების შესაძლებლობაც, მათთან შეგუებადობის მიზნით.
  • ქალი, რომელიც არჩევანს გააკეთებს იმპლანტატის სასარგებლოდ, თავიდანვე უნდა იყოს ინფორმირებული იმპლანტატების უპირატესობებისა და გვერდითი ეფექტების შესახებ; ამასთან, აუცილებელია მისი ზედმიწევნით გამოკვლევა, შესაძლო უკუჩვენებების გამოვლენის  მიზნით. იმპლანტატის მიღების შემდეგ ის მუდმივი დაკვირვების ქვეშ უნდა იმყოფებოდეს, რათა თვალყური მიედევნოს ნებისმიერ არასასურველ ეფექტს, და მას უნდა ჰქონდეს საშუალება მოცილდეს იმპლანტატი მისივე თხოვნით.
  • აუცილებელია საკვლევი პროექტების მიმართვა არსებული კონტრაცეფციული მეთოდების, მექანიკური მეთოდების ჩათვლით, ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესებისა და მოხერხებულობისაკენ, რაც გაკონტროლდება მომხმარებლის მიერ.

ლიტერატურა

1. Goodman, E., “Help to plan family size, not control the women”, International Herald Tribune, 20 Feb 1991, p9.
2. Board of Trustees, AMA, “Requirements or incentives by government for the use of long-acting contraceptives”, Journal of the American Medical Association, Vol 267, No 13, 1 Apr 1992, pp1818-21.
3. Segal, S.J., Alvarez-Sanchez, F., et al, “Norplant implants: the mechanism of contraceptive action”, Fertility and Sterility, Vol 56, No 2, Aug 1991, pp273-7.
4. Berer, M., “Contraception”, chapter 15 in: Phillips, A., Rakusen, J. (eds) and the Boston Women’s Health Collective, The Neiv Our Bodies, Ourselves (2nd UK edition), London, Penguin Books, 1989, p300.
5. Mintzes, В., Harden, A. and Hanhart, J. (eds), Norplant: Under her Skin, Amsterdam, Women’s Health Action Foundation and WEMOS, 1993, p2.
6. Guillebaud, J., Contraception: у our questions answered, London, Churchill Livingstone, (revised edn) 1991, p202.
7. Stanley, В., “At arms length”, IDRC Reports, Oct 1990, p19.
8. WHO, Norplant Contraceptive Subdermal Implants. Managerial and Technical Guidelines, Geneva, World Health Organisation, 1990; Ollila, E., Kajesalo, K., and Hemminki, E., “Experience of Norplant by Finnish family planning practitioners”, in: Mintzes, et al, op cit, pp47-68.
9. Anon., “A subdermal progestm implant for long-term contraception”, The Medical Letter, Vol 33, No 839, 8 Mar 1991, p17.
10. Population Council, Norplant: A summary of Scientific Data, New York, Population Council, 1990.
11. Anon., “Long-acting steroids provide new options”, Network, Vol 9, No 3, Spring 1988, p7; Liskin, L., Blackburn, R. and Ghani, R. “Hormonal contraception: new long-acting methods”, Population Reports, Series K, No 3, Baltimore, Population Information Program, 1987.
12. Shoupe, D., Mishell, Jr., D.R., et al, “The significance of bleeding patterns in Norplant implant users”, Obstetrics and Gynecology, Vol 77, No 2, Feb 1991, pp256-60.
13. Townsend, S., “Norplant: safe and highly effective”, Network, Vol 11, No 4, Dec 1990, p6.
14. Berer, op cit, p300; Anon., Medical Letter, op cit, p18.
15. Shoupe, et al, op cit.
16. Anon., Medical Letter, op cit, p18.
17. Berer, op cit, p300.
17a. Mintzes, et al, op cit, p2.
18. Garcia, G. and Dacach, S., “Norplant – five years later [Brazil]”, in: Mintzes, et al, op cit, pp69-79.
19. Zimmerman, M., Haffey.J., et al, “Assessing the acceptability of Norplant implants in four countries: findings from focus group research”, Studies in Family Planning, Vol 21, No 2, Mar/Apr 1990, p99.
20. Stanley, op cit, p19.
21. Anon., “Arrival of Norplant may be bittersweet for clinics”, Contraceptive Technology Update, Vol 12, 1991, ppl-5.
22. Zimmerman, et al, op cit, p99.
23. Finger, W., “Programmatic challenges: training, counseling and removals”, Network, Vol 11, No 4, Dec 1990, pp9-12.
24. Zimmerman, et al, op cit, pp92-103.
25. UBINIG, “The Norplant trial: an investigative study on the methodology and ethical issues”, The Hygeia, Vol 3, Nos 1 and 2, 1988 (Jan-June), pp19-34.
26. Beattie, K., “Introduction of new contraceptive methods: an opportunity for promoting the user’s perspective m family planning programmes”, in: Mintzes, B. (ed.), A Question of Control: Women’s Perspectives on the Development and Use of Contraceptive Technologies, Amsterdam, WEMOS Women and Pharmaceuticals Project/HAI, 1992, p26.
27. Zimmerman, et al, op cit, pp92-103.
28. Ollila, et al, op cit, pp47-68.
29. Anon., “Problems with Norplant in Indonesia”, Scrip, No 1611, 26 Apr 1991, p26.