”პრობლემური წამლები” . ენდრიუ ჩეტლი
ცუდი კვების სიმპტომების დათრგუნვა
ჩვენს დროში არანაკლებ ერთი მილიარდი ადამიანისთვის – მთელი მსოფლიოს მოსახლების ერთი მეხუთედისათვის – არასაკმარისი და/ან არადაბალანსებული კვება ყოველდღიურ რეალობას წარმოადგენს. მსოფლიო ბანკის სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით, ცუდად მკვებავი ხალხის საერთო რაოდენობის 80%-ს ქალები და ბავშვები წარმოადგენენ. მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის მონაცემებით, განვითარებად ქვეყნებში დაახლოებით 500 მილიონი ადამიანი არადამაკმაყოფილებელი კვების გამო იტანჯება [2]. ყოველწლიურად, ხუთ წლამდე ბავშვთა სიკვდილიანობის 8,5 მილიონი შემთხვევა, არასაკმარის კვებასთანაა დაკავშირებული. კიდევ მილიონობით ბავშვი შიმშილის ზღვარზე ცხოვრობს [3].
თუ კვება არ გაუმჯობესდება, გადარჩენი ბავშვები, სავარაუდოდ, ინვალიდებად დარჩებიან როგორც ფიზიკური, ისე გონებრივი განვითარების თვალსაზრისით. „არასაკმარისი კვება არღვევს ბავშვების ფიზიკურ და გონებრივ განვითარებას, ასევე მუშაობისა და მოზრდილებისათვის გამომუშავების უნარს. ამიტომაც, ის სიღარიბის როგორც მიზეზს, ასევე შედეგსაც წარმოადგენს“ [4].
ადამიანური პოტენციალის ასეთი უმიზნო განადგურება იწყება სიცოცხლის ყველაზე ადრეული პერიოდიდან, ჯერ კიდევ დაბადებამდე. დედის არადამკმაყოფილებელი კვება ორსულობისას და ძუძითი კვების პერიოდებში ერთ-ერთი ისეთი ფაქტორია, რომელიც დაკავშირებულია ბავშვების ნორმალური ზრდის უუნარობასთან (ზრდის შეჩერება) [5]. ზრდაშეჩერებული ბავშვების გონებრივი განუვითარებლობა, ნაწილობ5ივ მაინც აიხსნება მისი არადაკმაყოფილებელი კვებით [6]. რადგანაც ადამიანის ტვინის 80% მისი დაბადების შემდეგ ვითარდება სიცოცხლის პირველი ორი წლის განმავლობაში, დედის ან ბავშვის არასათანადო კვებას ორსულობის პერიოდში (ან მის დადგომამდე) შეუძლია ზიანი მიაყენოს ტვინის განვითარებას [7].
განვითარებად ქვეყნებში ბავშვების ერთი მესამედი დაბადებისას 2500 გრამზე ნაკლებს იწონის. ასეთი პატარა წონის პროფილაქტიკა ქალებისა და ქალიშვილების კვების რაციონის გაუმჯობესების გზით, ხოლო ორსულობის დროს საკვების საკმაო რაოდენობით უზრუნველყოფა და დასვენება, ამცირებს ცუდი კვებით გამოწვეულ რისკს [18]. მცირე წონიანი ახალშობილები, დაბადების შემდეგ, უფრო სარწმუნოა, რომ უფრო ნელა განვითარდებიან და უფრო მეტად იავადმყოფებენ. სიცოცხლის პირველ წელს სიკვდილიანობის ალბათობა მათში ოთხჯერ უფრო მაღალია, ვიდრე ნორმალური წონის მქონე ბავშვებში [9].
ცუდი კვება და დაავადებები
ცუდი კვება დაავადებებთან ერთად ამძიმებს მდგომარეობას ავადმყოფობისას, განსაკუთრებით კი ბავშვებში [10]. ცუდი კვება ადაბლებს სხვადასხვა ინფექციების მიმართ ორგანიზმის წინააღმდეგობის გაწევის უნარს. ასე რომ, ინფექციებით ბავშვის დაავადებების ალბათობა უფრო მაღალია; ამასთან, ინფექცია უფრო დიდი ხდის განმავლობაში მოქმედებს, უფრო მძიმე ფორმით და მეტ გართულებას იწვევს. მაგრამ, გარდა ამისა, ყველა ინფექცია ახდენს ზეგავლენას საჭმლის მიღებაზე. ინფექციებს შეუძლიათ გააუარესონ ორგანიზმის მიერ საკვები ნივთიერებების შეთვისების უნარი, გამოიწვიონ ღებინების გზით საჭმლის შეუთავსებლობა და გამოდევნონ ფაღარათის დროს ორგანიზმიდან საკვები ნივთიერებები. ინფექციებს ასევე შეუძლიათ აიძულონ მეძუძური დედები შეწყვიტონ მკერდით ბავშვის გამოკვება, სანამ ბავჭვს კუჭი აქვს აშლილი. ინფექციის ამ ნებისმიერ გამოვლინებას ან ყველა მათგანს ერთად შეუძლია ბავშვის განვითარების შეფერხება და მისი მადის დაკარგვა [11].
ყველა ბავშვისათვის მისი ჯანმრთელობის გამოკვეთილ და ყველაზე მნიშვნელოვან მაჩვენებელს მისი სიმაღლე წარმოადგენს. თუ ბავშვი ყოველთვე რეგულარულად კრებს წონას, მას ნამდვილად არ აწუხებს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული რაიმე სერიოზული პრობლემა [12].
მადის დაკარგვა – დაავადების ჩვეულებრივი სიმპტომია. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ბავშვების წახალისება საჭმლისა და სასმელის რეგულარულად მისაღებად. მაშინაც კი, როდესაც პატარა ბავშვებიც (სამი წლის ასაკამდე) ჯანმრთელები არიან, მათ პატარა ულუფებით უნდა მიიღონ მაღალკალორიული საკვები დღეში ხუთჯერ-ექვსჯერ, კუჭის პატარა ზომებიდან გამომდინარე [13].
მიზნის აცილება
კლაუს ლაიზინგერი, რომელიც ფირმა Ciba-Geigy-ს საერთაშორისო ურთიერთობების განყოფილებას ხელმძღვანელობს, ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ „არ არსებობს სიღარიბის მიზეზით გამოწვეული დაავადებების პროფილაქტიკის კონკრეტული ღონისძიებები“ [14]. თუმცა, ეს ვერ აჩერებს ფარმაცევტული წარმოებას იმ მრავალრიცხოვანი და მრავალფერობანი პროდუქტების დიდი რაოდენობის წინ წაწევაში, რომელთაც შეიძლება ეწოდოს „სიმპტომების დამთრგუნავები“, ე. ი. მათი მიზანია სიმპტომებზე ზემოქმედება, და არა მათ საფუძველში არსებული მიზეზების მკურნალობა [15]. არად ამაკმაყოფილებელი კვების სიმპტომები იოლი გამოსაცნობია: ცუდი სიმაღლე, მდის დაკარგვა, შეფერხებული გონებრივი განვითრება, საერთო დაღლილობა და სწრაფად გადაღლა. ისეთი პროდუქტების ხმარება, როგორიცაა მადის აღმძვრელები, ანაბოლიტიკური სტეროიდები, ცენტრალური ნერვული სისტემის სტიმულატრორები და ვიტამინები – ასეთი მდგომარეობებისას თითქმის ყოველთვის უადგილოა, ხოლო ზოგიერთ შემთხვევაში კი მავნე; გარდა ამისა, აიძულებენ ფუჭად ხარჯონ ისედაც მწირი ფინანსური რესურსები.
აუცილებლობას წარმოადგენს ამ მედიკამენტების მოხმარების მძაფრი კრიტიკა ისეთი მდგომარეობების „სამკურნალოდ“, რომლებიც ცუდად კვების მიზეზითაა გამოწვეული. ერთ-ერთი მკვლევარის აზრით, რომელიც ანაბოლური სტეროიდების რეკლამას სწავლობდა, „იმ ქვეყნებში, სადაც ბავშვების განვითარების შეფერხების მიზეზები ყოველთვის ცუდად კვება და/ან ინფექციებია, ბაზარზე ასეთი წამლების გამოტანა აშკარა ექსპლუატაციას უწევს მშობლების შვილების მიმართ შეშფოთებას, რადგანაც ამტკიცებენ, რომ ეს პრეპარატები ეხმარებიან ბავშვებს წონის აკრეფაში“ – ბაზარზე სახიფათო წინ წამოწევის ყველა მაგალითიდან ეს ყველაზე მკაცრ უარყოფით შეფასებას იმსახურებს“ [16].
საბოლოო ჯამში კი, ცუდად კვებისა და შიმშილის პრობლემების გადაჭრა შესაძლებელია მხოლოდ მსოფლიოს მოსახლეობის ნაკლებად უზრუნველყოფილი ნაწილის სოციალური და ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესებით. მსოფლიო ბანკის გამოკვლევების შედეგების მიხედვით, „მრავალი ადამიანი შიმშილობს, მიუხედავად იმისა, რომ საკვები პროდუქტები ყველასათვის საკმაო რაოდენობითაა. და პრობლემა იმაში კი არაა, რომ კვების მრეწველობას არ შეუძლია საკმარისი რაოდენობის საკვები პროდუქტების წარმოება, და მითუმეტეს არა პრობლემები სასოფლო-სამეურნეო ტექნოლოგიებში. პრობლემა მდგომარეობს ყველა ადამიანის მიერ საკმარისი რაოდენობის საკვების მიღების საშუალებების შეუძლებლობაში. სწორედ ეს წარმოადგენს დაბალშემოსავლიანი მოსახლეობის მქონე ქვეყნების ყველაზე რთულ ამოცანას“ [18].
მიზეზის დადგენა
მადის დაკარგვა (ანორექსია) ბავშვებში, შესაძლოა, დროებითი მოვლენა იყოს და არანაირ მკურნალობას არ საჭიროებს. როდესაც მადის დაკარგვა სერიოზულ სახეს იღბს, საჭიროებას წარმოადგენს მისი მიზეზის გარკვევა და მკურნალობა – თუ რამ გამოიწვია მადის დაკარგვა. ბავშვებში ეს შეიძლება გამოწვეული იყოს ცუდი კვებით, ინფექციით, ემოციური დაუკმაყოფილებლობით, საკვები ნივთიერებების შეთვისების დაქვეითებული უნარით, გულის უკმარისობით, თირკმელების, ცენტრალური ნერვული და ენდოკრინული სისტემების ფუნქციების დარღვევით, ქრონიკული ანთებით, გენეტიკური დაავადებებითა და ავთვისებიანი სიმსივნით. ზრდასრულ და ხანდაზმულ ადამიანებში ანორექსია და წონის დაკრგვა შესაძლებელია ასევე გამოწვეული იყოს ასეთივე გრძელი სიის ნებისმიერი სამედიცინო მდგომარეობთ.
ცუდი კვების ექსტრემალურ შემთხვევებში ან ნერვული ანორექსიის დროს, მადის აღმძვრელების გამოყენება, შესაძლოა, რომ სახიფათოც კი იყოს. პროდუქტების უკმარისობით გამოწვეული ანორექსიის მკურნალობა საჭიროა საკვების რაოდენობის თანდათანობითი გაზრდით [29].
სხვა კომპონენტები
მადის დაკარგვისას ტრადიციული მკურნალობისათვის გამოიყენება ისეთი საშუალებები, რომლებიც შეიცავენ უბრალო და არომატულ სიმწარეებს, მაგალითად, ნაღველას ტუტე მიქსტურა. ბრიტანეთის ეროვნულ ფარმაკოლოგიურ ცნობარში აღნიშნულია, რომ „ისინი ყველა შთაგონების საშუალებით მოქმედებენ“ [37].
ხანდახან ეს საშუალებები, მაგალითად, პიზოტიფენისა და ციპროგეპტადინის ზოგიერთი საფირმო კომბინირებული პრეპარატი, ვიტამინებსაც შეიცავს. მოცემულ პროდუქტებს ვიტამინები სასარგებლო თვისებებს არ უმატებენ, თუმცა საწინააღმდეგოს კი ამტკიცებენ. ამის ანალოგიურად, პოლივიტამინების ბევრი პრეპარატი, როგორც ერთ-ერთ ჩვენებას, ხშირად შეიცავს „მადის დაკარგვასაც“, და ასევე ამასთან დაკავშირებულ სხვა მდგომარეობებს, მაგალითად, სისუსტეს, დაღლილობას და ფსიქიკურ და ფიზიკურ დაძაბულობას. თუმცა, აღნიშნული სიმპტომების დროს მათი გამოყენება არ არის გამყარებული არც ერთი დამაჯერებელი მეცნიერული მტკიცებულებით. ზოგიერთ შემთხვევაში, ციპროგეპტადინის პრეპარატების შედგენილობაში შედიან აგრეთვე სხვა საკვები ნივთიერებებიც, მაგალითად, ამინომჟავები. 1989 წელს ინდოეთში, ფირმა Wallace Pharmaceuticals რეკლამას უკეთებდა თავის ერთ-ერთ ნაწარმს – ციპროვალის სიროფს, რომელიც შეიცავდა ციპროგეპტადინსა და ასევე ლიზინს (ამინომჟავას) როგორც დანამატს, რომელიც „აუმჯობესებს და ამყარებს მადას, ზრდის პროდუქტების კვებით ღირებულებას და ეხმარება ბავშვებს წონის მომატებაში“ [38].
მადის აღმძვრელი პრეპარატები – ეს უფრო მეტია, ვიდრე რესურსების უმიზნო ხარჯვა. ჯანდაცვის მსოფლიო როგანიზაციის პუბლიკაციაში მითითებულია, „რომ აღნიშნული პრეპარატები არ უნდა იქნენ გამოყენებული“ [39]. მათ მოაქვთ ზიანი, გადააქვთ ყურადღება შეფერხებული ზრდისა და განვითარების რეალური მიზეზებიდან, და ცვლიან მათ იმ შეგონებით, რომ მხოლოდ წამლებია აღნიშნული პრობლემის გადაწყვეტის საშუალება.
ანაბოლური სტეროიდები: არავითარი სარგებლობა?
ანაბოლურ სტეროიდებს ასევე ხშირად (და არასწორად) უკეთებენ რეკლამას, როგორც მადის აღმძვრელებსა და სტიმულატორებს. ჰოლანდიური ფირმა Organon აკონტროლებს ანაბოლური სტეროიდების მსოფლიო ბაზრის მინიმუმ ნახევარს – მამაკაცის სასქესო ჰორმონის – ტესტოსტერონის სინთეზურ წარმოებულებს. ძირითადი ანაბოლური სტეროიდებია: ეთილესტრენოლი, მეთანდიენონი, ნანდროლონი, ოქსიმეთოლონი და სტანოზოლოლი.
ტესტოსტერონი ანდროგენული ზემოქმედების თვისება გააჩნია – ის ასტიმულირებს მამაკაცის სასწესო ორგანოების განვითარებას და მამაკაცის მეორად სასქესო ნიშნებს (მაგალითად, წვერის ზრდასა და ხმის ტემბრის დაწევას); მას აგრეთვე ანაბოლური მოქმედებაც ახასიათებს – ასტიმულირებს ცილის სინთეზსა და ორგანიზმის ისეთი ქსოვილების ზრდას, როგორებიცაა კუნთები, ძვლები და სისხლი.
თავდაპირველად ანდროგენური სტეროდიები გამოიყენებოდნენ გონადების ფუნქციის დარღვევების დროს (ჰიპოგონადიზმი). როდესაც გაირკვა, რომ ყველა ანდროგენური სტეროიდი მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენენ კუნთოვან მასასა და სხეულის წინაზე ჰიპოგონადიზმით დაავადებული მამაკაცების მიერ მათი გამოყენების შემდეგ, გაისმა ვარაუდი, რომ მათ ასევე შეუძლიათ გამოიწვიონ კუნთების მასის ნორმაზე აღმატებული ზრდა. მოცემული დაშვება დაფუძნებული იყო იმ რწმენაზე, რომ ანაბოლური და ანდროგენული ზემოქმედებები ერთმანეთთან არ არის დაკავშირებული, და, აქედან გამომდინარე, ძალისხმევა მიმართულ იქნა ისეთი სუფთა ანაბოლური სტეროიდების შესაქმნელად, რომელთაც არ გააჩნდათ ანდროგენური მოქმედების უნარი. თუმცა, „დღეისათვის გამოცდილი ყველა ანაბოლური ჰორმონი ასევე ანდროგენს წარმოადგენს“ [40].
ნაკლებად სავარაუდო გამოყენება
პრეპარატების ყველაზე ნაკლებად სავარაუდო შემთხვევებს მიეკუთვნება გამოჯანმრთელების პროცესი, ოსტეოპოროზი, სარძევე ჯირკვლების კიბო და თირკმელების უკმარისობის კონტროლი. დადგინდა, რომ ანაბოლური სტეროიდები „არაეფექტურია“ ორგანიზმში ცილების დაგროვებისათვის ქირურგიული ჩარევებისა და მძიმე უბედური შემთხვევების შემდეგ, ასევე ქრონიკული გამოფიტვით დაავადებული პაციენტების სამკურნალოდ [45]. ცილებით გამდიდრებული დიეტური კვება უფრო ეფექტურია ორგანიზმში საკუთარი შინაგანი მექანიზმების მოქმედებისათვის, რომლებიც აკონტროლებენ ცილების აუცილებელი რაოდენობის დაგროვებას [46]. ვირილიზაციის გვერდითი ეფექტი და „ანაბოლიკების“ ეფექტურობის შესახებ არასაკმარისი მონაცემები გამორიცხავენ მათ გამოყენებას ოსტეოპოროზის სამკურნალოდ ქალებში პოსტკლიმაქტერულ პერიოდში [47].
გუდმანისა და ჯილმანის ფარმაკოლოგიის სახელმძღვანელოში აღნიშნულია, რომ „ანდროგენური სტეროდიები არ ტამაშობენ გადამწყვეტ როლს სარძევე ჯირკვლის კარცინომის მკურნალობის პროცესში“, და რომ მათ „თითქმის არავითარი სარგებლობა არ გააჩნიათ თირკმელების უკმარისობის დროს აზოტის დაგროვების პროფილაქტიკის საქმეში; უკეთეს შემთხვევაში, მათ შეუძლიათ აზოტის ბალანსის ხანმოკლე გაუმჯობესება, რაც, თავის მხრივ, საეჭვო ღირებულებას წარმოადგენს. თირკმელების მწვავე უკმარისობის შემთხვევაში… პაციენტებს შეუძლიათ არც გამოიყენონ ანდროგენული თერაპია“.
ავტორები ამატებენ, რომ „თირკმელების უკმარისობის დროს, სისხლნაკლულობის მკურნალობისას, ანდროგენული პრეპარატები უმნიშვნელო როლს თამაშობენ… გაურკვეველია, აღემატება თუ არა ასეთი მკურნალობისას მათი სარგებლიანობა მათივე პოტენციურ არასასურველ ზემოქმედებებს“ [48]
არასასურველი ზემოქმედებები
ანაბოლური სტეროიდების გამოყენების დროს მათი ასასურველი ზემოქმედებები, შესაძლოა, რომ ძალზე სერიოზული იყოს. უკვე მოხსენებული გვერდითი ეფექტების გარდა – მასკულინიზაცია ქალებში და ზრდის შეფერხება ბავშვებში – ანაბოლურ სტეროიდებს შეუძლიათ, აგრეთვე, მამაკაცებშიცც გამოიწვიონ ფემინიზაციის გვერდითი ეფექტები. აღნიშნული მოვლენების მიზეზები ჯერ კიდევ არასაკმარისადაა შესწავლილი, მაგრამ მათი მოქმედება ყველაზე მძიმედ სწორედ ბავშვებში ვლინდება ]49].
ანაბოლურ სტეროიდებს უკავშირებენ „პოტენციური ტოქსიური ზემოქმედებების გრძელ სიას“, განსაკუთრებით, მათ შეუძლიათ ღვიძლის კეთილთვისებიანი და არაკეთილთვისებიანი სიმსივნეების წარმოქმნა; და იშვიათი, მაგრამ პურპურად წოდებული სახიფათო მდგომარეობის გამოწვევა, როდესაც ხდება ღვიძლში სისხლის ჩაქცევა [50]. ეს და ღვიძლის სხვა დაზიანებები ყველაზე დიდი ალბათობით შესაძლებეილია მოხდეს ისეთი 17-ალფა-ალკინირებული სტეროიდების გამოყენებისას, როგორებიცაა ეთილესტრენოლი, ოქსიმეთოლონი მეტანდიენონი და სანოზოლოლი. დღეისათვის ექსპერტები ერთიანი არიან იმ აზრში, რომ ასეთი განსაკუთრებით სერიოზული გვერდითი ეფექტების განვითარების პოტენციური შესაძლებლობა ნიშნავს იმას, რომ უნდა ვერიდოთ აღნიშნული სატეროიდების გამოყენებას „თითქმის ყველა შემთხვევაში, შესაძლო მემკვიდრეობითი ანგიონევროტიკული შეშუპების შემთხევების გამონაკლისის გარდა“ (იშვიათი ალერგიული დაავადება, რომელიც იწვევს კანის შეშუპებასა და ძლიერ ქავილს), ან კიდევ ისეთი სასიცოცხლო მაჩვენებლების სამკურნალოდ, როგორიცაა, მაგალითად, აპლასტიური ანემია [51].
დანაზოლი ასევე ფართოდ გამოიყენება ენდომეტრიოზის სამკურნალოდ – ეს ისეთი მდგომარეობაა, რომლის დროსაც საშვილოსნოს ამომფენი ქსოვილი აღმოჩნდება მენჯის ღრუს სხვა ადგილებშიც. მაგრამ მას არ შეუძლია არავითარი ზემოქმედება მსუბუქი ენდომეტრიოზით დაავადებულ ქალებზე; მკურნალობის შემდეგ შესაძლოა ენდომეტრიოზის რეციდივი; და აღნიშნული საშუალება „გაძილებით ძვირია“, ვიდრე სხვა საშუალებებით ჩატარებული მკურნალობის ექვივალენტური კურსები [51a].
ანაბოლური სტეროიდები და სპორტული მიღწევები
მასიურად, მაგრამ, როგორც წესი, უკანონოდ, აღინიშნება ანაბოლური სტეროიდების მოხმარება სპორტსმენებში უკეთესი შედეგების მისაღწევად და გასაუმჯობესებლად. მკაცრი კონკურენციის პირობებში; მაგალითად, აშშ-ში უფროსი კლასების მოსწავლეებში, სადაც სპორტში წარმატებამ შესაძლოა მათ მოუტანოს სტიპენდია უნივერსიტეტში სწავლის გასაგრძელებლად, სტატისტიკა იმაზე მეტყველებს, რომ მამაკაცთა სქესის უფროსკლასელთა დაახლოებით 7%, სწავლის უკანასკნელ წელს, უკვე მოიხმარს ანაბოლურ სტეროიდებს; ხოლო ამავე ჯგუფის ორი მესამედი მათ გამოყენებას იწყებს უკვე 16 წლამდე ასაკში [53]. თუმცა, „კარგად ჩატარებულმა საკონტროლო გამოკვლევებმა, ძალასა და სპორტულ მიღწევებზე ანაბოლური სტეროიდების გავლენის შესასწავლად, ვერ გვიჩვენა მათ მომხმარებელ სპორტსმენებში დამაჯერებელი შედეგები“ [54]. ამერიკის მედიკოსთა ასოციაციის განცხადებით, ანაბოლური სტეროიდების აღნიშნული მიზნებისათვის გამოყენება „ეწინააღმდეგება სპორტული შეჯიბრებების ეთიკურ პრინციპებს და ამიტომ უნდა გაიკიცხოს“. ამერიკის მედიკოსთა ასოციაცია ასევე ამატებს, რომ მათი გამოყენება არა მხოლოდ „სამედიცინო თვალსაზრისით ტრივიალური ჩვენებაა“, არამედ მას შეუძლია არასასურველი შედეგების გამოწვევაც“ [55].
შეზღუდული ბაზარი
1988 წელს ჩატარებულმა გამოკვლევამ აჩვენა, რომ „ანაბოლიკების“ მრავალი მწარმოებელი უკვე ხედავს იმის აუცილებლობას, რომ უფრო მეტი გაფრთხილების ჩართვაა საჭირო რეკლამებში, რომ არ შეიძლება მათი პროდუქტების გამოყენება ბავშვებში და არ არის რეკომენდებული სპორტსმენებში მოხმარებისათვის [56]. თუმცა, 1990 და 1991 წლებში, ფირმები ანაბოლურ სტეროიდებს მაინც უწევდნენ რეკლამას სხვა ისეთი უსაფუძვლო ჩვენებებისათვის, როგორებიცაა ოსტეოპოროზი, ასთენია, ხანდაზმულებში ასაკობრივი ცვლილებები, თირკმელების დაავადება, კუნთების დისტროფია, და ასევე გამოჯანმრთელებისას [57]. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, შეიძლება ვილაპარაკოთ უფრო მკაცრი ზომების შემოღების აუცილებლობაზე. სამეცნიერო მონაცემები გვაძლევს საფუძველს ვივარაუდოთ, რომ დღეისათვის ბაზარზე გამოსული ბევრი ანაბოლური სტეროიდი, საერთოდ უსარგებლოა – განსაკუთრებით კი ის პრეპარატები, რომელთაც ღვიძლის დაზიანების გამოწვევა შეუძლიათ. სხვა საშუალებებს კი თერაპიაში ძალზე უმნიშვნელო როლი ენიჭებათ.
სამოქმედო რეკომენდაციები
რესურსების უწყვეტი ხარჯვა არაეფექტური და არასათანადო წამლების შესაქმნელად არ არის ცუდად კვების პრობლემის გადაჭრის საშუალება. მისი გადაჭრა შესაძლებელია შემდეგი ამოცანების გადაჭრისაკენ მიმართული ძალისხმევის უზრუნველყოფა:
1. არსებული რესურსების ერთად თავმოყრა პირველადი მედიკო-სანიტარული დახმარების ინფრასტრუქტურის განმტკიცებისაკენ, რაშიც აგრეთვე მოიცავს ძირითადი წამლებითა და ვაქცინებით მომარაგებას გავრცელებული ინფექციების სამკურნალოდ, რომლებიც ამწვავებენ ცუდად კვების პრობლემას, ან გაცილებით უფრო სახიფათონი ხდებიან ცუდად კვების დროს;
2. უარის თქმა უაზრო დანახარჯებზე ისეთ სამკურნალო საშუალებების შესაქმნელად, რომლებიც, უკეთეს შემთხვევაში, მოქმედებენ მხოლოდ არადამაკმაყოფილებელი კვების სიმპტომებზე, ხოლო უარეს შემთხვევაში – არაეფექტური ან სახიფათონი არიან;
3. სალიცენზიო შეზღუდვებისა და კონტროლის საშუალებების შემოღება ბაზარზე ისეთი წამლების წინ წამოწევისათვის, როგორებიცაა მადის აღმძვრელები, ცენტრალური ნერვული სისტემის სტიმულატორები, ანაბოლური სტეროიდები და ვიტამინური პრეპარატები. ისინი უნდა შეიცავდნენ:
-
ყველა იმ ანაბოლური სტეროიდების აკრძალვას, რომლებსაც პოტენციურად შეუძლიათ ღვიძლის სერიოზული დაზიანებების გამოწვევა, სტანოზოლოლისა და დანაზოლის გარდა, რომლებიც საერთოდ უნდა გამოირიცხოს სამკურნალო საშუალებების ბაზრიდან, და მკაცრად შეიზღუდოს მათი გამოყენება სპეციალისტების მიერ სტაციონარის პირობებში ისეთი ჩვენებებისათვის, როგორებიცაა მემკვდიდრეობითი ანგიონევროტული შეშუპება, აპლასტიური ანემია ანდს ენდომეტრიოზის მძიმე ფორმა;
-
დანარჩენი ანაბოლური სტეროდიების მოხმარების შეზღუდვას (მაგალითად, ნანდროლონის), რომლებიც უნდა გამოიყენონ მხოლოდ სპეციალისტებმა და ისიც სტაციონარის პირობებში, ექსპერიმენტული პრეპარატის სახით, მდგრადი ანემიის სამკურნალოდ;
- სამკურნალო საშუალებების საერთო ბაზარზე ყველა სახის მადის აღმძვრელების წინ წამოწევის აკრძალვასა და შეწყვეტას.
ლიტერატურა
1. Seitz, J.L.,The Politics of Development, New York, Basil Blackwell, 1988, p47.
2. Latham, M.C., “Protein-energy malnutrition – its epidemiology and control”, JEPTO, Vol 10, No 4-5, Jul-Oct 1990, pp168-180.
3. Anon., “The backdrop of poverty, disease and debt”, New Scientist, 17 Feb 1990, p41.
4. UNICEF, The State of the World’s Children 1990, Oxford and New York, Oxford University Press, 1989, p27.
5. Kusin, J.A., Kardjati, S., et al, “Energy supplementation during pregnancy and postnatal growth”, Lancet, Vol 340, 12 Sep 1992, pp623-6.
6. Grantham-McGregor, S.M., Powell, C.A., et al, “Nutritional supplementation, psychosocial stimulation, and mental development of stunted children: the Jamaican study”, Lancet, Vol 338, 6 Jul 1991, pp1-5.
7. Seitz, op cit, p52.
8. UNICEF, The State of the World’s Children 1991, Oxford and New York, Oxford University Press, 1990, p10.
9. UNICEF, WHO and UNESCO, Facts for Life: A Communication Challenge, New York, UNICEF, 1989, p5.
10. Macdonald, J.J., Primary Health Care: medicine in its place, London, Earthscan, 1993, p21.
11. Pryer, J. and Crook, N., Oxford, Oxfam, 1988, p11.
12. UNICEF, 1989, op cit, p31.
13. UNICEF, WHO and UNESCO, op cit, pp28-9.
14. Leisinger, K.M., Poverty, Sickness and Medicines: an unholy alliance?, Geneva, IFPMA, 1989, p23.
15. Kennedy, I., The Unmasking of Medicine, London, Paladin, 1983, p23.
16. Muller, M., The Health of Nations, London, Faber & Faber, 1982, p35.
17. Macdonald, op cit, p46.
18. Cited in: McKeown, Т., “The road to health”, World Health Forum, Vol 10, No 3/4,1989, pp408-16.
19. UNICEF, 1989, op cit, p29.
20. UNICEF, The State of the World’s Children, 1989, Oxford and New York, Oxford University Press, 1988, p46.
21. UNICEF, 1990, op cit, p10.
22. Medawar, C. and Gilbert, D., Double Standards, London/The Hague, Social Audit/IOCU, 1985.
23. Daniel, Т., Appetite Stimulants for Children in Developing Countries? Experts say DON’T!, London, Social Audit, 1986, p2.
24. Social Audit, press release, Social Audit Calls For Withdrawal of Appetite Stimulants, London, 24 June 1985.
25. AMA, Drug Evaluations, Chicago, (5th edn) 1983, p1478.
26. Henry, J.(ed.), The British Medical Association Guide to Medicines & Drugs, London, Dorling Kindersley, (2nd edn) 1991, p346.
27. Reynolds, J.E.F. (ed.), Martindale: The Extra Pharmacopoeia, London, The Pharmaceutical Press, (29th edn) 1989, pp443, 451, 458-9.
28. Laurence, D.R. and Bennett, P.N., Clinical Pharmacology, Edinburgh, Churchill Livingstone, (6th edn), 1987, p365.
29. Medawar and Gilbert, op cit, p2.
30. Daniel, op cit, p2.
31. Anon., “Cyproheptadine (Periactin)”, The Medical Letter on Drugs and Therapeutics, Vol 5, No 3, 5 Mar 1971.
32. BMA and the Royal Pharmaceutical Society of Great Britain, British National Formulary, London, BMA and The Pharmaceutical Press, No 23, Mar 1992, p122.
33. MIMS Africa, Jul 1991, p106.
34. Anon., “Merck & Co stops promoting Periactin”, Scrip, No 1101, 12 May 1986, p7.
35. Quijano, R., “Vitamins, tonics and appetite stimulants”, The Drug Monitor, Vol VI, No 8/9, Aug/Sep 1991, pp74-7.
36. Anon., “Appetite stimulant withdrawn”, HAI News, No 61, Oct 1991, p3;Anon., HAI International Meeting Report, Amsterdam, HAI-Europe, 1993, p11.
37. BMA and the Royal Pharmaceutical Society of Great Britain, op cit, p344.
38. CIMS, Sep-Dec 1989, p12.
39. Rylance, G. (ed.), Drugs for children, Copenhagen, WHO, 1987, p48.
40. Gilman, A.G., Rail, T.W., Nies, A.S., and Taylor, P. (eds), Goodman and Gilman’s The Pharmacological Basis of Therapeutics, New York, Pergamon Press, (8th edn) 1990, pp1423-7.
41. Ibid.
42. AMA, Drug Evaluations, Philadelphia, W.B. Saunders Co., (6th edn) 1986, pp680-1, 699.
43. IFPMA, IFPMA Code of Pharmaceutical Marketing Practice: Status Report March 1984, Geneva, EFPMA, Apr 1984, p3.
44. WEMOS, Organon and anabolic steroids, Amsterdam, 1987, p6.
45. Gilman, et al, op cit.
46. Parish, P., Medicines: a guide for everybody, London, Penguin (6th edn, revised), 1989, p226.
47. AMA, 1986, op cit, pp680-1, 699.
48. Gilman, et al, op cit.
49. Ibid.
50. Dukes, M.N.G. and Beeley, L., (eds), Side Effects of Drugs Annual 14, Amsterdam, Elsevier, 1990, p360.
51. Gilman, et al, op cit; Dukes and Beeley, op cit 51a. AMA, op cit., pp 741-2 and 74708..
52. Gilman, et al, op cit.
53. Geddes, J.A., “Anabolic steroids and the athlete”, Canadian Family Physician, Vol 37, Apr 1991, pp979-83.
54. Gilman, et al, op cit.
55. AMA, 1986, op cit, pp680-1, 699.
56. Silverman, M., Lydecker, M. and Lee, P.R., Bad Medicine: the prescription drug industry in the Third World, Stanford, Stanford University Press, 1992, pp39-40, 313, 315.
57. See: MIMS Africa, Jan 1991, p140; or MIMS Middle East, Dec 1990, p140, for example.