თირკმელი – ორგანოთა პათოლოგიები, კვლევის მეთოდები (2)

ორგანოთა პათოლოგიები, კვლევის მეთოდები

დასაწყისი იხ. >>

განვითარების მანკები. ემბრიოგენეზის პროცესში თირკმლების განვითარების დარღვევა გამოიხატება მათი მდებარეობის (დისტოპია), ურთიერთდამოკიდებულების, ფორმის, რაოდენობის სხვადასხვა ანომალიებით, თირკმლის პარენქიმის მენჯ–ფიალათა სისტემის და თირკმლის სისხლძარღვების ანომალიებით.

მდებარეობის ანომალიები ვლინდება თირკმლების ჰომოლატერალური (თორაკალური, წელის, თეძოს და მენჯის) ან ჰეტეროლატერალური (ჯვარედინი) დისტოპიით. თორაკალური დისტოპიის შემთხვევაში, თირკმელი, ჩვეულებრივ, შედის დიაფრაგმის თიაქრის შემადგენლობაში. შარდსაწვეთი, ამ შემთხვევაში, დაგრძელებულია, ხოლო თირკმლის არტერია გამოდის აორტის გულმკერდის ნაწილიდან. წელისმიერი დისტოპიის შემთხვევაში თირკმლის მენჯი ოდნავ წინ არის გადახრილი და მდებარეობს წელის IV მალის დონეზე; თირკმლის არტერია გამოდის აორტიდან, ბიფურკაციის ოდნავ მაღლა. თირკმლების თეძოსმიერი დისტოპია ხასიათდება თირკმლის მენჯის უფრო გამოხატული როტაციით წინისკენ; ორგანო განლაგებულია წელის V და გავის I მალების დონეზე. თირკმლის, როგორც წესი, მრავლობითი არტერიები გამოდიან თეძოს არტერიიდან ან მუცლის აორტიდან, მისი ბიფურკაციის დონეზე. მენჯისმიერი დისტოპიის დროს თირკმლები განლაგებულია შუა ხაზზე, შარდის ბუშტის უკან და ოდნავ მაღლა; ეს უკანასკნელი, როგორც წესი, ამა თუ იმ ხარისხით ჰიპოპლაზირებულია და გააჩნია ოვალური, მრგვალი ან კვადრატული ფორმა. გაფანტული ტიპის თირკმლის არტერიები წარმოადგენენ თეძოს საერთო ან შიგნითა არტერიის ტოტებს, ჰეტეროლატერალური (ჯვარედინი) დისტოპია ხასიათდება თირკმლის გადანაცვლებით საწინააღმდეგო მხარეს.
დისტოპიურ თირკმელს ხშირად გააჩნია წილოვანი შენება და, ჩვეულებრივ, სისხლმომარაგების გაფანტული ტიპი მოკლე სისხლძარღვებით, რომლებიც ზღუდავენ მის მოძრაობას
ორგანოს მდებარეობის ანომალიით განპირობებულ კლინიკურ სურათში ძირითადი სიმპტომია ტკივილი, რომელიც ვითარდება სხეულის მდებრეობის შეცვლის, ფიზიკური გადაძაბვის, მეტეორიზმის დროს. ჰეტეროლატერალური (ჯვარედინი) დისტოპიის შემთხვევაში ტკივილი, ჩვეულებრივ ლოკალიზებულია თეძოს მიდამოში და ირადირებს საწინააღმდეგო მხარეს საზარდულის მიდამოში. თირკმლების თორაკალური დისტოპიის შემთხვევაში კლინიკური გამოვლინებები და რენტგენოლოგიური გამოკვლევების მონაცემები შეიძლება მოგვაგონებდეს შუასაყრის სიმსივნეს. წელისმიერი და თეძოსმიერი დისტოპიის დროს თირკმლები ისინჯება ნაკლებად მოძრავი და სუსტად მტკივნეული წარმონაქმნების სახით.
დიაგნოზის დადასტურება ხდება ექსკრეტორული უროგრაფიის მეშვეობით, ხოლო თირკმლების ფუნქციების მკვეთრი დაქვეითების შემთხვევაში – რეტროგრადული პიელოგრაფიის საშუალებით.

მკურნალობა უპირატესად კონსერვატიულია. ოპერაციული მკურნალობა ნაჩვენებია ჰიდრონეფროზით ან შარდკენჭოვანი დაავადებით გართულებული დისტოპიის დროს.
ფორმის და ურთიერთდამოკიდებულების ანომალიები (შერწყმული თირკმლები) იყოფა შერწყმის სიმეტრიულ (ნალისებური ან გალეტისებური თირკმლები) და ასიმეტრიულ (S-, L- და I-ფორმის თირკმლები) ფორმებად.

შეწყმის სიმეტრიული ფორმები, ნალისებური თირკმლების სახით, 2,5–ჯერ უფრო ხშირად გვხვდება ბიჭებში. თირკმლები ნალის ფორმას ღებულობენ ქვედა (90%) და ზედა (10%) პოლუსების შერწყმის შედეგად; თირკმლების შერწყმის ადგილას არის ყელი, რომელიც წარმოქმნილია შემაერთებელი ქსოვილით ან თირკმლის პარენქიმით.
ნალისებური თირკმლების ძირითად კლინიკურ ნიშანს წარმოადგენს მარტინოვ–როსინგის სიმპტომი – ტკივილის წარმოქმნა სხეულის გაშლის დროს, რაც დაკავშირებულია ყელით სისხლძარღვებზე და აორტის წნულზე ზეწოლასთან. ნალისებური თირკმლის გასინჯვა, ზოგჯერ, ხერხდება მუცლის ღრმა პალპაციით მკვრივი, ნაკლებად მოძრავი წარმონაქმნის სახით. რენტგენოლოგიურად ასეთი სახის თირკმელს გააჩნია ნალის ფორმა, რომლის ამობურცული მხარე, უხშირესად, მიმართულია ქვევით, იშვიათად კი ზევით. ყველაზე მკვეთრად ნალისებური თირკმლის კონტურების განსაზღვრა ხდება ექსკრეტორული უროგრაფიის ან დინამიკური სცინტიგრაფიის, აგრეთვე კომპიუტერული ტომოგრაფიის მეშვეობით.
ნალისებური თირკმლის არსებობის შემთხვევაში ოპერაციას ატარებენ მხოლოდ გართულებების (ჰიდრონეფროზი, სიმსივნე და ა.შ.) განვითარების შემთხვევაში. სისხლმომარაგების ხასიათის დადგენის მიზნით, ოპერაციულ ჩარევამდე, ნაჩვენებია თირკმლის ანგიოგრაფიის ჩატარება.
გალეტისებურ თირკმელს გააჩნია ბრტყელ–ოვალური წარმონაქმნის შესახედაობა, რომელიც მდებარეობს პრომონტორიუმის დონეზე ან მის ქვევით. ქალებში აღნიშნული ანომალია ხელს უშლის მშობიარობის ბუნებრივ პროცესს.
დიაგნოზის დადგენა ხდება პალპაციის, თითით რექტალური გამოკვლევით, აგრეთვე ექსკრეტორული უროგრაფიის და აბდომინალური აორტოგრაფიის მონაცემების საფუძველზე. ოპერაციული ჩარევის ჩვენება შეიძლება გახდეს ჩირქოვანი პიელონეფრიტი, კენჭები, ტუბერკულოზი. ცნობილია გალეტისებური თირკმლის მოცილების შემთხვევები, როდესაც ის შეცდომით მიჩნეულ იქნა სიმსივნედ.

შეზრდის ასიმეტრიული ფორმები ხასიათდებიან საპირისპირო პოლუსებით თირკმლების შეერთებით. თირკმლების სიგრძივი, ერთმანეთის პარალელური ღერძები შეერთებულნი არიან ლათინური ასოების S და I ფორმით, ხოლო L ფორმის თირკმლის შემთხვევაში – აღნიშნული ღერძები ერთმანეთის პერპენდიკულარულები არიან.
დიაგნოზის დადგენა ხდება ექსკრეტორული უროგრაფიის და თირკმლების სკანირების მეშვეობით. ოპერაციული მკურნალობის აუცილებლობის შემთხვევაში (კენჭების მოცილება, პლასტიკა უროსტაზის გამო და ა.შ.) ნაჩვენებია თირკმლის ანგიოგრაფიის ჩატარება.
რაოდენობის ანომალია ყველაზე ხშირად ვლინდება თირკმლების გაორების სახით და 2–ჯერ უფრო ხშირად გვხვდება გოგოებში. თირკმლების გაორება შეიძლება იყოს სრული და არასრული. სრული გაორებისთვის დამახასიათებელია თირკმლების ორი შემგროვებელი სისტემის არსებობა, სადაც თითოეულ მათგანს გააჩნია იზოლირებული სისხლმომარაგება. არასრული გაორების შემთხვევაში ორივე ნახევრის სისხლმომარაგება ხორციელდება საერთო სისხლძარღვებით. გაორებული თირკმლების მენჯებიდან გამომავალი შარდსაწვეთები შარდის ბუშტში ჩაედინებიან  ცალ–ცალკე ან ერთად. გაორებულ თირკმლის პარენქიმას აღენიშნება ჰიპოპლაზიის, დისპლაზიის ნიშნები, რაც ხელს უწყობს სხვადასხვა დაავადებების, პირველ რიგში კი პიელონეფრიტის, განვითარებას.
აღნიშნული ანომალიის დიაგნოსტიკა, ჩვეულებრივ, ხდება განვითარებული გართულების შემთხვევაში. ექსკრეტორულ უროგრამებზე გაორებული თირკმლის ზედა ნაწილში შეიძლება აღინიშნებოდეს პარენქიმის და მენჯ–ფიალათა სისტემის სტრუქტურული და ფუნქციონალური განუვითარებლობის ნიშნები შარდსაწვეთის შესართავის უფრო დაბლა ჩართვით. ერთი ან ორივე დამატებითი თირკმლის სრული ანატომიური და ფუნქციონალური განუვითარებლობის შემთხვევაში ხდება მათი მოცილება.
თირკმლის პარენქიმის ანომალიები მოიცავს აგენეზიას, აპლაზიას, ჰიპოპლაზიას და კისტოზურ ანომალიებს, აგრეთვე დამატებითი თირკმლის არსებობას.
თირკმლის აგენეზია – ორგანოს ჩანასახის არარსებობა ემბრიოგენეზის პროცესში. თირკმლების ორმხრივი აგენეზია ვლინდება ცალმხრივზე 4–ჯერ იშვიათად, უპირატესად მამრობითი სქესის ნაყოფებში. თირკმლების ორმხრივი აგენეზიით ბავშვები ჩვეულებრივ მკვდრები იბადებიან, განვითარების მრავლობითი თანდართული მანკებით. თირკმლის ცალმხრივი აგენეზიის შემთხვევაში როგორც წესი, არ არსებობს შესაბამისი შარდსაწვეთი და სასქესო ჯირკვალი. ერთადერთი არსებული თირკმელი, როგორც წესი, ჰიპერტროფირებულია, ამავე დროს იგი სრულყოფილია ფუნქციონალური თვალსაზრისით. თირკმლის ცალმხრივ აგენეზიაზე ეჭვის მიტანა ხდება მაშინ, როდესაც პალპაციით ისინჯება გადიდებული და უმტკივნეულო თირკმელი. დიაგნოზის დადგენა ხდება სპეციალური გამოკვლევების მეშვეობით: უროგრაფიის დროს, აგენეზიის მხარეს არ აღინიშნება კონტრასტული ნივთიერების გამოყოფა; ცისტოსკოპიის მეშვეობით ხდება შარდსაწვეთის მხოლოდ ერთი შესართავის ვიზუალიზაცია; აორტოგრაფიის მონაცემები გვიჩვენებს თირკმლის არტერიის არარსებობას.
თირკმლის აპლაზია – თირკმლის პარენქიმის მძიმე ხარისხის განუვითარებლობა, რომელსაც, არც თუ იშვიათად, თან სდევს შარდსაწვეთის არარსებობა. თირკმლები წარმოდგენილნი არიან ფიბროლიპომატოზური ქსოვილით, ზოგჯერ მოფუნქციონირე ნეფრონების მცირე რაოდენობით.
ჩვეულებრივ, თირკმლის აპლაზია კლინიკურად არ ვლინდება და მისი აღმოჩენა ხდება საწინააღმდეგო თირკმლის დაავადების გამო ჩატარებული გამოკვლევების დროს. ზოგიერთი ავადმყოფი აღნიშნავს ტკივილს გვერდში ან მუცლის არეში, რაც დაკავშირებულია ფიბროზული ქსოვილით და გადიდებული კისტებით ნერვულ დაბოლოებებზე ზეწოლასთან. იშვიათ შემთხვევებში, აღინიშნება არტერიული ჰიპერტენზია. ზოგჯერ, მიმოხილვით რენტგენოგრამაზე, აპლაზიური თირკმლის მიდამოში ვლინდება კისტები გაკირული კედლებით. ასეთ შემთხვევებში, აორტოგრაფიაზე, ჩვეულებრივ, თირკმლის არტერიის აღმოჩენა არ ხერხდება.
თირკმლის აპლაზიის დროს სამკურნალო ღონისძიებების ჩატარების აუცილებლობა დგება მკვეთრი ტკივილების არსებობის, ჰიპერტენზიის და ჰიპოპლაზირებულ შარდსაწვეთში რეფლუქსის განვითარების შემთხვევებში. მკურნალობა ოპერაციულია – აპლაზიური თირკმლის და შარდსაწვეთის მოცილება.
ჰიპოპლაზიური თირკმელი მაკროსკოპულად ჩანს, როგორც ზომებში შემცირებული და ნორმალურად ფორმირებული თირკმელი. ჰისტოლოგიურად ვლინდება ცვლილებები, რომელიც საშუალებას იძლევა გამოვყოთ მარტივი ჰიპოპლაზია, ჰიპოპლაზია ოლიგონეფრონიით და ჰიპოპლაზია დისპლაზიით. მარტივი ჰიპოპლაზია ხასიათდება თირკმლის ფიალების და ნეფრონების რიცხვის შემცირებით. ოლიგონეფრონიით მიმდინარე ჰიპოპლაზიის დროს თირკმლის გორგლების რიცხვის შემცირებას თან ახლავს მათი დიამეტრის მომატება, ინტერსტიციული ქსოვილის ფიბროზი, თირკმლის მილაკების გაგანიერება. დისპლაზიით მიმდინარე ჰიპოპლაზიას თან სდევს შემაერთებელქსოვილოვანი ან კუნთოვანი მუფტის განვითარება თირკმლის მილაკების გარშემო, გორგლოვანი ან მილაკოვანი კისტების, აგრეთვე ლიმფოიდური, ხრტილოვანი და ძვლოვანი ქსოვილების ჩანართების არსებობა.
თირკმლის ცალმხრივი ჰიპოპლაზია კლინიკურად შესაძლოა უსიმპტომოდ მიმდინარეობდეს. თუმცა, არც თუ იშვიათად, ჰიპოპლაზიურ თირკმლეში ვითარდება პიელონეფრიტი, რომელიც, საკმაოდ ხშირად, იწვევს ნეფროგენული ჰიპერტენზიის განვითარებას. თირკმლების ორმხრივი ჰიპოპლაზიის მძიმე ფორმა ვლინდება ძალიან ადრე – სიცოცხლის პირველ წლებში ან პირველ კვირეებშიც კი. ბავშვები ჩამორჩებიან ფიზიკური განვითარებაში. არც თუ იშვიათად, აღინიშნება სიფერმკრთალე, ღებინება, დიარეა, სხეულის ტემპერატურის მომატება, რაქიტის ნიშნები. ვლინდება თირკმლების კონცეტრაციული ფუნქციების გამოხატული დაქვეითება. თირკმლების გამოხატული ორმხივი ჰიპოპლაზიით დაავადებული ბავშვების უმეტესობა, განვითარებული ურემიის გამო იღუპება სიცოცხლის პირველივე წლებში.
ცალმხრივი ჰიპოპლაზიის გამოვლენა, ჩვეულებრივ, ხდება განვითარებული პიელონეფრიტის გამო გაკეთებული რენტგენოლოგიური გამოკვლევის დროს. ექსკრეტორულ უროგრამებზე მოჩანს თირკმლების ზომების შემცირება კარგად კონტრასტირებული მენჯ–ფიალათა სისტემის ფონზე. თირკმლების კონტურები არათანაბარია, ფიალების რაოდენობა ნორმაზე მცირეა, მათი მოცულობა კი შემცირებული. საწინააღმდეგო თირკმელი კომპენსატორულად ჰიპერტროფირებულია. დიფერენციალურ დიაგნოსტიკაში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება თირკმლების ანგიოგრაფიას და ბიოფსიას.
პიელონეფრიტით და ჰიპერტენზიით გართულებული ცალმხრივი ჰიპოპლაზიის შემთხვევაში მკურნალობა მოიცავს ნეფრექტომიას. თირკმლის მძიმე უკმარისობით გართულებული ორმხრივი ჰიპოპლაზიის შემთხვევაში, შეიძლება გაკეთდეს ორმხრივი ნეფრექტომია თირკმლების შემდგომი ტრანსპლანტაციით.
დამატებითი (მესამე) თირკმელი – იშვიათი ანომალიაა, რომელიც კლინიკურ მნიშვნელობას იძენს შარდის შეუკავებლობით მიმდინარე შარდსაწვეთის შესართავის ყელის ან შარდის ბუშტგარეთა ექტოპიის დროს, აგრეთვე ანთებითი ან სიმსივნური პროცესით დამატებითი თირკმლის დაზიანების შემთხვევაში. დამატებითი თირკმელი, ჩვეულებრივ, განლაგებულია ძირითადის ქვემოთ, მასზე გაცილებით მცირე ზომისაა და გააჩნია საკუთარი სისხლმომარაგება უშუალოდ აორტიდან გამომავალი სისხლძარღვების ხარჯზე. შარდის ბუშტში შარდსაწვეთი დამოუკიდებლად ჩაედინება ან უერთდება ძირითადი თირკმლის შარდსაწვეთს. დიაგნოზის დადასტურება ხდება ექსკრეტორული უროგრაფიის, რეტროგრადული პიელოგრაფიის, აორტოგრაფიის მონაცემების საფუძველზე. მკურნალობა (აუცილებლობის შემთხვევაში) მოიცავს დამატებითი თირკმლის ნეფრექტომიას.
პარენქიმის კისტოზური ანომალიები წარმოდგენილია სხვადასხვა ლოკალიზაციის და რაოდენობის კისტებით. მათ შორის ყველაზე ხშირია პოლიკისტოზი ანუ თირკმლების პოლიკისტოზური დისპლაზია, პოლიკისტოზური დეგენერაცია, პოლიკისტოზური დაავადება, რომელიც აზიანებს ორივე თირკმელს.
არც თუ იშვიათად, თიკმლების პარენქიმის კისტოზურ ანომალიებს თან ეწყმის სხვა ორგანოების, მაგალითად ღვიძლის, ელენთის, იშვიათად ფილტვების, პანკრეასის კისტოზური ცვლილებები. თირკმლების პოლიკისტოზი, რომელიც გვხვდება მოზრდილებში, გადაეცემა დომინანტურად აუტოსომური და მონომერული გენებით, ხოლო ე.წ. ავთვისებიანი ბავშვთა ასაკის პოლიკისტოზი – რეცესიულად. კისტები იყოფიან გლომერულურ, ტუბულარულ და ექსკრეტორულ კისტებად. გლომერულურ კისტებს არ გააჩნიათ კავშირი თირკმლის მილაკებთან და იწვევენ თირკმლის უკმარისობის ნაადრევ განვითარებას. ტუბულარული კისტების წარმოიქმნებიან თირკმლის კლაკნილი მილაკებისგან, ხოლო ექსკრეტორული – თირკმლის შემკრები მილაკებისგან. ბავშვთა ადრეულ ასაკში კისტები მცირე ზომისაა, განლაგებულნი არიან როგორც ტვინოვან, ასევე ქერქოვან შრეში. მათ შორის მოთავსებულია პარენქიმა დისპლაზიური ცვლილებების გარეშე. უფროსი ასაკის ბავშვებში და მოზრდილებში თირკმლები მნიშვნელოვნად გადიდებულნი და დეფორმირებულნი არიან სხვადასხვა ზომის მრავლობითი კისტების არსებობის გამო. კისტები ახდენენ ზეწოლას პარენქიმის ქსოვილზე, არც თუ იშვიათად, ვლინდება ინტერსტიციური ნეფრიტის ტიპის ცვლილებები. თირკმლების პოლიკისტოზი დროს ხშირად ვითარდება პიელონეფრიტი, შარდკენჭოვანი დაავადება, თირკმლების ტუბერკულოზი.

თირკმლების პოლიკისტოზის კლინიკური გამოვლინებები არასპეციფიკურია. შესაძლოა აღინიშნებოდეს ყრუ ხასიათის ტკივილები წელის მიდამოში, პერიოდული ჰემატურია, არტერიული ჰიპერტენზია, ჰიპოიზოსტენურია და ნიქტურია. პალპაციით ისინჯება გადიდებული და ხორკლიანი თირკმლები. დაავადების მიმდინარეობა განსხვავებულია სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფებისთვის. რაც უფრო ადრე ვლინდება დაავადების კლინიკური სიმპტომები, მით უფრო ავთვისებიანი მიმდინარეობისაა იგი. ადრეული ასაკის ბავშვებში თირკმლების პოლიკისტოზი, არც თუ იშვიათად, რთულდება პიელონეფრიტით, რაც განაპირობებს ურემიის სწრაფ განვითარებას. პიელონეფრიტის დართვა ხასიათდება შესაბამისი კლინიკური გამოვლინებებით, ცვლილებებით სისხლის და შარდის ანალიზებში და თირკმლის უკმარისობის პროგრესირებადი განვითარებით.
დიაგნოზის დადგენა ხდება ექსკრეტორული უროგრაფიის, რადიოიზოტოპური და ულტრაბგერითი გამოკვლევების და თირკმლების ანგიოგრაფიის მეშვეობით. უროგრამებზე, შენახული ფუნქციების პირობებში, მოჩანს გადიდებული თირკმლები, მათი ფიალების ყელების დაგრძელება და გაშლა კოლბისებური დეფორმაციით. პროცესის ადრეულ სტადიებზე უროგრაფიული სურათი შესაძლოა ბევრის მეტყველი არ იყოს, რადიოიზოტოპური გამოკვლევისას ვლინდება თირკმლების გადიდება და მათი პარენქიმის დეფექტები რადიონუკლიდების არათანაბარი დაგროვების გამო. ანგიოგრაფიულად აღინიშნება სისხლძარღვოვანი სურათის განლევა და გაღარიბება, არტერიული ტოტების გაშლა. მკურნალობა მიმართულია პიელონეფრიტის, ჰიპერტენზიის, წყალ–ელექტროლიტური ბალანსის დარღვევის კორექციისკენ. ხშირად, თირკმლების პოლიკისტოზის დროს, ოპერაციული ჩარევა მკვეთრად აუარესებს ავადმყოფის მდგომარეობას. მიუხედავად ამისა, ის აუცილებელი ხდება პროფუზული თირკმლისმიერი სისხლდენების, კენჭით ობტურაციის, კისტების დაჩირქების, პიონეფროზის, თირკმლების ავთვისებიანი სიმსივნის განვითარების შემთხვევებში.
თირკმლების პოლიკისტოზის დროს პროგნოზი ხშირად არაკეთილსაიმედოა. ავადმყოფები იშვიათად ცხოვრობენ დაავადების კლინიკური სიმპტომების გამომჟღავნებიდან 10–12 წელიწადზე მეტს, თუმცა, დაავადების კეთილთვისებიანად მიმდინარეობის შემთხვევებში, ცნობილია 70 წლამდე სიცოცხლის გახანგრძლივების შემთხვევებიც.
მულტიკისტოზური დისპლაზია – ანომალია, რომლის დროსაც ერთი, ან იშვიათად ორივე თირკმელი, მთლიანად ჩანაცვლებულია კისტებით და არ არსებობს პარენქიმა. ამ დროს ასევე არ არსებობს შარდსაწვეთი, ან ის წარმოადგენს რუდიმენტულ ორგანოს. თირკმლების ორმხრივი მულტიკისტოზური დისპლაზია სიცოცხლისთვის შეუთავსებელი პათოლოგიაა. ცალმხრივი დაზიანების შემთხვევაში კლინიკური სურათი ვლინდება გარშემო ორგანოებზე კისტებით ზეწოლის გამო. ამ შემთხვევებში მიმართავენ ნეფრექტომიას.
სოლიტარული კისტა – თირკმლების პარენქინიდან გამომავალი ერთეული კისტოზური წარმონაქმნი, რომელიც სცილდება თირკმლის ზედაპირს. კისტის დიამეტრი, როგორც წესი, არ აღემატება 10 სმ. კისტა, ჩველებრივ, შეიცავს სეროზულ, იშვიათად ჰემორაგიულ (სისხლჩაქცევის გამო) შიგთავსს. თირკმლებში იშვიათად გვხვდება დერმოიდული კისტა.
სოლიტარული კისტის ყველაზე დამახასიათებელ კლინიკურ ნიშნებს წარმოადგენენ ყრუ ტკივილების არსებობა თირკმლების საპროექციო მიდამოში, პალპირებადი სიმსივნე და ტრანზიტორული ჰემატურია. თირკმლის ზედაპირზე კისტის მდებარეობის შემთხვევაში, მიმოხილვით რენტგენოგრამაზე მოჩანს თირკმელთან დაკავშირებული მრგვალი ფორმის ჩრდილი, პარენქიმის სიღრმეში კისტის განლაგების შემთხვევაში კი – თირკმლის კონტურის გამოზნექვა. კისტის ცენტრალური ლოკალიზაციის დროს ვლინდება ორგანოს დიფუზური გადიდება. კისტების დიაგნოსტიკაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება გამოკვლევის კონტრასტულ და ულტრაბგერით მეთოდებს. ექსკრეტორული უროგრაფიის მეშვეობით ვლინდება მენჯ–ფიალათა სისტემის დეფორმაცია, ნეფროტომოგრაფიის დროს თირკმლის კისტა მოჩანს როგორც განათების მომრგვალო, მკვეთრად შემოფარგლული უბანი. არტერიოგრამებზე კისტის მიდამოში აღინიშნება უსისხლძარღვო უბანი გაშლილი და მასზე შემორკალული წვრილი სისხლძარღვებით. ნეფროგრაფიულ ფაზაში კისტის პროექციაზე მოჩანს ავსების მკვეთრად შემოფარგლული დეფექტი, კისტების და სიმსივნეების დიფერენციალურ დიაგნოსტიკაში გვეხმარება კისტოგრაფია (კისტის ტრანსდერმული პუნქცია მის ღრუში საკონტრასტო ნივთიერების შეყვანით).
მკურნალობა ოპერაციულია. თუკი ამის საშუალებას იძლევა კისტის ლოკალიზაცია, ახდენენ მის ამოკვეთას და ღრუს ტამპონირებას გარშემო ქსოვილებით. სოლიტარული კისტის პუნქცია და მასში სკლეროზული ხსნარის შეყვანა, შემთხვევათა ნახევარში, იწვევს გამოჯანმრთელებას.
მულტილოკულარული კისტა – ძალიან იშვიათი ანომალიაა, რომელიც ხასიათდება თირკმლის რომელიმე უბნის ჩანაცვლებით მრავალსაკნიანი კისტით, რომელიც არ უკავშირდება თირკმლის მენჯს. პარენქიმის დანარჩენი ნაწილი უცვლელია და ნორმალურად ფუნქციონირებს. კისტის ზომებში მომატების შემთხვევაში მისი პალპაცია ხორციელდება მუცლის წინა კედლიდან. უროგრამებზე აღინიშნება პარენქიმის დეფექტი თირკმლის ფიალების მიჭყლეტვით ან გაშლით, ანგიოგრამებზე კი მოჩანს უსისხლძარღვო უბანი. მკურნალობის აუცილებლობა დგება გართულებების, მაგალითად პიელონეფრიტის, განვითარების შემთხვევებში. მკურნალობა მოიცავს თირკმლის სეგმენტურ რეზექციას ან ნეფრექტომიას.
ღრუბლისებრი თირკმელი (მედულარული კისტოზური თირკმელი, თირკმელი ღრუბლისებრი პირამიდებით) – საკმაოდ იშვიათი თანდაყოლილი ანომალიაა, რომლის დროსაც თირკმლის შემკრები მილაკები კისტოზურად არიან გაგანიერებულნი.
თირკმლები ზომაში მომატებულია, მათ ზედაპირზე აღინიშნება 1–2 მმ დიამეტრის მრავლობითი კისტები. კლინიკურად, ჩვეულებრივ, ვლინდება პოლიურია, იზოსტენურია, თირკმლის კოლიკის შეტევები (კონკრემენტების ხშირად წარმოქმნის და დაძვრის შედეგად), პიელონეფრიტი, შესაძლებელია განვითარდეს არტერიული ჰიპერტენზია, თირკმლის ქრონიკული უკმარისობა.
დიაგნოზის დადგენა ხდება მიმოხილვითი და ექსკრეტორული უროგრაფიის მეშვეობით, სადაც თირკმლის პირამიდების მიდამოში, ტიპიური განლაგებით მოჩანს კენჭების ჩრდილები, აგრეთვე აღინიშნება თირკმლის შემკრები მილაკების მტევნისებური გაფართოება. მკურნალობა ტარდება მხოლოდ გართულებების თანდართვის შემთხვევებში.

გაგრძელება იხ. >>


პოსტი წარმოადგენს, ლალი დათეშიძისა და არჩილ შენგელიას სამედიცინო ენციკლოპედიის ნაწილს. საავტორო უფლებები დაცულია.

  • გაფრთხილება
  • წყაროები: 1. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ. “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. თბილისი, 2005. “ტექინფორმის” დეპონენტი N: 1247. თეიმურაზ ჩიგოგიძის რედაქციით. 2. დათეშიძე ლალი, შენგელია არჩილ, შენგელია ვასილ; “ქართული სამედიცინო ენციკლოპედია”. მეორე დეპო-გამოცემა.  ჟურნალი “ექსპერიმენტული და კლინიკური მედიცინა”. N: 28. 2006. დეპონენტი პროფესორ თეიმურაზ ჩიგოგიძის საერთო რედაქციით.

.