პარაგრაფი ლალი დათეშიძის წიგნიდან ,,კერძო ფარმაკოლოგია და კლინიკური ფარმაცია”
კალციუმის იონები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ორგანიზმის ცხოველმოქმედების სხვადასხვა პროცესების რეგულაციაში. აღწევენ რა უჯრედებში, ისინი ახდენენ იმ ბიოენერგეტიკული პროცესების აქტივირებას (ატფ-ის გარდაქმნა ციკლურ ადენოზინმონოფოსფატში, ცილების ფოსფორილირება და სხვა), რომლებიც უზრუნველყოფენ უჯრედების ფიზიოლოგიური ფუნქციების რეალიზაციას. მაღალი კონცენტრაციისას (მათ შორის იშემიის, ჰიპოქსიის და სხვა პათოლოგიური მდგომარეობების დროს) მათ შეუძლიათ ზედმეტად გააძლიერონ უჯრედული მეტაბოლიზმის პროცესები, გაზარდონ ქსოვილების მოთხოვნილება ჟანგბადზე და გამოიწვიონ სხვადასხვა დესტრუქციული ცვლილებები. კალციუმის იონების ტრანსმემბრანული გადატანა ხორციელდება სპეციალური არხებით, რომლებიც წარმოადგენენ უჯრედული მემბრანების პეპტიდური ბიოფენების გამყოფ მაკრომოლეკულურ ცილებს. მათ უწოდებენ კალციუმის ან “ნელ”არხებს (განსხვავებით “სწრაფი” არხებისაგან, რომლებითაც ხდება სხვა იონების ტრანსპორტი). ორგანიზმში კალციუმის იონების ნაკადი მემბრანებში რეგულირდება რიგი ენდოგენური ფაქტორით (აცეტილქოლინი, კატეხოლამინები, სეროტონინი, ჰისტამინი და სხვა) ან მემბრანის პოტენციალით.
60-იანი წლების ბოლოს გამოვლენილი იქნა ზოგიერთი ეგზოგენური ნივთიერების უნარი – დაამუხრუჭოს კალციუმის იონების გავლა “ნელ” არხებში (ვერაპამილი). დღეისათვის ცნობილია ასეთი მოქმედების ნაერთების მთელი რიგი. მათ აერთიანებენ კალციუმის არხების ბლოკატორების სახელწოდებით (კალციუმის იონების ანტაგონისტები). ქიმიური სტრუქტურით ისინი წარმოადგენენ ფენილალკილამინებს (ვერაპამილი და სხვა), 1,4-დიჰიდროპირიდინები (ნიფედიპინი, ნიტრენდიპინი, ამლოდიპინი და სხვა), ბენზოთიაზეპინები (დილთიაზემი და სხვა) და სხვა (ცინარიზინი). ზოგიერთი პრეპარატი ზომიერ ზეგავლენას ახდენ ს უჯრედში კალციუმის იონის ნაკადზე (ფენიტოინი, პროპრანოლოლი, ინდომეტაცინი). კალციუმის ანტაგონისტების ფარმაკოლოგიური აქტივობის სპექტრი მოქმედებს მიოკარდიუმის კუმშვადობაზე, სინუსური კვანძის აქტივობასა და AV გამტარობაზე, სისხლძარღვთა ტონუსსა და სისხლძარღვთა წინაღობაზე, ბრონქების, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ორგანოებისა და შარდგამომყოფი გზების ფუნქციებზე. ამ პრეპარატებს აქვთ თრომბოციტების აგრეგაციის დამუხრუჭების და პრესინაფსური დაბოლოებებიდან ნეირომედიატორების გამოყოფის მოდულირების უნარი. კალციუმის იონების ანტაგონისტების ძირითადი გამოყენება განპირობებულია მათი ზეგავლენით გულ-სისხლძარღვთა სისტემაზე. სისხლძარღვთა გაფართოების გამოწვევით და სისხლძრღვთა საერთო პერიფერიული წინააღმდეგობის შემცირებით ისინი აქვეითებენ არტერიულ წნევას, აუმჯობესებენ კორონარულ სისხლის მიმოქცევას და ამცირებენ მიოკარდიუმის მოთხოვნილებას ჟანგბადზე. ეს პრეპარატები დოზის პროპორციულად აქვეითებენ არტერიული წნევას, თერაპიული დოზებით უმნიშვნელო გავლენას ახდენენ ნორმალურ არტერიულ წნევაზე, არ იწვევენ ორთოსტატიკურ მოვლენებს. გულის კუნთის აგზნებადობაზე და გამტარობაზე მოქმედი ამ ჯგუფის პრეპარატები გამოყენებას პოულობენ ანტიარითმიული საშუალებების სახით. კალციუმის ანტაგონისტების ღირსებაა ლიპიდურ ცვლაზე, ელექტროლიტურ ბალანსზე არახელსაყრელი გავლენის სიმცირე და ნახშირწყლებისადმი ტოლერანტობა.
მიუხედავად საერთო ძირითადი თვისებისა (,,ნელი” არხების ბლოკადა), კალციუმის იონების ანტაგონისტები განსხვავდებიან ფარმაკოლოგიური მოქმედებით, რაც დაკავშირებულია მათი ქიმიური სტრუქტურისა და ფიზიკურ-ქიმიური თვისებების თავისებურებებით, უჯრედშიგა პროცესებზე უშუალო ზეგავლენის უნარით. ამჟამად გამოყოფენ კალციუმს არხების სხვადასხვა ტიპებს (L,T,N,P), რომელთაც განსხვავებული ბიოფიზიკური თვისებები აქვთ. კალციუმის იონების ანტაგონისტების გულ-სისხლძარღვთა სისტემაზე განსხვავებული მოქმედების მაგალითს წარმოადგენს ვერაპამილის უფრო ძლიერი მოქმედება ატრიოვენტრიკულარულ გამტარობაზე და უფრო სუსტი მოქმედება სისხლძარღვთა გლუვ კუნთებზე; ნიფედიპინი უფრო მეტად მოქმედებს სისხლძარღვთა კუნთებზე და ნაკლებად – გულის გამტარ სისტემაზე; დილთიაზემი დაახლოებით ერთნაირად მოქმედებს სისხლძარღვთა კუნთებზე და გამტარ სისტემაზე; ნიტრენდიპინი სელექციურად მოქმედებს პერიფერიულ სისხლძარღვებზე და არ მოქმედებს გულის ამგზნებ და გამტარ სისტემაზე. გარდა ამისა, ამ ჯგუფის პრეპარატები განსხვავდებიან სხვა ფარმაკოლოგიური მაჩვენებლებით, ფარმაკოკინეტიკით, გვერდითი მოვლენებით. მაგალითად, პრეპარატთა უმრავლესობას გააჩნია ნახევარგამოყოფის ხანმოკლე პერიოდი, რის გამოც მათი მიღება სჭიროა 3 – 4-ჯერ დღეში, ნიტრენდიპინისათვის ეს პერიოდი შეადგენს 8 – 12 საათს და საკმარისია მისი მიღება 1 ან 2-ჯერ დღეში. პრეპარატ ამლოდიპინის ნახევარგამოყოფის პერიოდი კი – 35 – 50 საათია.
გვერდითი მოვლენებიდან ვერაპამილის მიღებისას აღსანიშნავია ყაბზობა, (სტატისტიკური მონაცემებით აღენიშნება 40% ავადმყოფებისას); ნიფედიპინის მიღებისას – სისხლის მოწოლა, სახის გაწითლება, (ავადმყოფთა 30%), თავის ტკივილი (80%-მდე); ეს მოვლენები ნოტროგლიცერინის მიღებით გამოწვეული გვერდითი მოვლენების მსგავსია. რეკომენდებული არ არის ამ პრეპარატების დანიშვნა დავნიშნოთ ორსულებსა და მეძუძურებში.
კალციუმის იონების ანტაგონისტების საერთო თვისებაა უარყოფითი ინოტროპული მოქმედება. არსებობს მონაცემები კალციუმის იონების ანტაგონისტების დადებით მოქმედებაზე ბრონქოსპაზმის დროს; ამ მონაცემებით, ბრონქოსპაზმისას ეს პრეპარატები შეტევის კუპირებას არ ახდენენ, მაგრამ შესაძლებელი გამოყენებული იქნან შემანარჩუნებელ თერაპიაში, განსაკუთრებით, ბრონქული ასთმით დაავადებულებში, რომელთაც ასევე აღენიშნებათ გულის იშემიური დავადება. ისინი ნაჩვენებია ასევე, მომატებული ბრონქოკონსტრიქტორული რეაქტივობის (სიცივის, გადაღლის ბრონქოსპაზმისას და სხვ.) ავადმყოფებში და თავის ტვინის სისხლის მიმოქცევის დარღვევისას. შექმნილია პრეპარატები, სელექციური ცერებროვასკულარული მოქმედებით (ნიმოდიპინი). დადგენილია ვერაპამილის, ნიფედიპინის, ნიმოდიპინის ეფექტურობა შაკიკის დროს; შეისწავლება ამ პრეპარატების შესაძლო გამოყენება ეპილეფსიის, შიზოფრენიით დაავადებულებში დისკინეზიებისა და ცნს-ის სხვა დაავადებების დროს. უკანასკნელ დროს შემუშავებულია ამ ჯგუფის ახალი პრეპარატები (ნისოლდიპინი, ფელოდიპინი და სხვ.). ზოგადად, კალციუმის იონების ანტაგონისტები ფართოდ გამოოიყენება მედიცინაში. ამასთან, არსებობს ცნობა, რომელიც ეჭვს ქვეშ აყენებს ნიფედიპინის (შესაძლოა სხვა ანტაგონისტებისაც) უსაფრთხო გამოყენებას ჰიპერტონიის, გულის იშემიური დაავადებების და გულის უკმარისობის დროს. თუმცა ეს საკითხი მოითხოვს უფრო ღრმა შესწავლას.
ვერაპამილი. სინონიმები: ვერაპამილი, იზოპტინი, ფალიკარდი, ფენოპტინი, Calan, Cardilax, Dilacoran, Falicard, Finopti, Ikacor, Iroveratril, Isopine, Isoptin, Manidon, Vasolan, Vepamil, Verapamil hydroclorid, Verapamil და სხვ.
ფენდილინი. სინონიმები: სენზიტი, Fendiline hydrochloride, Phenaxazan, Phendilin, Phenoxan, Sensit
ნიფედიპინი. სინონიმები: ადალატი, კორდაფენი, კორდიპინი, კორინფარი, ნიფანგინი, ნიფეკარდი, Adalat, Adarat, Calcigard, Cordafen, Cordipin, Corinfar, Nifangin, Nifacard, Nifelat, Procardia და სხვ. შესაბამისი პრეპარატი – ფენიგიდინი Phenyhydinum Phenigidin, Phenihidin.
ფორიდონი. სინონიმები: რიოდიპინი, რიოსედილი, Riodipin, Riosedyl
ნიკარდიპინი. სინონიმები: Barazin, Cardene, Decrel, Loxen, Nicardal, Nicodel, Perdipine, Raxen
ნიტრენდიპინი. სინონიმები: ბაიპრესი, ნიტრეპინი, Baypress, Nitrepin
ისრადიპინი. სინონიმები: ლომირი, Lomir, Isrodipine
ამლოდიპინი. სინონიმები: ნორვასკი, Norvasc და სხვა.
დილთიაზემი (Diltiazem). სინონიმები: დიაკორდინი, დილზემი, კარდილი, Acalix, Aldiazem, Altiazem, Anginyl, Angizem, Cardil, Cardizem, Diacordin, Diladel, Dilatam, Diltiazem hydrochloridum, Dilticard, Dilzem, Incoril, Litizem, Viacor, Zildem და სხვ.
პოსტი წარმოადგენს, ლალი დათეშიძისა და არჩილ შენგელიას სამედიცინო ენციკლოპედიის ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია.
- გაფრთხილება
- წყაროები: 1. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით. 2. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა. ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.
.